17.06.2013 – Prosto się mówi, jak się wie. Przyjaciele o Marku Edelmanie

Stowarzyszenie Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół
Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Imienia Jana Nowaka-Jeziorańskiego

oraz

Stowarzyszenie Przeciw Antysemityzmowi i Ksenofobii „Otwarta Rzeczpospolita”

– zorganizowały spotkanie pt.

Prosto się mówi jak się wie
– przyjaciele i znajomi o Marku Edelmanie

 – po wydaniu książki pod tym samym tytułem
(Świat Książki, Warszawa 2013)

[ Zobacz fotogalerię ]

… Wygłoszone i niewygłoszone przemówienia, relacje ze spotkań w Polsce i zagranicą, listy, wywiady, apele, słowem intelektualna spuścizna Marka Edelmana, człowieka, który zawsze niezwykle wnikliwie oceniał otaczającą go rzeczywistość. Wierny swoim wartościom doskonale podążał za wszelkimi zmianami, potrafił zmienić swoje osądy i zdanie, jeśli w świetle poznawanych faktów czy zdarzeń należało spojrzeć na nie w nowy sposób.

O wszechpolakach, powstaniu w getcie, Polakach i Żydach we współczesnym świecie, o Romach. W dziewięciu rozdziałach zebrano teksty, które są nie tylko mądrym świadectwem patrzenia na życie, ale też swoistym drogowskazem dla czytających. Tok narracji tworzony przez wypowiedzi Marka Edelmana uzupełniają komentarze, do których pretekstem są liczne dokumenty i fotografie.

*

Pracę nad książką Prosto się mówi, jak się wie rozpoczęliśmy na prośbę Marka Edelmana i wspólnie z Nim. Staraliśmy się, żeby stała się możliwie reprezentatywnym wyborem Jego wystąpień publicznych lub dotyczących spraw publicznych. Część z nich nigdy nie była drukowana.

Są to wygłoszone i niewygłoszone przemówienia, zapisy ze spotkań publicznych (w kraju i za granicą), wywiady, publikowane w różnych formach i miejscach teksty, a także apele i listy, również podpisane wraz z innymi sygnatariuszami. Obejmują okres od 1945 roku aż do ostatnich wypowiedzi, niedługo przed śmiercią 2 października 2009 roku. Staraliśmy się dotrzeć do wszystkich tekstów i wywiadów rozproszonych w prasie krajowej i zagranicznej, ale z pewnością nie w pełni nam się to udało.

Czytelnik bez trudu dostrzeże, że po pierwszych, tuż powojennych wypowiedziach – wśród nich najważniejsza była, wielokrotnie drukowana, więc tu nie cytowana, relacja z warszawskiego getta „Getto walczy” – Marek Edelman na wiele lat zamilkł. Dopiero słynny wywiad, który przeprowadziła z Nim Hanna Krall w 1975 roku, a potem jej książka Zdążyć przed Panem Bogiem sprawiły, że głos Marka Edelmana zaczął być słyszany. (…)

PAULA SAWICKA, KRZYSZTOF BURNETKO

Udział wzięli:

Paula Sawicka

–  z wykształcenia psycholog, była nauczycielka akademicka. Związana z opozycją demokratyczną, po roku 1989 zaangażowana w odbudowę społeczeństwa obywatelskiego. Od 2004 r. prezeska zarządu Stowarzyszenia przeciw Antysemityzmowi i Ksenofobii „Otwarta Rzeczpospolita”. Wspólnie z Markiem Edelmanem napisała książkę I była miłość w getcie (2009), 

a także:

Julia Hartwig

 – poetka, tłumaczka literatury pięknej,

Janina Ochojska

– działaczka humanitarna, założycielka i prezes Polskiej Akcji Humanitarnej,

Danuta Przywara

– socjolożka i działaczka społeczna. W latach 80. współtwórczyni Komitetu Helsińskiego w Polsce. Od 2008 r.  prezes Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka,  

dr Janina Stępińska

– lekarka, kierownik Kliniki Intensywnej Terapii Instytutu Kardiologii w Warszawie – Aninie, prezes Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego,

Jacek Bocheński

 – pisarz, b. prezes Polskiego PEN Clubu,

Adam Michnik

 – działacz opozycji demokratycznej w PRL, redaktor naczelny „Gazety Wyborczej”.

Od lewej: Janina Ochojska, Danuta Przywara, Julia Hartwig, Jacek Bocheński, Janina Stępińska

© Fot. Archiwum Stowarzyszenia Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół
Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Imienia Jana Nowaka-Jeziorańskiego

Od lewej: Janina Stępińska, Paula Sawicka, Mariusz Kubik, Adam Michnik

© Fot. Archiwum Stowarzyszenia Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół
Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Imienia Jana Nowaka-Jeziorańskiego

Od lewej: Józef Duriasz, Janina Ochojska

© Fot. Archiwum Stowarzyszenia Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół
Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Imienia Jana Nowaka-Jeziorańskiego

Fragmenty tekstów Marka Edelmana przeczytał

Józef Duriasz

Wieczór prowadził

Mariusz Kubik

– Prezes Zarządu Stowarzyszenia.

Spotkanie odbyło się 17 czerwca 2013 r.
w warszawskiej siedzibie Stowarzyszenia

Patronat medialny:

Fotografie archiwalne dzięki uprzejmości p. Pauli Sawickiej

*   *   *

Warszawa, 19 kwietnia 2009 r.
© Fot. Mariusz Kubik / mariuszkubik.fr

Marek Edelman
(ur. 1 stycznia 1922 r. w Homlu [wg innych żródeł 1 stycznia 1919 r. w Warszawie], zm. 2 października 2009 r. w Warszawie)

Absolwent Akademii Medycznej w Łodzi (1951), kardiochirurg.

Od 1939 r. członek Socjalistycznego Związku Młodzieży Przyszłość (Cukunft), następnie Powszechnego Żydowskiego Związku Robotniczego Bund. Od 1942 r. w Żydowskiej Organizacji Bojowej, IV/V 1943 uczestnik powstania w getcie warszawskim, po śmierci Mordechaja Anielewicza ostatni dowódca powstania, po jego upadku, z niewielkim oddziałem opuścił getto kanałami; w 1944 r. uczestnik Powstania Warszawskiego.

 – Co z tego, że wojna była praktycznie skończona – skoro ja czułem się kompletnie przegrany? Nie było moich przyjaciół z Bundu, nie było Żydów. Czułem rozpaczliwą pustkę, zrobiła się w moim życiu straszna wyrwa”…
Marek Edelman pośród ruin bunkra przy ul. Miłej w Warszawie, 1945 r.
© Fot. Archiwum Marka Edelmana

Marek Edelman z Elżunią w ruinach getta, rok 1946
© Fot. Archiwum Marka Edelmana

Marek Edelman na pogrzebie swego zamordowanego w Łodzi
znajomego Fiszke Nojmana – rok 1945 lub 1946
© Fot. Archiwum Marka Edelmana

Marek Edelman na Antałówce – rok 1946 lub 1947
© Fot. Archiwum Marka Edelmana

Marek Edelman w Monte Carlo – 1946 r.
© Fot. Archiwum Marka Edelmana

Marek Edelman i Alina Margolis w Monte Carlo
© Fot. Archiwum Marka Edelmana

 Lech Wałęsa, Bronisław Geremek i Marek Edelman na posiedzeniu Komitetu Obywatelskiego – 1990 r.
© Fot. Archiwum Marka Edelmana

Po wojnie zamieszkał w Łodzi. W latach 1951-1967 lekarz w Państwowym Szpitalu Klinicznym nr 3 im S. Sterlinga w Łodzi, współpracownik prof. Jana Molla, pioniera leczenia zawałów serca w Polsce, z którym opracował metodę przeprowadzania operacji kardiologicznych w stanie rozległego zawału. W latach 1967-1972 lekarz na Oddziale Kardiochirurgii w Klinice Wojskowej Akademii Medycznej, od 1972 ordynator Oddziału Intensywnej Terapii Szpitala im. Mikołaja Pirogowa w Łodzi. W 1968, w czasie politycznej nagonki władz PRL na osoby pochodzenia żydowskiego, jego żona Alina z dziećmi wyemigrowała do Francji; na Uniwersytecie Łódzkim odrzucono jego pracę habilitacyjną. 31 I 1976 sygnatariusz Listu 101 do Sejmu PRL przeciwko planowanym zmianom w Konstytucji. Od 1976 współpracownik KOR, następnie KSS KOR; 3-10 X 1979 sprawował opiekę medyczną nad uczestnikami głodówki w kościele Świętego Krzyża w Warszawie, podjętej na znak solidarności z aresztowanymi działaczami czechosłowackiej Karty 77.

 Z Jackiem Kuroniem
© Fot. Archiwum Andrzeja F. Kuronia i Danuty Kuroń

W drodze do Sarajewa – w konwoju z pomocą humanitarną Equilibre
– 2 sierpnia 1993 r.
© Fot. Archiwum Andrzeja F. Kuronia i Danuty Kuroń

Od IX 1980 w „S”, V/VI 1981 delegat na I WZD Regionu Ziemia Łódzka; członek ZR, delegat na I KZD. W 1981 członek Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Powstania Warszawskiego.

13 XII 1981 r. internowany w Ośrodku Odosobnienia w Łęczycy, na skutek licznych interwencji (m.in. prezesa ZLP Jana Józefa Szczepańskiego i prezesa PAN Aleksandra Gieysztora) zwolniony 16 XII 1981 r. W 1983 r. odmówił władzom PRL udziału w Honorowym Komitecie Obchodów 40. rocznicy Powstania w Getcie Warszawskim, natomiast SB uniemożliwiła mu udział w obchodach niezależnych 17 IV, jego list pod pomnikiem Bohaterów Getta odczytał Roman Zimand. 13 V 1984 r. współorganizator (z Jerzym Dłużniewskim, Markiem Czekalskim, Ryszardem Kostrzewą i Rafałem Kasprzykiem) RKW „S” Ziemi Łódzkiej; w 1985 podpisał list (z Władysławem Bartoszewskim, Janem Józefem Lipskim i Tadeuszem Mazowieckim) przeciw uniemożliwieniu Sewerynowi Blumsztajnowi powrotu do Polski. W 1987 r. członek grupy roboczej Fundacji Społecznej „S”, która miała zarządzać 1 mln dolarów przyznanym przez Kongres USA (władze uniemożliwiły działalność Fundacji). Od 18 XII 1988 r. członek KO przy Przewodniczącym „S” Lechu Wałęsie, kierował komisją współpracy z mniejszościami narodowymi; w 1989 r. uczestnik obrad Okrągłego Stołu w podzespole ds. służby zdrowia; przewodniczący Wojewódzkiego KO w Łodzi.

Od 1990 r. w ROAD, UD: członek Rady Głównej, UW. W 1993 r. uczestnik konwoju z pomocą humanitarną do Sarajewa; w 1999 wystosował apel o rozpoczęcie interwencji NATO w Kosowie. W 1999 r. współautor (z Jackiem Kuroniem) Listu otwartego do prezydenta Republiki Czeskiej Václava Havla przeciw budowie płotu w mieście Usti nad Łabą, mającego odgrodzić czeskich mieszkańców od domów zamieszkałych przez Romów.

Publicysta, autor artykułów i książek z zakresu kardiologii, m.in.: Zawał serca: z doświadczeń Oddziału Intensywnej Terapii Szpitala im. dr. M. Pirogowa w Łodzi (Komitet Redakcyjny Posiedzeń Naukowych Oddziału Kardiologii i Reanimacji, Łódź 1975), wspomnienia Getto walczy. Udział Bundu w obronie getta warszawskiego (Wydawnictwo CK Bund, Łódź 1945; CDN, 1983), wyd. emigracyjne: Getto walczy. W czterdziestą rocznicę. Agonia, walka i śmierć warszawskiego getta (Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1983), I była miłość w getcie (Świat Książki, 2009). Historię jego życia spisała m.in. Hanna Krall w wywiadzie-rzece Zdążyć przed Panem Bogiem (wyd. 1: Wydawnictwo Literackie, 1977), także: Witold Bereś, Krzysztof Burnetko, Marek Edelman. Życie. Po prostu (2009).

Marek Edelman podpisuje książki na Targach Książki w Warszawie, 4 miesiące przed śmiercią – 24 maja 2009 r.
© Fot. Mariusz Kubik / mariuszkubik.fr

Odznaczony Orderem Orła Białego (1998), Honorowy Obywatel Miasta Łodzi (2000), Honorowy Obywatel m.st. Warszawy (2001); dr h.c. Uniwersytetu Medycznego w Łodzi (2007), Uniwersytetu Jagiellońskiego (2009), Uniwersytetu w Yale, Université Libre w Brukseli; odznaczony francuską Legią Honorową (2008).

Marek Edelman po raz ostatni bierze udział w obchodach
rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim
– Warszawa, 19 kwietnia 2009 r.
© Fot. Mariusz Kubik

Marek Edelman po raz ostatni bierze udział w obchodach
rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim
– Warszawa, 19 kwietnia 2009 r.
© Fot. Mariusz Kubik

Warszawa, 19 kwietnia 2009 r.
© Fot. Mariusz Kubik

Warszawa, 19 kwietnia 2009 r.
© Fot. Mariusz Kubik

Warszawa, 19 kwietnia 2009 r.
© Fot. Mariusz Kubik

 Od 19 VII 1978 r. rozpracowywany przez Wydz. III/WSiA KW MO/WUSW w Łodzi w ramach KE/SOR krypt. Eskulap/Ekstrema.

Pochowany 5 X 2009 r. na Cmentarzu Żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej.

Pogrzeb Marka Edelmana – Warszawa, 9 października 2009 r.
© Fot. Mariusz Kubik / mariuszkubik.fr

Grób Marka Edelmana i Aliny Margolis
na Cmentarzu Żydowskim w Warszawie
 © Fot. Mzungu / Wikimedia Commons

Mirosława Łątkowska, Adam Borowski
(Encyklopedia „Solidarności”)

.

[ Inne fotogalerie Stowarzyszenia RWE ]

Powrót do Kalendarium

.

#stowarzyszenierwe #associationrfe #wolnaeuropa #wolnaeuropapl #rwe

#jannowakjezioranski #jannowakjeziorański

#marekedelman #paulasawicka #krzysztofburnetko

#juliahartwig #janinaochojska #janinastepinska

#danutaprzywara

#jacekbochenski #adammichnik #jozefduriasz

#mariuszkubik

@wolnaeuropa @wolnaeuropaPL @wolnaeuropa.pl
@jannowakjezioranski @alinaperthgrabowska @maciejmorawski

.

.

.

.

Reklama