Z nadesłanych książek

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Proponujemy przegląd nowo wydanych książek, dotyczących ogólnie pojętej tematyki historyczno-politycznej, społecznej i kulturalnej, które nas szczególnie zaciekawiły lub ich tematyka łączy się z działalnością i zainteresowaniami członków Stowarzyszenia. Prezentowane opisy pochodzą przeważnie od wydawców.

Książki poświęcone Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa i Janowi Nowakowi-Jeziorańskiemu znajdują się w oddzielnym miejscu. (Zobacz więcej…)

Paryż – Warszawa, w styczniu 2010 r.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

2023:

Tomasz Łubieński, Osiemdziesiąt plus minus (Wydawnictwo Iskry 2023, ISBN 978-83-244-1137-5)

* 18 kwietnia 2023 r. Tomasz Łubieński kończy 85 lat *

Zobacz więcej…

Autor Bić się czy nie bić – tym razem o sobie. I osiemdziesięciu latach prywatnej historii opisywanej z perspektywy uczestnika, świadka, obserwatora. Z charakterystycznym dystansem, przede wszystkim wobec samego siebie, pisze pochwałę życia i nieco przewrotną pochwałę starości. Na autorską wersję hamletowskiego pytania udziela twierdzącej odpowiedzi. Tomasz Łubieński (ur. 18.04.1938 r.) – prozaik, dramaturg, eseista i tłumacz literatury pięknej, w latach 1998-2019 redaktor naczelny miesięcznika „Nowe Książki”. Debiutował w 1955 poezją w „Dziś i Jutro”. Studiował następnie historię i filologię polską (dyplom w 1960 r.) na Uniwersytecie Warszawskim. W czasie studiów publikował w „Twórczości” (1958–1961) i „Współczesności” (1959 i w latach 1962-1965). W 1961 r. mieszkał przez rok we Francji. Po powrocie do Polski publikował na łamach miesięcznika „Polska” (do 1971). Od 1971 do 1981 r. pracował w tygodniku „Kultura”. Od 1979 r. publikował w czasopiśmie „Res Publica” (którego był współzałożycielem), wychodzącym najpierw poza cenzurą w II obiegu wydawniczym (1979-1981), a po przerwie od 1987 r. oficjalnie. W latach 80. XX w. publikował także w czasopismach emigracyjnych „Aneks” i „Zeszyty Literackie”. 23 sierpnia 1980 r. dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami. Od 1989 do 1992 r. był członkiem redakcji „Tygodnika Solidarność” oraz działaczem „Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”. W sezonie 1995/1996 był konsultantem literackim warszawskiego „Teatru na Woli”. Autor wielu książek, w tym: Ćwiczenia (1962), Bić się czy nie bić? (1976), Pod skórą (1980), Czerwonobiały (o Ludwiku Mierosławskim; 1983), Bohaterowie naszych czasów (1986), Norwid wraca do Paryża (1989), M jak Mickiewicz (1999), Ani tryumf, ani zgon (2004), 1939. Zaczęło się we wrześniu (2009), Molier nasz współczesny (2014). Zaprzyjaźniony z naszym Stowarzyszeniem, w którym wielokrotnie mieliśmy go zaszczyt gościć.

Anna Reid, Pogranicze. Podróż przez historię Ukrainy 988-2022 (Wydawnictwo Literackie 2023, ISBN 978-83-08-07600-2)

Kto nie zna dziejów Ukrainy, ten nie zrozumie wydarzeń, które obecnie rozgrywają się za naszą wschodnią granicą. Czym jest historia Ukrainy, skoro niepodległe ukraińskie państwo istnieje, nie licząc epizodów, dopiero od 1991 roku? Jak tę historię napisać, by powstała spójna, zrozumiała opowieść o losach nierozumianego narodu? Opowieść Reid jest zarazem podróżą po współczesnej Ukrainie i wędrówką przez jej dzieje, inspirowaną odwiedzanymi miejscami. Od Rusi Kijowskiej przez rządy mongolskie, litewskie, polskie i rosyjskie, niemieckie i sowieckie po dzień dzisiejszy – nie ulegając idealizującej ukraińskiej autokreacji ani tradycyjnej i współczesnej propagandzie rosyjskiej – Anna Reid scala ukraińską przeszłość w barwny, zapadający w pamięć, tragiczny i pouczający obraz nierozerwalnie związany z naszą narodową historią. Od polskich kościołów Lwowa po rosyjskojęzyczny przemysłowy Donbas autorka ukazuje Ukrainę dawną i tę w granicach młodego państwa wraz z jego mieszkańcami: babuszką pamiętającą czasy Wielkiego Głodu, donieckim górnikiem, krymskim Rosjaninem, Polakiem z Kamieńca Podolskiego, Żydem z Iwano-Frankiwska, dysydentem z czasów sowieckich czy współczesnymi mieszkańcami Kijowa. Najnowsze wydanie książki Reid uzupełniła o rozdziały, które do historii Ukrainy dopisało życie. Autorka pokazuje, jak kolejne ukraińskie rządy próbowały radzić sobie z licznymi problemami od czasu aneksji Krymu i początku walk w Donbasie w 2014 roku. Klarownie rozpisuje przygotowawcze działania Rosji do agresji na pełną skalę, w tym operację przepisywania historii obu krajów przez Putina oraz przebieg samej inwazji i ukraińskiego oporu. Jej zapiski z pobytu w Ukrainie – na krótko przed atakiem z 24 lutego 2022 r. oraz tuż po wyzwoleniu Buczy i Irpienia – należą do najbardziej przejmujących fragmentów książki.

2022:

Ken Adelman, 48 godzin, które zakończyły zimną wojnę (Wydawnictwo Poznańskie 2022, ISBN 978-83-66839-20-5)

Geopolityka stała się jednym z najgorętszych tematów. Czy świat na krawędzi konfliktu odrobi lekcje z przeszłości? Jak udało zakończyć się zimną wojnę? Reagan i Gorbaczow należą do jednych z najbardziej intrygujących i najważniejszych postaci dwudziestego wieku. Ich spotkanie w Reykjavíku 11 i 12 października 1986 roku było inne od wszystkiego, co wydarzyło się dotąd. Przez około dziesięć i pół godziny politycy rozmawiali ze sobą bezpośrednio – bez współpracowników, szczegółowych planów negocjacji czy pomocnych notatek. Dzięki odtajnionym amerykańskim i radzieckim dokumentom z tej rozmowy możemy jak przez dziurkę od klucza zajrzeć do małego pokoju, w którym prowadzili rozmowę, zobaczyć ich, usłyszeć wzajemne riposty i zrozumieć, w co wierzyli i jak myśleli. Spotkanie – zaraz po jego zakończeniu – uznano powszechnie za porażkę, a obaj przywódcy wyjechali rozgniewani na siebie, nie wypracowawszy wspólnego oświadczenia. Mimo wszystko, to właśnie ono stało się krokiem milowym w procesie zakończenia zimnej wojny. Dzień po powrocie Gorbaczow w wystąpieniu telewizyjnym powiedział, że po Reykjavíku „już nic nigdy nie będzie takie samo”. Autor – bezpośredni świadek wydarzeń, pełniący wtedy funkcję dyrektora Agencji Kontroli Zbrojeń i Rozbrojenia oraz doradcy prezydenta Reagana, z niezwykłą pasją – niemal godzina po godzinie – opisuje te gorące dwa dni, które zdecydowały o historii świata. „Ta książka jest bardzo ważna w epoce, w której sztuka Reagana dotycząca zasadniczych negocjacji wymaga odrodzenia” – Walter Isaacson; „Weekendowe spotkanie w Reykjaviku pomiędzy Reaganem i Gorbaczowem w 1986 roku było znaczącym punktem zwrotnym w zimnej wojnie. Adelman, aktywny uczestnik rozmów i utalentowany pisarz, wnikliwie opisał ten epizod” – Henry A. Kissinger

Andrzej Brzeziecki, Kocio, Kozioł, Senator. Biografia Krzysztofa Kozłowskiego (Wydawnictwo Znak 2022, ISBN 978-83-240-6177-8)

„Bardzo porządny chłopak, fanatyk »Tygodnika Powszechnego« – nie wiem dlaczego. Kocha się w tym piśmie, całe życie mu poświęca” – mówił o nim Stefan Kisielewski. Krzysztof Kozłowski, wieloletni zastępca redaktora naczelnego Jerzego Turowicza, pracę w najbardziej niezależnym piśmie ukazującym się w PRL-u traktował jako swoją życiową misję i powołanie. Ważniejsze mogło być tylko współtworzenie wolnej Polski. W 1989 roku wir polityki porwał go na dobre. Od obrad Okrągłego Stołu sprawy potoczyły się w zawrotnym tempie: mandat senatora, funkcja podsekretarza stanu, ministra spraw wewnętrznych w rządzie Tadeusza Mazowieckiego… Kozłowski nie mógł przypuszczać, jak wysoką cenę przyjdzie mu za to zapłacić. Autor przybliża biografię człowieka wyjątkowej wewnętrznej siły, kreśląc jednocześnie portret całej formacji intelektualnej, którą Kozłowski współtworzył w niełatwym, ale jakże istotnym momencie historii. „Miał doskonały zmysł rzeczywistości. Potrafił wyczuć tę cienką linię, która dzieliła kompromis od kompromitacji. Krzysztof Kozłowski często był przeciw, ale nigdy nie był przeciw wolności i prawdzie. Był intelektualistą gorącego serca i chłodnego namysłu. Andrzej Brzeziecki znakomicie potrafił odczytać obraz i sens biografii Krzysztofa. Każdy mógłby marzyć, by to on został jego biografem.” – Adam Michnik

Piotr T. Dela, Założenia działań w cyberprzestrzeni (Wydawnictwo Naukowe PWN 2022, ISBN 978-83-01220-07-5)

Lata 20-te XXI w. przyniosły już ogromne zmiany i nacisk na kwestię bezpieczeństwa informacyjnego na poziomie krajów, instytucji czy nawet zwykłego „Kowalskiego”. Każdy miesiąc przynosi kolejne dowody na to, jak ważny i wrażliwy jest ten obszar tematyczny – skutki covid-u i przeniesienie wymiany danych do sieci, zagrożenia kolejnych odsłon wojen hybrydowych, ogromny wzrost potencjału (ale i ryzyka działania) firm działających i sprzedających swoje produkty wirtualnie w sieci – można mnożyć różne pola, na których konieczny jest szybki rozwój narzędzi ograniczania ryzyka problemów związanych z cyberbezpieczeństwem.

Jan Matti Dollbaum, Morvan Lallouet, Ben Noble, Nawalny. Nemezis Putina? Przyszłość Rosji? (Wydawnictwo Zysk i S-ka 2022, ISBN 978-83-8202-449-4)

Kim jest Aleksiej Nawalny? Po próbie otrucia w sierpniu 2020 roku i przewiezieniu na leczenie do Niemiec polityk wrócił do Rosji na początku 2021 roku, wiedząc, że niemal na pewno trafi do więzienia. Jego natychmiastowe zatrzymanie na lotnisku i szybkie osądzenie jeszcze raz udowodniło, jak bardzo boi się go obecna rosyjska władza. Postać Nawalnego budzi w Rosji skraje emocje. Dla jednych jest bohaterem walki o demokratyczne przemiany w kraju. Dla innych – zdrajcą ojczyzny. Jeszcze inni nie mogą mu wybaczyć dawnych poglądów nacjonalistycznych. Autorzy biografii Aleksieja Nawalnego poruszają wiele aspektów jego kariery politycznej: od śledztw antykorupcyjnych, które przyniosły mu sławę i popularność, przez ewolucję jego poglądów politycznych, po założenie ruchu politycznego i zostanie drugą najważniejszą postacią w rosyjskiej polityce, człowiekiem, który ma wpływ na wydarzenia nawet zza krat. Możemy zobaczyć także, jak strategie, stosowane zarówno przez Nawalnego, jak i Kreml, ukształtowały i zmieniły obie strony. Aby zrozumieć współczesną Rosję, trzeba zrozumieć Aleksieja Nawalnego.

Jurij Felsztinski, Władimir Popow, Od Dzierżyńskiego do Putina. Służby specjalne Rosji w walce o dominację nad światem 1917-2036 (Wydawnictwo Rebis 2022, ISBN 978-83-8188-552-2)

Najnowsza książka Jurija Felsztinskiego i Władimira Popowa opowiada o stopniowym przejmowaniu władzy w Rosji przez służby specjalne – od grudnia 1917 roku, kiedy utworzono WCzK, Wszechrosyjską Komisję Nadzwyczajną, pod kierownictwem Feliksa Dzierżyńskiego, do czasów współczesnych, kiedy w rezultacie niezgodnych z konstytucją działań państwem zaczęła na dobre rządzić Federalna Służba Bezpieczeństwa, a jej dawny dyrektor, Władimir Putin, został wiecznym prezydentem. Autorzy opisują walkę WCzK/KGB z Komunistyczną Partią Związku Radzieckiego, która toczyła się nieustannie przez dziesiątki lat. W tej walce przewagę zyskiwała raz jedna, raz druga strona, ale w końcu służby bezpieczeństwa odniosły ostateczne zwycięstwo nad partią w 1991 roku. W 2000 roku, kiedy Putin przejął władzę, zdobyły cały kraj. Putin zamierza być prezydentem do 2036 roku – w ten sposób pobije rekord Stalina, który rządził przez 30 lat. Rządy dysponującej bronią jądrową FSB są niezwykle niebezpieczne dla Rosji i całego świata. Czy i ewentualnie jak można wyeliminować to zagrożenie? „O Rosji, Putinie i putinowskim reżimie już teraz można zapomnieć. Nie ma więcej takiego kraju jak Rosja. Putin go zniszczył. Istnieje pogardzane i znienawidzone państwo oraz pogardzany i znienawidzony naród, którzy zamieszkuje ten kraj. Nie ma już prezydenta Putina – jest szalony tyran, który zapędził siebie do bunkra”. [Jurij Felsztinski dla niezalezna.pl]. Jurij Felsztinski urodził się w 1956 r. w Moskwie. Studiował historię w Moskiewskim Państwowym Instytucie Pedagogicznym. W 1978 r. wyemigrował do USA i kontynuował studia na Brandeis, a następnie Rutgers University, gdzie się doktoryzował. Napisał m.in. opublikowane w Polsce przez REBIS książki Trzecia wojna światowa? Bitwa o Ukrainę (z Michaiłem Stanczewem) i Wysadzić Rosję (z Aleksandrem Litwinienką). Władimir Popow urodził się w 1947 r. w Moskwie. Od 1972 r. służył w KGB, gdzie zajmował różne stanowiska, m.in. był zastępcą szefa XII grupy V Zarządu (nadzorował współpracę ze służbami bezpieczeństwa „bratnich” krajów Układu Warszawskiego). W październiku 1991 r. został usunięty z KGB w stopniu podpułkownika za odmowę udziału w puczu moskiewskim. W 1996 r. wyemigrował do Kanady.

Alain Finkielkraut, Zagubione człowieczeństwo. Esej o XX wieku (Państwowy Instytut Wydawniczy 2022, ISBN 978-83-81963-47-3)

Esej Alaina Finkielkrauta to rzadki przykład nie tyle historycznego, co filozoficznego podsumowania XX wieku z perspektywy jednego z najoryginalniejszych myślicieli francuskich. Autor nie poprzestaje na opisie niszczącego doświadczenia dwóch reżimów totalitarnych i ich ideologii, lecz z właściwą sobie przenikliwością stawia zasadnicze pytanie o ich konsekwencje – jaką naukę wyciągnęliśmy z XX wieku? Czy nasze zrozumienie historii stało się głębsze? Czy najbardziej krytyczna i samowiednia gałąź humanistyki, jaką jest filozofia pomaga nam w lepszym, mądrzejszym rozpoznaniu w drugim bliźniego? Czy upajając się postępem nie wpadamy jednocześnie w pułapki naiwności i sentymentalizmu? Czy odrobiliśmy lekcję ze zwodniczej (a w efekcie zbrodniczej) apoteozy konieczności, która potrafi przybierać nowe formy? Mimo upływu lat krytyczne spojrzenie Finkielkrauta okazuje się wciąż trzeźwiące i inspirujące, a jego esej pozostaje jednym z najważniejszych i najbardziej aktualnych tekstów w obronie radykalnego humanizmu.

Masha Gessen, Putin. Człowiek bez twarzy (Prószyński i S-ka 2022, ISBN 978-83-8295-055-7)

Opowieść równie niezwykła, jak zaskakująca kariera Władimira Władimirowicza Putina – pozbawionego błyskotliwych talentów funkcjonariusza KGB niskiej rangi, który został prezydentem Rosji i niemal błyskawicznie zlikwidował dorobek demokratycznych przemian, sprawiając, że kraj ponownie stał się zagrożeniem dla świata i swoich własnych obywateli. Wyniesiony na stanowisko przez otoczenie chorego i w szybkim tempie tracącego popularność Borysa Jelcyna, Putin wydawał się idealnym kandydatem na marionetkowego prezydenta, posłusznego we wszystkim oligarchom. Jednak reżyserzy tego spektaklu grubo się pomylili. Zyskawszy stanowisko, Putin niespodziewanie pokazał swoją drugą twarz: nieustępliwego i łatwo zdobywającego popularność polityka, który zamierza stawiać światu własne warunki. Przejął kontrolę nad mediami, rozprawił się z przeciwnikami politycznymi (którzy skończyli na wygnaniu albo w grobie) i zniszczył jeszcze nieokrzepły system wyborczy, koncentrując całą władzę w rękach swoich zwolenników. Masha Gessen była świadkiem niezwykłej kariery Władimira Putina, dotarła też do źródeł informacji, z których nie udało się wcześniej czerpać nikomu innemu. „Putin. Człowiek bez twarzy” to wstrząsająca historia, ukazująca polityczne manipulacje wojną, terroryzmem i ludzkim życiem, manipulacje, które tworzą dzisiejsze oblicze rosyjskiego imperium. Masha Gessen (ur. 1967) – rosyjska dziennikarka. W latach 1981–1991 pracowała w Stanach Zjednoczonych, po czym powróciła do Moskwy, gdzie mieszka obecnie. Pisała m.in. dla „The New Republic” i „New Statesman”. Jest rosyjską korespondentką „US News & World Report”. Autorka kilku książek dotyczących głównie życia społecznego i politycznego współczesnej Rosji, a także biografii słynnego rosyjskiego matematyka Grigorija Perelmana.

Aleksander Hall, Anatomia władzy i nowa prawica (Wydawnictwo Znak – Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie 2022, ISBN 978-83-240-4432-0, ISBN 978-83-66551-21-3)

Czego nam potrzeba, by przezwyciężyć niszczący państwo konflikt światopoglądowy? Jaka siła polityczna byłaby zdolna przywrócić poczucie, że pomimo różnic stanowimy narodową wspólnotę? Kto powinien naprawić nasze instytucje oraz na nowo określić rolę Polaków w Europie? Aleksander Hall nie tylko klarownie diagnozuje naszą rzeczywistość polityczną: działania rządu i opozycji, ale przedstawia też rozwiązania, których od kilku lat bezskutecznie poszukają demokraci przejęci kierunkiem polskiej polityki. Hall nie ma wątpliwości: Polska potrzebuje nowej propaństwowej i demokratycznej prawicy, której przedstawiciele przeciwstawią się wypaczaniu ważnych dla nich idei i wartości. Propozycja, którą opisuje w książce, stanowi najkonkretniejszy z prezentowanych dotąd sposobów zakończenia politycznego okresu „złej zmiany”. Aleksander Hall – historyk i publicysta, dr hab. nauk humanistycznych, nauczyciel akademicki, polityk, były działacz opozycji demokratycznej, minister w rządzie Tadeusza Mazowieckiego, kawaler Orderu Orła Białego.

Michał Klimecki, Zbigniew Karpus, Czas samotności. Ukraina w latach 1914-2022 (Wydawnictwo Bellona 2022, ISBN 978-83-11165-64-9)

Książka, napisana przez historyków z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu jest popularnym kompendium ukraińskich dziejów w XX i XXI wieku. Czytelnicy dowiedzą się z niej, dlaczego Ukraińcom nie udało się stworzyć niepodległego państwa po I wojnie światowej; w jakich okolicznościach Piłsudski zawarł sojusz z Petlurą i ruszył na Kijów w 1920 roku; jak wyglądało życie Ukraińców w Polsce i w Związku Sowieckim; jak to się stało, że na Ukrainie Sowieckiej w latach 30. miliony ludzi zmarły z głodu; dlaczego podczas II wojny światowej doszło do masowych czystek etnicznych na Polakach; jak Ukraina w 1990 roku wybiła się na suwerenność; co wynikło z pomarańczowej rewolucji i Euromajdanu; jak Rosja odebrała Ukrainie Krym i wywołała rebelię na wschodzie kraju. Ukraina i Ukraińcy budzą dziś w Polsce skrajne emocje. Większości Polaków kojarzą się z wojennymi i tuż powojennymi rzeziami polskich mieszkańców Kresów Południowo-Wschodnich II Rzeczypospolitej dokonanymi przez ukraińskich nacjonalistów. Innym z emigrantami ekonomicznymi, ale także z wolnościowymi i prozachodnimi aspiracjami, które ujawniły się na Ukrainie podczas Euromajdanu i walki z rosyjską agresją na wschodzie kraju. I jedni, i drudzy często nie mają podstawowej wiedzy o historii Ukrainy. Zwłaszcza tej najnowszej, obejmującej ostatnie sto kilka lat, która tak silnie zaciążyła na stosunkach polsko-ukraińskich. Uzupełnione wydanie książki pt. Czas samotności. Ukraina i Ukraińcy w latach 1914-2018, która ukazała się w 2018 roku.

Jolanta Kurska, Wieczny powrót Dreyfusa (Wydawnictwo Akademickie „Dialog” 2022, ISBN 978-83-823-8059-0)

[…] Sprawa Dreyfusa […] to historia niezłomności człowieka w obliczu osobistej tragedii, opowieść o jego godności i wytrwałej obronie własnej w klimacie zmasowanych oszczerstw i kłamstw. Ale sprawa Dreyfusa to znacznie więcej. Zapowiadała ona bo-wiem wiele znaczących wydarzeń i zjawisk XX wieku: rozdział Kościoła od państwa, wagę uniwersalnych praw człowieka, rozwój silnej i niezależnej prasy, ale także narastanie antysemityzmu, którego kulminacją były ustawy antyżydowskie reżimu Vichy i, de facto, jego współudział w Zagładzie. I choć afera Dreyfusa rozgrywała się na przełomie wieków we Francji, to jej historia jest ponadczasowa i globalna. A pytania, jakie stawia, nie przestają do nas przemawiać. – Od autorki

Dreyfus był francuskim nacjonalistą, czym nie różnił się od innych oficerów sztabu generalnego. Jednak – zdaniem historyka Francji Marka Sobolewskiego – był Żydem, a w sztabie, zwłaszcza w kontrwywiadzie, siedzieli oficerowie reakcyjni wychowani w szkołach zakonnych, gwałtowni antysemici? Ta koalicja korpusu oficerskiego z duchowieństwem tworzyła potężny obóz polityczny. […] O tym wszystkim opowiada książka Jolanty Kurskiej. Reakcje prawicy nacjonalistycznej i dużej części opinii klerykalnej autorka pokazuje w sposób sugestywny i ciekawy, bowiem poznajemy niektóre aspekty historii Francji od podszewki. Każdy naród ma zapewne takie skrywane obszary, które przypominają otwartą ranę. W Polsce swoistym odpowiednikiem sprawy Dreyfusa była sprawa zabójstwa pierwszego prezydenta II RP Gabriela Narutowicza. Jego wrogowie sięgali po ten sam repertuar argumentów, co wrogowie Dreyfusa. – Adam Michnik

Christina Lamb, Nasze ciała, ich pole bitwy. Co wojna robi kobietom (Wydawnictwo Znak 2022, ISBN 978-83-240-8275-9)

Gwałt – najbardziej przemilczana zbrodnia wojenna. Christina Lamb, doświadczona korespondentka wojenna, oddaje głos kobietom z obszarów objętych konfliktami zbrojnymi. Wśród jej rozmówczyń są japońskie niewolnice seksualne (tzw. comfort women), kobiety bengalskiego pochodzenia (birangona) krzywdzone przez pakistańskich żołnierzy w 1971 roku w czasie wojny między Indiami, Pakistanem i Bangladeszem, Jezydki porywane i przetrzymywane wbrew swej woli przez członków ISIS, nigeryjskie uczennice uprowadzone przez Boko Haram, muzułmanki gwałcone przez bośniackich Serbów i kobiety z plemienia Tutsi krzywdzone przez Hutu w czasie ludobójstwa w Rwandzie. Lamb pokazuje, że przemoc seksualna stanowi uniwersalne narzędzie kontroli. Przedstawia gwałt nie jako „efekt uboczny” wojny, ale potężny instrument zniszczenia, równie skuteczny jak broń chemiczna. Służy on konkretnym celom: ma zmusić kobiety do uległości i upokorzyć je. Świadectwa bohaterek książki są wstrząsające – szczególnie w świetle obojętności światowej opinii publicznej na ich krzywdę. Bohaterki Lamb nie są ofiarami, ale ocalałymi. Mimo niewyobrażalnego bólu i cierpienia żyją i zmieniają świat – dając jednoznaczny sygnał do działania.

Aleksander Litwinienko, Jurij Felsztinski, Wysadzić Rosję. Kulisy intryg FSB (Wydawnictwo Rebis 2022, ISBN 978-83-8188-515-7)

Przerażający obraz Rosji we władaniu służb specjalnych. Jak to się stało, że Rosja wróciła w koleiny ZSRR? Jak doszło do tego, że Czeczeni, do niedawna uważani za szlachetny naród walczący o wolność, dziś są traktowani jak banda terrorystów? Jak to możliwe, że bezbarwny dyrektor Federalnej Służby Bezpieczeństwa został prezydentem? Autorzy tej zakazanej w Rosji książki dowodzą, że wszystko zaczęło się w 1994 r. od rozpętanej przez rosyjskie służby specjalne, a przypisywanej Czeczenom kampanii terrorystycznej, która poprzedziła pierwszą wojnę czeczeńską i wybory prezydenckie. I że seria ataków bombowych na budynki mieszkalne w 1999 r., przed drugą wojną w Czeczenii i kolejnymi wyborami, była dalszym ciągiem tego krwawego scenariusza, który doprowadził do sterroryzowania Rosjan i wyniósł do władzy ludzi dawnego KGB. Autorzy, doświadczony oficer radzieckich i rosyjskich służb specjalnych oraz wybitny historyk, przytaczają na poparcie tej tezy rozliczne, mocne dowody. Ich świadectwo jest tym bardziej przekonujące, że jeden z nich za nie zginął. „Umierał dwadzieścia trzy dni. Jego silny, wysportowany organizm długo opierał się truciźnie. Dopiero 13 listopada sprowadzono specjalistę, a ten stwierdził, że pacjent cierpi na chorobę popromienną. Przeniesiono go na specjalistyczny oddział szpitala uniwersyteckiego. Przez dziewięć godzin przesłuchiwał go, z pomocą tłumacza, inspektor Brent Hyatt ze Scotland Yardu. Gdy zapytał Litwinienkę, kogo on podejrzewa o zlecenie otrucia, usłyszał, że prezydenta Rosji”. [z posłowia Krystyny Kurczab-Redlich]

Janusz A. Majcherek, Źródła bogactwa i biedy ludzi oraz ich zbiorowości na nowo zanalizowane (Wydawnictwo Naukowe PWN 2022, ISBN 978-83-012210-5-8)

Ekonomia jest nauką społeczną i odnosi się do zachowań oraz funkcjonowania wspólnot ludzkich. Musi więc uwzględniać wiedzę humanistyczną i społeczną, osiąganą w innych niż ona dziedzinach nauki. Jest niebezpieczną i zwodniczą iluzją, że można zachowaniami ludzkimi kierować jedynie przez odpowiednio dobrane stymulatory i bodźce ekonomiczne, a wydajną aktywność gospodarczą uzyskiwać niezależnie od otoczenia politycznego, społecznego, kulturowego, a nawet ekologicznego. A skoro takie czynniki należy uwzględniać, to trzeba je rozpoznać i zbadać. „W książce Janusz A. Majcherek przedstawia autorską interpretację różnorodnych uwarunkowań procesów prowadzących do wzrostu bogactwa i rozwoju społecznego lub biedy i destrukcji społecznych struktur. Praca Janusza Majcherka jest przemyślanym i dopracowanym wywodem odnoszącym się do zawsze ważnych i zawsze aktualnych kwestii społeczno-gospodarczych. Jestem przekonany, że wywoła ona żywą dyskusję, gdyż w wielu punktach stanowisko Autora jest ? w dobrym znaczeniu ? kontrowersyjne” [prof. dr hab. Jerzy Hausner (z recenzji)].

Victoria Martin De La Torre, Europa. Skok w nieznane (Wydawnictwo Akademickie Dialog 2022, ISBN 978-83-823-8060-6)

Opowieść o dekadzie (1948–1957), w czasie której narodziły się Wspólnoty Europejskie, z czasem przekształcone w Unię Europejską. Nie jest to jednak „kolejna książka o Unii, prawie unijnym i traktatach europejskich”, których znajdziemy na rynku mnóstwo. To książka pełna faktów, ale przede wszystkim napisana z pasją. To historia przelana na papier lekkim piórem autorki, która przed rozpoczęciem pracy w instytucjach unijnych zdobywała szlify dziennikarskie m.in. w tygodniku „Tiempo”. Książka w ciekawym, miejscami zabawnym stylu ukazuje sylwetki „ojców założycieli” UE (Jeana Monneta, Roberta Schumana, Konrada Adenauera, Alcide’a De Gasperi, Paula-Henriego Spaaka). Przytacza prawdziwe dialogi i sytuacje, które często są kluczem do zrozumienia, w jaki sposób i dlaczego podejmowano wówczas decyzje, które dziś mają wpływ na życie 500 milionów Europejczyków. Autorka łączy w swej pracy lekki, przystępny język z mocnym trzymaniem się faktów historycznych i zapisków archiwalnych. Nie ma tu miejsca na fantazję – ale Victoria Martin de la Torre potrafi przedstawić genezę Unii tak, że żadne „upiększenie” nie jest potrzebne. Ogromną wartością książki są liczne wywiady, które autorka przeprowadziła z osobami znającymi bezpośrednio jej bohaterów – z rodzinami, współpracownikami, doradcami. „Potrzebujemy przekonującej opowieści o tym, jak to się stało, że powstała Unia Europejska, dlaczego jej powstanie zmieniło historię Europy i dlaczego jest takie ważne, abyśmy jej nie stracili – przez głupotę polityczną, czy przez przypadek. Książka Victorii daje nam taką opowieść. Jest ona napisana rzetelnie, na podstawie faktów, ale nie jest to książka, która chciałaby stać się jednym z wielu zakurzonych tomów w bibliotekach.” [Prof. Danuta Hübner]; „Są takie książki, które mają swój smak, od samego początku aż do ostatniej strony – i to jest jedna z nich. A porusza ona dość surowy temat – narodzin Wspólnot Europejskich. Na pierwszy rzut oka nie jest to tematyka atrakcyjna czy szczególnie pociągająca. Ale oto wkracza talent autorki – tak ogromny, że ta książka to prawdziwa perełka, dopieszczona w najdrobniejszych szczegółach, którą czyta się niczym powieść pełną zwrotów akcji [Michel Theys, „Bulletin Quotidien Europe”].

Anna Mierzyńska, Efekt niszczący. Jak dezinformacja wpływa na nasze życie (Wydawnictwo Agora 2022, ISBN 978-83-2683-994-8)

Nie warto mieć złudzeń: wszyscy stajemy się ofiarami dezinformacji. Podejmujemy decyzje, opierając się na fałszywych danych, a nasze emocje falują zgodnie z interesami innych ludzi – choć najczęściej nie mamy o tym pojęcia. To przerażające, że żyjemy, nie wiedząc, czyje interesy właśnie zaspokajamy. Jednak wcale nie jesteśmy bezbronni. Zwłaszcza wtedy, gdy wiemy o tym, jak działa dezinformacja i kto za nią stoi. Książka Anny Mierzyńskiej rozwiewa złudzenia i daje narzędzia, by przeciwstawić się niszczącemu efektowi dezinformacji. To precyzyjna, wciągająca i poruszająca analiza internetowych manipulacji, które służą sianiu nienawiści, wywoływaniu i podsycaniu politycznych wojen i chaosu. Jak działa rosyjska propaganda i „soft war” towarzysząca napaści na Ukrainę? Jak stworzyć teorię spiskową i zmienić w zaraźliwy wirus? Jak za pomocą dezinformacji szczuć społeczeństwo przeciwko osobom LGBT? Autorka wprowadza nas głęboko w mechanizmy manipulacji. Jednocześnie gorąco zachęca czytelników – również tych zagubionych, zmęczonych, zaniepokojonych, a nawet obojętnych – do refleksji na temat naszego miejsca i naszych wyborów w świecie masowej dezinformacji. „Dezinformatorzy niszczą państwa zachodnie właśnie dlatego, że uderzają w ich podstawy. Jeśli chcemy żyć w spokojnym, stabilnym kraju, musimy zawalczyć o prawdę”, takim poważnym apelem kończy się Efekt niszczący. Anna Mierzyńska – analityczka mediów społecznościowych. Specjalizuje się w analizie zagrożeń informacyjnych, zwłaszcza rosyjskiej dezinformacji w Polsce i manipulacji w sieci. Wydała poradnik Dezinformacja. Jak się przed nią chronić. Stale współpracuje z portalem OKO.press, publikuje również w „Gazecie Wyborczej”. W 2019 r. współpracowała z Institute for Strategic Dialogue z Londynu przy projekcie monitorowania dezinformacji w czasie kampanii przed wyborami do Parlamentu Europejskiego.

Steven Lee Myers, Nowy car. Wczesne lata i rządy Władimira Putina (Wydawnictwo Post Factum 2022, ISBN 978-83-66661-92-9)

Były szef moskiewskiego biura „New York Times”, Steven Lee Myers, śledził Putina na długo przed ostatnimi wydarzeniami na Ukrainie. Dziennikarz stworzył najpełniejszą i najbardziej zajmującą relację z jego dojścia do władzy. Napisana z wielkim rozmachem opowieść o rosyjskiej potędze i prestiżu, publikacja przedstawia chłodnego i wyrachowanego przywódcę z ogromną ambicją i kilkoma skrupułami. Gdy świat negocjuje z rosyjskim najeźdźcą, większego znaczenia nabiera próba zrozumienia Putina i motywów jego działania. Władimir Putin objął urząd w 2000 roku jako reformator, obniżając podatki i rozszerzając prawa własności, zaprowadzając porządek i zapewniając dobrobyt milionom ludzi, których jedynym doświadczeniem demokracji we wczesnych latach po upadku Związku Radzieckiego była niestabilność, ubóstwo i przestępczość. Z drugiej strony, Putin zapoczątkował nowy autorytaryzm – nieustępliwy w brutalnym tłumieniu opozycji oraz stanowczy politycznie i militarnie w regionach takich jak Krym i Bliski Wschód. Udokumentowana i zbadana biografia jednego z najważniejszych i najbardziej destabilizujących światowych przywódców w najnowszej historii.

Marcin Napiórkowski, Naprawić przyszłość. Dlaczego potrzebujemy lepszych opowieści, żeby uratować świat (Wydawnictwo Literackie 2022, ISBN 978-83-08-07652-1)

Czy ludzkość wciąż ma szansę? Przeczytaj i dołącz do grupy tych, dzięki którym przetrwamy. Pogłoski o śmierci wielkich narracji okazały się przesadzone. Opowieści wciąż organizują nam świat – problem w tym, że przestały dawać sobie z nim radę. W przypadku wyjątkowo niebezpiecznych wyzwań, jak kryzys klimatyczny czy wzrost nierówności, prowadzą nas wprost ku zagładzie. Marcin Napiórkowski – semiotyk kultury, autor szeroko komentowanych książek Mitologia współczesna i Turbopatriotyzm, w swej najnowszej publikacji zastanawia się nad naszymi opowieściami o przyszłości. Analizuje w tym celu najgłośniejsze w ostatnich latach prace naukowe i popularyzatorskie, społeczne debaty, a nawet… poradniki dietetyczne. Wnioski? Naszymi umysłami rządzi opozycja – technooptymizm kontra technopesymizm. Pierwszy proponuje naiwną wiarę w postęp bez zastrzeżeń, drugi – powrót do wyidealizowanej przeszłości lub ponury katastrofizm. Czy istnieje inne wyjście? Autor przekonuje, że tak. Krok po kroku, z lekkością i dowcipem pokazuje, jak wyznawcy obu wielkich narracji mylili się w kluczowych kwestiach dotyczących ekologii, medycyny, rewolucji agrarnej i rozwoju technologii. Naprawić przyszłość to jednak nie tylko fascynująca lektura o opowieściach, ale też praktyczna instrukcja tego, jak nie dać się złapać w pułapki przebrzmiałych sposobów tłumaczenia świata. I jak opowiadać o nim tak, aby ludzkość miała szanse na przetrwanie.

Artur Nowak, Stanisław Obirek, Babilon. Kryminalna historia Kościoła (Wydawnictwo Agora 2022, ISBN 978-83-2684-012-8)

Współczesnym więzieniem wierzącego człowieka, katolika nie jest Watykan, ale cały kościelny system, który niemal od zarania służy interesom spasionej hierarchii – dowodzą Stanisław Obirek i Artur Nowak w swojej nowej książce, kontynuacji bestsellerowej Gomory. Perfidia tego systemu polega na tym, że żywi się człowiekiem. Nie chodzi tylko o wyzysk i pazerność. Kościół żywi się poczuciem winy jednostki zazdrośnie strzegąc jedynej recepty na życie. Ma nią być ślepe posłuszeństwo – by odwołać się do języka wiecznie aktualnego Boya Żeleńskiego – wobec „naszych okupantów”. O ile Sodoma i Gomora to miasta zepsucia i moralnej degrengolady, Babilon to symbol zniewolenia. Na kartach tej książki, trzymając się przerażających faktów, autorzy kreślą kryminalną historię kościoła, który łupił i mordował ofiary kolonialnej opresji w Kanadzie. Który przyuczał kobiety w Irlandii do kultury gwałtu. Który cynicznie wmawiał ustami „świętej” Matki Teresy, że cierpienie uświęca więc nie należy go uśmierzać. Który prześladował gejów dehumanizującym ich głosem uciekających często przed własną tożsamością seksualną kościelnych liderów. Babilon pokazuje też kościół stojący po stronie latyfundystów, kościół, który przerażała prosta prawda głoszona przez teologię wyzwolenia, kościół skorumpowany przez władców, uwikłany w wojny polityczne, kościół zalękniony wizją synodu, w którym wierni na równi z kapłanami będą decydować o jego kształcie. Wreszcie Kościół, który nienawidzi kobiet. Jednak to nie jest książka antykościelna ani antyreligijna. Podobnie jak Frederic Martel w Sodomie, a wcześniej Obirek i Nowak w Gomorze, autorzy piętnują przede wszystkim zakłamanie kościelnych urzędników w przekonaniu, że pomoże to oczyścić sam kościół i pozwoli mu odzyskać wiarygodność.
Artur Nowak – adwokat, publicysta i pisarz, znany przede wszystkim jako autor rozmów z ofiarami kościelnej pedofilii „Żeby nie było zgorszenia. Ofiary mają głos” (wraz z Małgorzata Szewczyk-Nowak) oraz byłymi i obecnymi księżmi „Duchowni o duchownych”, a także dziećmi duchownych „Dzieci które gorszą”. Autor powieści Kroniki opętanej, opartej na faktach historii nastolatki molestowanej przez egzorcystów oraz thrillera Zło (z Mariuszem Zielke), zawierającego wątki biograficzne. Jest jednym z głównych bohaterów dokumentu braci Sekielskich „Tylko nie mów nikomu”.
Stanisław Obirek – jest antropologiem kultury, teologiem, historykiem i publicystą. Był wyświęconym w 1983 jezuitą, ale w 2005 wystąpił ze stanu duchownego, po serii krytycznych ocen polskiego katolicyzmu i nałożonych nakazów milczenia. Wykładał w College of the Holy Cross w Worcester, na Uniwersytecie Łódzkim i w Wyższej Szkole Filozoficzno-Pedagogicznej „Ignatianum”. Wydał m.in. prace Wizja Kościoła i państwa w kazaniach ks. Piotra Skargi, Umysł wyzwolony. W poszukiwaniu dojrzałego katolicyzmu, Uskrzydlony umysł. Antropologia słowa Waltera Onga, Polak katolik? i rozmowę z Zygmuntem Baumanem O Bogu i człowieku, wraz z Arturem Nowakiem napisał bestsellerową Gomorę.

Magdalena Okraska, Nie ma i nie będzie (Korporacja ha!art 2022, ISBN 978-83-66571-54-9)

To nie jest podróż śladem Polski B czy Polski C, bo nie ma sensu dodawać kolejnych liter. To po prostu Polska – oszukana przez Balcerowicza, zachłyśnięta wczesnym kapitalizmem, łatana bez ładu i składu przez kolejne ekipy polityczne. W „Nie ma i nie będzie” autorka jedzie do miast, o których wszyscy słyszeli, ale nikt ich nie odwiedza. Pyta o przemysł, pracę, ale przede wszystkim po prostu o życie. Opowiada o Polsce, która tkwi pomiędzy dawnym a nowym. Magdalena Okraska (ur. 1981) – działaczka społeczna, publicystka, antropolożka kultury, zwykła dziewczyna z prowincji. Związana z redakcją „Nowego Obywatela”, autorka “Ziemi jałowej. Opowieści o Zagłębiu”. Obecnie kształci się w zawodzie pracownik socjalny. Mieszka w Zawierciu, w województwie śląskim.

Karolina Pasternak, Holland. Biografia od nowa (Wydawnictwo Znak 2022, ISBN 978-83-240-6392-5)

Jak się pracowało i tworzyło w męskim świecie kina? Jak wyglądało jej dzieciństwo po tragicznej śmierci ojca? Dlaczego spośród wielu utalentowanych polskich filmowców właśnie ona zrobiła karierę na Zachodzie? Jak odnalazła się w Paryżu jako samotna matka uchodźczyni? Jak trafiła do Hollywood pod skrzydła takich sław jak Coppola? Karolina Pasternak, dziennikarka filmowa, dzięki niezwykłej relacji z bohaterką tej książki mogła stworzyć pełną nieznanych i zaskakujących faktów biografię reżyserki.

Patryk Pleskot, Portret mordercy. Artysta, który zabił prezydenta (Wydawnictwo Znak 2022, ISBN 978-83-240-8795-2)

„Nie chcemy Narutowicza! Precz z żydami! Niech żyje faszyzm!” Warszawska ulica wrze. Tłumy podburzone przez narodowców protestują przeciwko wyborowi na pierwszego prezydenta Polski Gabriela Narutowicza. Tego kandydata poparli posłowie mniejszości narodowych. Dla nacjonalistów znad Wisły jest zatem „człowiekiem bolszewicko-żydowskich wpływów”. Niemal tysiącletnia Polska ledwie wczoraj odzyskała niepodległość po 123 latach zaborów. W swojej bogatej historii nie zna królobójstwa. Szczyci się tym. Aż do teraz. Za kilka dni w galerii Zachęta padną strzały. Narutowicza zamorduje malarz – Eligiusz Niewiadomski. Jest 31 stycznia 1923 roku. Eligiusz idzie na śmierć z dumą. Nie wyraża żadnej skruchy. Wierzy, że uratował Polskę przed „żydowskim” prezydentem. Do plutonu egzekucyjnego rzuca krótkie: „– Proszę, aby mierzono mi w głowę, ja stanę wam wygodnie”. O jego malarstwie świat nie pamięta, jego słowa mało kto zna. Tylko nienawiść, która nim kierowała, przetrwa w kolejnych pokoleniach. Kim był morderca pierwszego prezydenta Rzeczypospolitej?

Serhii Plokhy, Wrota Europy. Zrozumieć Ukrainę (Wydawnictwo Znak 2022, ISBN 978-83-240-3456-7)

Kompletna historia Ukrainy – kraju, który nigdy nie przestał walczyć o swoją wolność. Jeden z naszych najbliższych sąsiadów. Kraj, z którego narodem łączy nas wielowiekowa historia. Burzliwa. Złożona. Pełna niejednoznaczności. Czas spojrzeć na Ukrainę jej własnymi oczami i oddać jej głos w wielogłosowej opowieści, jaką jest historia Europy. Serhii Plokhy z wielką pieczołowitością przedstawia historię Ukrainy i pomaga nam zrozumieć współczesne wydarzenia. Bo to w przeszłości tkwi klucz do zrozumienia teraźniejszości. Ukraina od wieków walczy z siłami odmawiającymi jej niezależności. Traktowana jako brama łącząca Wschód i Zachód zmuszona była wielokrotnie bronić swojej suwerenności i wolności. To nie zmieniło się do dziś. Dlaczego w XXI wieku Ukraina nadal musi udowadniać swoją niepodległość? Co zmienił rok 2014 w tożsamości ukraińskiej, a co w rosyjskiej? Czy Ukraina odnajdzie dla siebie nowe miejsce w Europie? Serhij Mikołajowycz Płochij urodził się 23 maja 1957 r. w Niżnie w Nowogrodzie (Rosja). Swoje dzieciństwo i młodość spędził w Zaporożu. W 1980 r. studiował historię i nauki społeczne na Uniwersytecie Dniepropietrowskim. W 1982 r. rozpoczął także kolejny kierunek studiów historiografię i studia źródłowe na Rosyjskim Uniwersytecie Przyjaźni Narodów w Moskwie. W 1990 r. ukończył Narodowy Uniwersytet imienia Tarasa Szewczenki w Kijowie. do 1991 r. wykładał na Dniepropietrowskim Uniwersytecie Państwowym, uzyskując tam tytuł profesora zwyczajnego. Od 1996 r. Plokhy był również profesorem historii na Uniwersytecie Alberty, gdzie założył Studium Badań nad Religią i Kulturą. Dyrektor Kanadyjskiego Instytutu Studiów Ukraińskich i Centrum Ukraińskich Badań Historycznych.

Thomas Rid, Wojna informacyjna (Wydawnictwo Bellona 2022, ISBN 978-83-11-1616-03)

Tajna historia dezinformacji i wojny politycznej. XX wiek był wielkim laboratorium testowym dla dezinformacji i profesjonalnego, zorganizowanego kłamstwa, szczególnie w latach międzywojennych i okresie zimnej wojny. Rid odsłania szokujące tajemnice wywiadów, opisuje dzieje profesjonalnego, zorganizowanego kłamstwa. Wiele z ujawnionych, tajnych operacji wydaje się wręcz niewiarygodnych. Autor ukazuje choćby, jak służby wywiadowcze zaczęły wykorzystywać rozwijającą się kulturę internetową na wiele lat przed WikiLeaks, a także, rzuca nowe światło na wybory prezydenckie w USA, w 2016 roku, zwłaszcza na rolę niesławnej „farmy trolli” w Petersburgu, a także na znacznie niebezpieczniejszy atak, zadany z ukrycia. „Żyjemy w wieku dezinformacji. Prywatna korespondencja jest wykradana i wycieka do prasy, aby komuś zaszkodzić – w Internecie rozpalane są namiętności polityczne, których celem jest wbicie klinów w widoczne już szczeliny liberalnej demokracji. Ich sprawcy sieją wątpliwości i publicznie negują wrogość owych poczynań, przenosząc je jednocześnie do działań zakulisowych”. Znakomita! Rid odsłania kulisty dezinformacji od jej początków po współczesne nam polityczne rozgrywki. Pokazuje jak prowadzona była rosyjska kampania dezinformacyjna w 2016 roku podczas wyborów prezydenckich w USA („The Washington Post”); Clausewitz naszych czasów (John S. Gardner „Guardian”).

Serhij Rudenko, Zełenski. Poza scenariuszem (Wydawnictwo Poznańskie 2022, ISBN 978-83-67324-30-4)

Pierwsza biografia Wołodymyra Zełenskiego, napisana przez ukraińskiego dziennikarza Serhija Rudenkę. Od 24 lutego 2022 roku uwaga całego świata skupiła się na Ukrainie i jej prezydencie. To wtedy z dnia na dzień Wołodymyr Zełenski dołączył do grona najważniejszych postaci ostatnich dziesięcioleci i stał się ponadnarodowym symbolem. Ale kim jest człowiek ze zrodzoną na wojnie legendą? Jak to się stało, że aktor komediowy stanął na czele narodu, który przeciwstawił się Władimirowi Putinowi i podjął nierówną walkę z brutalnym agresorem? Co uczyniło człowieka bez politycznego doświadczenia wzbudzającym podziw przywódcą? Ukraiński dziennikarz Serhij Rudenko opowiada historię życia Zełenskiego ze znawstwem i pasją, jednocześnie zachowując niezależne spojrzenie uczciwego reportera. To nie jest książka napisana z zewnątrz – Rudenko przygląda się Zełenskiemu z bliska, rozmawia z jego najbliższymi współpracownikami i przeciwnikami, bada jego młodość i przebieg kariery w show-biznesie. Nie jest to też laurka ani demaskatorski proces. To polityczna i osobista biografia człowieka, który pragnął być prezydentem niosącym swojemu narodowi pokój – a został prezydentem czasu wojny. Rudenko doprowadza swoją opowieść tak daleko, jak to możliwe: ostatnie rozdziały książki zostały napisane w schronie, w czasie pierwszych rosyjskich nalotów bombowych na Ukrainę.

Radosław Sikorski, Polska. Stan państwa (Wydawnictwo Znak 2022, ISBN 978-83-240-8791-4)

Po niemal dwóch fatalnych w skutkach kadencjach PiS-u Radosław Sikorski mówi sprawdzam! i pyta, w jakim stanie jest dziś Polska. Zamiast końca historii otrzymaliśmy koniec rzeczywistości, którą znamy. Wstrząsy – terroryzm, pandemia, załamanie gospodarcze i wojna – nie ominęły także nas. Polska wkracza w nową erę, borykając się z wewnętrznymi sporami, nepotyzmem i zaprzepaszczonymi szansami na rozwój. Bezsensowna walka z Unią Europejską zepchnęła nas na margines sceny międzynarodowej – i to w momencie, w którym bezpieczeństwo naszego kraju zostało zagrożone. Radosław Sikorski – były minister spraw zagranicznych, europoseł i niestrudzony komentator rzeczywistości politycznej – bezlitośnie punktuje słabości i niekompetencję ekipy rządzącej. Jasno pokazuje, jak jej działania doprowadziły do osłabienia stabilności Polski oraz jej pozycji na arenie międzynarodowej. W ciętych, błyskotliwych tekstach piętnuje kolejne absurdalne decyzje, groteskowe polityczne szopki oraz rażące błędy, których konsekwencje będziemy odczuwać latami. Wskazuje też – nie zawsze łatwe czy oczywiste – drogi wyjścia z obecnej sytuacji.

Serhij Zhadan [Serhij Żadan], Himmel über Charkiw. Nachrichten vom Überleben im Krieg [Niebo nad Charkowem] (Suhrkamp Verlag 2022, ISBN 978-3-518-43125-2)

Wybór tekstów, które Serhij Żadan publikuje na Facebooku od początku wojny 24 lutego 2022. Zapiski z walczącego Charkowa, opracowane w Niemczech i wydane przez Suhrkamp Verlag jako pierwodruk, przed edycjami w innych językach, stanowią opis bieżących wydarzeń z życia Żadana, pomagającego mieszkańcom swojego miasta w czasie pierwszych sześciu miesięcy wojny, „w społeczeństwie, które w ciągu ostatnich ośmiu lat nauczyło się, co znaczy siła bycia razem”. Żadan nie ma czasu na prowadzenie pamiętnika. Jeździ do Charkowa dzień i noc, aby ewakuować dzieci i starców z przedmieść, które znalazły się pod ostrzałem; wysyła listę leków na Zachód, koordynuje dostawy żywności, zbiera pieniądze na sprzęt wojskowy, opiekuje się zwierzętami i organizuje koncerty. Pisarz jest zaangażowany w przetrwanie Charkowa i jego obywateli. Jego wiadomości, zwykle zamieszczane kilka razy dziennie, często kończą się wersem: „Nasze flagi powiewają nad miastem. Śpijcie dobrze, drodzy bracia i siostry, jutro będziemy o jeden dzień bliżej zwycięstwa”. Ta książka jest kroniką toczących się wydarzeń, świadectwem człowieka, który pisząc wkracza w nową rzeczywistość. Serhij Żadan (ur. 1974) jest obecnie najbardziej znanym na świecie pisarzem ukraińskim – autorem powieści, opowiadań, poezji, esejów i dramatów. Wiodącym tematem jego twórczości jest postsowiecka rzeczywistość na Ukrainie. Był nominowany do Międzynarodowej Nagrody Literackiej Miasta Gdańska „Europejski Poeta Wolności” w II edycji (2010-2012) za dwujęzyczny tom poezji „Ефіопія / Etiopia” (w tłumaczeniu Oli Hnatiuk i Adama Pomorskiego). W 2014 r. otrzymał niemiecką nagrodę „Der Brücke Berlin Literatur- und Übersetzerpreis” („Mosty Berlina”) za powieść „Woroszyłowgrad”, wydaną przez prestiżowe wydawnictwo Suhrkamp Verlag w Berlinie pt. „Die Erfindung des Jazz im Donbass”. W tym samym roku powieść ta została uznana przez ukraiński serwis BBC za najlepszą ukraińską książkę dekady (na 10 „najlepszych książek roku” 2005–2014). Kolejnym wyróżnieniem dla „Woroszyłowgradu” stała się Nagroda Literacka im. Jana Michalskiego (Prix Jan Michalski; Szwajcaria). W październiku 2015 r. otrzymał Nagrodę Literacką Europy Środkowej „Angelus” za powieść „Mezopotamia”. Za „Mezopotamię” otrzymał ponadto w 2016 r. nagrodę prezydenta Ukrainy „Ukraińska książka roku”. W maju 2017 r. „za szczególny wkład w kulturę ukraińską i trwałość obywatelstwa” został uhonorowany ukraińską Nagrodą im. Wasyla Stusa. W marcu 2022 r. Komitet Nauk o Literaturze PAN nominował Żadana do Literackiej Nagrody Nobla. W czerwcu 2022 r. został laureatem Nagrody Pokojowej Księgarzy Niemieckich „za wybitną kreatywność i humanitarną postawę, z jaką opiekuje się ludźmi w czasie wojny i pomaga im z narażeniem życia” oraz Nagrody Literackiej EBOR za powieść „Internat”. W lipcu 2022 r. został laureatem Nagrody im. Hannah Arendt, przyznawanej przez Fundację imienia Heinricha Bölla i niemieckie miasto Brema.

Onyszkiewicz. Bywały szczęśliwe powroty. W rozmowie z Włodzimierzem Nowakiem i Violettą Szostak (Wydawnictwo Agora 2022, ISBN 978-83-2683-774-6)

Eksplorował jaskinie i wspinał się w Himalajach. Jako opozycjonista w PRL-u był aresztowany i internowany. W nowej Polsce wszedł do wielkiej polityki – był pierwszym cywilem w ministerstwie obrony. Z wykształcenia matematyk, pracował w kilku zawodach, w różnych krajach i w dwóch kompletnie odmiennych epokach. Jego życie osobiste to niezwykle dramatyczna historia miłości i straty. Janusz Onyszkiewicz ma o czym opowiadać. Jak z Wandą Rutkiewicz zdobyli Gaszerbrum III? Którą z wielkich gwiazd kina dublował w filmie potępionym przez Gomułkę? I co dla jego pokolenia oznaczał rok ‘68? Z jakiego powodu władze uważały, że jest agentem MI6? Czemu „twórczo” tłumaczył rozmowę Margaret Thatcher z Lechem Wałęsą? I dlaczego kolegę z celi nazywał „herbatnikiem”? Jak przyjął go Ronald Reagan, a czym był zainteresowany Kim Ir Sen? Dlaczego odwołał salwę honorową na cześć papieża? I jak to się stało, że wziął ślub z wnuczką Piłsudskiego w więzieniu na Rakowieckiej, po czym odnaleźli rodzinę w Japonii? Rozmowy z Januszem Onyszkiewiczem trwały trzy lata, przerwane przez czas pandemii, bohater książki snuje więc też pasjonujące refleksje o tym, co dzieje się w Polsce obecnie, zastanawiając się, „gdzie to pękło”… Swoje historie, związane z mężem i ojcem, opowiadają także żona Joanna Jaraczewska i dzieci.

Zabójstwo Narutowicza. Kres demokracji w II RP (Ośrodek „Karta” – Dom Spotkań z Historią 2022, ISBN 978-83-66707-64-1)

W stulecie zabójstwa pierwszego Prezydenta RP Gabriela Narutowicza przedstawiono zbrodnię z grudnia 1922 oraz jej tło polityczne i społeczne – opowiedziane głosami uczestników i świadków wydarzeń. To historia nienawiści i nacjonalizmu prowadzących do tragedii, która zmieniła losy II Rzeczpospolitej. „Czuć było, że się zanosi na jakieś wielkie, nieprzewidziane wypadki. Prasa obozu prawicowego wyraźnie podburzała, przedstawiając wybór Narutowicza jako triumf żydostwa i nieszczęście dla Polski. Tłumy zaczęły szaleć, wygrażając każdemu, kto głosował za Narutowiczem.” – Wincenty Witos; „Sto lat temu Polska przyjęła cios, po którym nie zdołała finalnie wrócić do normalnego, zrównoważonego życia. Nacjonalizm wyniesiony do ponadczasowego absolutu, popychający zbrodniczą rękę, zniszczył niemal w zarodku kraj podnoszący się z niebytu – do państwowości, która mogła mieć cywilizowaną postać.” – z wprowadzenia Zbigniewa Gluzy.

2021:

Donald Tusk, Anne Applebaum, Wybór (Wydawnictwo Agora 2021, ISBN 978-83-26838-25-5)

W naszych burzliwych czasach nie jesteśmy w stanie przewidzieć, jak będzie wyglądało jutro. Lecz wiemy, że jutro zależy od tego, co zrobimy dzisiaj, teraz. Dlatego nie mamy prawa do pesymizmu – mówią Anne Applebaum i Donald Tusk w swoich rozmowach o najważniejszych wyborach, przed jakimi stoją Polska, Europa i świat. Wybór to przede wszystkim książka przeciw poczuciu bezsiły i bezradności a także o powrocie nadziei i wiary w zwycięstwo demokratycznych wartości i demokratycznego świata. Ale to więcej niż apel – to również opowieść o drogach, które do tego prowadzą. Applebaum i Tusk w dwunastu błyskotliwych rozmowach odpowiadają na najgorętsze pytania dotyczące Polski i Europy: Dlaczego Unia Europejska, chociaż jest potęgą, częściej bywa chłopcem do bicia? Na czym polega pakt z diabłem, który podpisali Orban, Kaczyński i inni autorytaryści? Jak podzieliliśmy się na obce sobie plemiona i czy potrafimy mimo to wspólnie żyć? Jak sprawić, by w kryzysie migracyjnym przyzwoitość nie stała się synonimem bezradności a ksenofobia synonimem skuteczności? Dlaczego Polska może stać się państwem frontowym i jakie mogą być tego konsekwencje? Czy patriotyzm nieuchronnie zagarnęli dla siebie nacjonaliści? Dlaczego Rosja chce podzielić Europę? Czy Chiny wygrają cyfrową walkę o kontrolę nad światem? Jak demokraci mają znów wygrywać wybory – nie tylko w Ameryce? Jak bardzo boli hejt? Applebaum i Tusk oprowadzają nas nie tylko po kluczowych problemach współczesnego świata, ale też po kulisach polityki. W ich opowieściach głęboka analiza współczesności przeplata się z fascynującymi opowieściami i anegdotami o Joe Bidenie, Viktorze Orbanie, Borisie Johnsonie, Angeli Merkel, Emmanuelu Macronie, Władimirze Putinie, Jarosławie Kaczyńskim. Te wyjątkowe rozmowy są zderzeniem dwóch uzupełniających się a czasem pozostających w żywym sporze perspektyw: wybitnej publicystki i autorki książek o najnowszej historii oraz wytrawnego praktyka, który poddaje polityczne teorie, również te gorąco przez siebie wyznawane, wielowymiarowej weryfikacji.

Donald Tusk: Niezależnie od okoliczności musimy na nowo uwierzyć w swoje siły i w swoje racje. Za dużo było i jest po naszej stronie i w nas samych ponuro zawodzących Kasandr, rozpaczających Priamów, tragicznych Hektorów i pechowych Achillesów, a za mało Odyseuszy, sprytnych, nieustępliwych, szukających rozwiązań nieszablonowych, a przecież odważnych i wiernych. I zwycięskich!

Anne Applebaum: Mam mówić moim dzieciom i ich przyjaciołom, że to już koniec, że demokracja się skończyła, a Chiny wygrają? Że Europa skazana jest na rozpad? To nie tylko jest nieodpowiedzialne. To przede wszystkim nieprawda, w każdym razie nie musi być prawda, i naszym obowiązkiem jest nieustannie powtarzać, że historia nie jest zdeterminowana, demokracja powróci, a chiński model nie musi zapanować na całym świecie.

Anne Applebaum – dziennikarka „The Atlantic” i wykładowczyni w Johns Hopkins University w Baltimore. Absolwentka Uniwersytetu w Yale oraz London School of Economics. Autorka książek Gułag (Nagroda Pulitzera 2004), Za żelazną kurtyną, Czerwony głód, Matka Polka (z Pawłem Potoroczynem), Zmierzch demokracji. Zarówno Gułag, jak i Za żelazną kurtyną były nominowane do National Book Award. Wieloletnia dziennikarka i redaktorka w „The Washington Post”, była zastępczyni redaktora naczelnego magazynu „The Spectator”. Wykładała na wielu uniwersytetach, w tym Yale, Harvard, Columbia, Oxford, Cambridge, Zurych i Humboldt.

Donald Tusk – z wykształcenia historyk, z zawodu polityk. Jako student współtworzył Studencki Komitet Solidarności i współpracował z Wolnymi Związkami Zawodowymi Wybrzeża. Był inicjatorem powstania Niezależnego Zrzeszenia Studentów w Gdańsku. W 1980 roku pracował jako dziennikarz „Samorządności”, drugiego niezależnego tygodnika NSZZ „Solidarność”. Redaktor prasy podziemnej w czasie stanu wojennego, a w latach 1984–1989 robotnik wysokościowy w spółdzielni Świetlik. Współzałożyciel Kongresu Liberalno-Demokratycznego (1990) i Platformy Obywatelskiej (2001). W latach 2007–2014 prezes Rady Ministrów, od 2014 do 2019 roku przewodniczący Rady Europejskiej. 1 grudnia 2019 roku został szefem Europejskiej Partii Ludowej a 24 października 2021 wrócił na stanowisko przewodniczącego Platformy Obywatelskiej.

Jan Barcz, Sprawy polskie podczas konferencji „2+4”. Potwierdzenie granicy polsko-niemieckiej i odszkodowania od Niemiec. Studium z historii dyplomacji i prawa międzynarodowego (Dom Wydawniczy Elipsa 2021, ISBN 978-83-80173-61-3)

12 września 2020 r. minęło 30 lat od zakończenia Konferencji 2 + 4 oraz podpisania kończącego ją Traktatu o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec (Traktatu 2 + 4). Z tej perspektywy stwierdzić można, że wyniki udziału Polski w tej Konferencji były momentem jednego z największych triumfów polskiej dyplomacji ostatnich trzydziestu lat. Otworzyły one bowiem Polsce drogę do członkostwa w Unii Europejskiej i w NATO, a tym samym rozwiązały zasadniczy dylemat polityczny odnoszący się do miejsca Polski między Niemcami a Rosją. Zarazem wyniki tej Konferencji położyły kres koncepcjom po stronie niemieckiej, które uprzednio podważały status granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. Tym samym otwarta została droga do bilateralnego Traktatu, w którym potwierdzono granicę Polski ze zjednoczonymi Niemcami oraz do postulowanej przez Ministra Krzysztofa Skubiszewskiego polsko-niemieckiej wspólnoty interesów. W kontekście tej Konferencji zadbano również o to, że po 1991 r. zjednoczone Niemcy podjęły wypłaty dla uprzednio pominiętych ofiar zbrodni nazistowskich. Autor książki, jako ówczesny dyplomata, był członkiem delegacji polskiej, uczestniczącej w obradach Konferencji 2 + 4, a następnie w negocjacjach z Niemcami nad pakietem traktatów z lat 1990/1991. W książce ukazane są uwarunkowania prawne sprawy granicy oraz roszczeń odszkodowawczych od Niemiec z tytułu zbrodni nazistowskich. Nakreślony jest przebieg Konferencji2 + 4, przy czym analiza uwzględnia zasadnicze, opublikowane w ostatnich latach, dokumenty dyplomatyczne. Na tym tle, ukazującym zasadnicze kwestie jakie były przedmiotem ustaleń podczas Konferencji 2 + 4 między trzema mocarstwami zachodnimi i RFN a ZSRR (zwłaszcza pozostanie zjednoczonych Niemiec w Sojuszu Północnoatlantyckim i we Wspólnocie Europejskiej, wycofanie wojsk radzieckich z terytorium NRD), poddany został analizie przebieg negocjacji w dwóch obszarach, będących zasadniczym przedmiotem rozważań starań Polski o położenie kresu uprzednim zastrzeżeniom RFN podważającym ostateczny status granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej w świetle prawa międzynarodowego oraz kwestii odszkodowań od Niemiec z tytułu zbrodni nazistowskich. Autor dokonuje też analizy prawnego ujęcia uzgodnionego rezultatu w postanowieniach Traktatu 2 + 4 oraz w towarzyszących mu dokumentach i umowach międzynarodowych.

Joe Biden, Spełniając obietnice (Wydawnictwo Znak 2021, ISBN 978-83-240-7434-1)

Historia człowieka, który dzięki wewnętrznej sile i doświadczeniu stał się nadzieją na zmiany nie tylko dla Amerykanów. Joe Biden – obecny prezydent USA opowiada swoją historię pełną emocji, poruszających momentów i trudnych decyzji. W niezwykle osobistej książce Joe Biden zdradza tajemnice zaciekłych kampanii i politycznej rywalizacji. Nie boi się też pisać o najtrudniejszych osobistych doświadczeniach. Wraca wspomnieniami do traumatycznych momentów swojego życia. Do tragicznego wypadku samochodowego, w którym stracił ukochaną żonę i roczną córeczkę. Opisuje również swoją walkę o życie po zdiagnozowaniu u niego dwóch tętniaków mózgu. Spełniając obietnice to opowieść o walce wytrawnego gracza w niełatwym świecie polityki, ale i wrażliwego człowieka zmagającego się z losem. Biden przeplata swoje polityczne i osobiste wspomnienia refleksjami na temat Ameryki, ukochanego kraju, który zmieniał się na jego oczach przez prawie siedem dekad. Poznaj człowieka, który postanowił dać odpór fali populizmu przetaczającej się przez Stany Zjednoczone Ameryki, jednego z najpotężniejszych światowych przywódców, który w ostatnich wyborach prezydenckich pokonał Donalda Trumpa. Ta książka pozwala zobaczyć Bidena nie tylko jako polityka, ale również jako człowieka, przed którym stoją jedne z najtrudniejszych zadań w historii Stanów Zjednoczonych: walka z pandemią, podziałami w kraju i globalnym kryzysem gospodarczym.

Aleksandra Binicewicz, O prywatności w świecie nowych technologii. Asymetria przejrzystości (Wydawnictwo Universitas 2021, ISBN 978-83-242-3731-9)

Książka poddaje refleksji współczesne kłopoty z prywatnością w kontekście funkcjonowania nowych technologii rozwijanych w demokratycznych strukturach liberalnych społeczeństw zachodnich. Autorka posługuje się kategorią asymetrii przejrzystości, ażeby opowiedzieć o relacji jednostki (użytkownika, obywatela, konsumenta) z przedstawicielami rządów państw oraz międzynarodowych korporacji w zglobalizowanym świecie. Przygląda się budowanym przez technologiczne firmy iluzjom i tropi ich przejawy w konkretnych zjawiskach: dezinformacji, moderacji treści czy (mikro)targetowania reklam w serwisach społecznościowych. Kontekst jej badań stanowi filozoficzna refleksja nad postawami nowoczesności i ponowoczesności, ale także namysł nad prywatnością w perspektywie długiego trwania oraz szeroko nakreślona panorama procesów i wydarzeń historycznych (m.in. zimnej wojny, kontrkultury amerykańskiej czy narodzin Internetu). Aleksandra Binicewicz – doktor nauk humanistycznych w zakresie nauk o kulturze i religii, adiunkt w Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jej dysertacja Kulturoznawcza analiza pojęcia prywatności w kontekście rozwoju nowych technologii przedkładana czytelnikowi w formie niniejszej książki została wyróżniona w XIV edycji konkursu Narodowego Centrum Kultury na najlepszą pracę doktorską z dziedzin nauk o kulturze.

Wojciech Burszta, Anna Jawor, Mirosław Pęczak, Michał Rauszer, Piotr Zańko, Etnografia pamięci PRL-u. Kultura codzienności Polski powojennej 1956-1989 (Oficyna Naukowa 2021, ISBN 978-83-66056-74-9)

„W PRL-u zaczął obowiązywać pewien model normatywny, stanowiący, że człowiek socjalizmu winien być człowiekiem kulturalnym. Uczestnictwo w kulturze było źródłem prestiżu, a postulat rozwoju osobowości ludzkiej, rozumiany jako stawanie się człowiekiem kulturalnym, stał się popularnym i niemal powszechnym składnikiem modelu awansu społecznego. Od inteligencji oczekiwało się działań mających na celu podnoszenie poziomu kulturalnego, przede wszystkim wprowadzania w kulturę narodową warstw słabiej wykształconych. […] Powojenne dekady są w tym kontekście o tyle specyficzne, że wtedy już na dobre pogrzebano takie wyznaczniki prestiżu, jak rodowód szlachecki, tzw. dobre urodzenie i dziedziczny majątek, w zamian proponując ideał człowieka socjalistycznego, dla którego oświata i kultura mają być powszechnie dostępne, a stawanie się człowiekiem kulturalnym — modelem rozwoju osobowości, przedmiotem aspiracji i składnikiem awansu społecznego. W naszych badaniach okresu PRL-u chcieliśmy się skupić przede wszystkim na pamięci o doświadczeniu codzienności osób, które okres ten świadomie przeżyły. Perspektywa nasza dotyka więc doświadczenia odnoszącego się nie tyle do świadków historii, rozumianej jako sekwencja znaczących zdarzeń, ile raczej po prostu do codzienności osób, które w tej historycznej epoce żyły. Celem badań nie jest pokazanie, jak PRL funkcjonował, ale jak wyglądało „odnajdywanie” się w nim jednostki, zwłaszcza jej sposoby radzenia sobie, życia, doświadczania. Dlatego też nie tyle koncentrujemy się na badaniu pamięci kulturowej PRL-u, ile staramy się odnieść do pamięci komunikacyjnej o okresie PRL-u. Pamięci zbieranej w formie narracji osobistych i biograficznych, takiej która jest analogiczna do pamięci opowiadanej” – z opisu autorów.

Andrzej Chwalba, Wojciech Harpula, Polska-Rosja. Historia obsesji, obsesja historii (Wydawnictwo Literackie 2021, ISBN 978-83-08-07352-0)

Wybitny i ceniony historyk Andrzej Chwalba oraz dziennikarz Wojciech Harpula, wykorzystując formę wywiadu, sprawdzoną w książce Zwrotnice dziejów, koncentrują się tym razem na relacjach Polski z „niewygodnym” sąsiadem. Zadają pytania o historię i dynamikę relacji polsko-rosyjskich, decydujące procesy i kluczowe momenty, które zaważyły na losach obu państw. Unia w Krewie 1385 roku, bitwa pod Orszą w 1514, wojny z Moskwą za Batorego, zajęcie Moskwy w 1610, początek „oddawania pola” Rosji w rozejmie andruszowskim, rozbiory, XIX-wieczne powstania narodowe, wreszcie Bitwa Warszawska 1920, zbrodnia katyńska i powojenna instalacja komunistów w Polsce. Autorzy rzetelnie i zarazem barwnie wyjaśniają, dlaczego do dziś cień Rosji kładzie się na stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych Polski.

Kazimierz Dziewanowski, Brzemię białego człowieka. Jak zbudowano Imperium Brytyjskie (Wydawnictwo Zysk i S-ka 2021, ISBN 978-83-8202-216-2)

Wznowienie (jednotomowe) jednej z najważniejszych książek poświęconych historii Imperium Brytyjskiego, napisanej przez wybitnego dziennikarza tygodnika „Świat”, reportera, działacza opozycji antykomunistycznej w PRL, uczestnika obrad Okrągłego Stołu (1989) i pierwszego ambasadora III RP w USA (1990-1993), Kazimierza Dziewanowskiego (1930-1998). Historia początków, rozkwitu i drogi ku potędze największego imperium na świecie. Kim byli ludzie, którzy zbudowali Imperium Brytyjskie? Co nimi kierowało, jak żyli, walczyli i ginęli, jakie musieli pokonać przeszkody? Na kartach tej książki przewija się galeria barwnych bohaterów: korsarz i admirał, zdobywcy Indii, odważny do szaleństwa zdobywca Kanady, opanowany manią imperialną poszukiwacz diamentów, zagadkowy obrońca Chartumu i dziesiątki innych postaci. Wielkość, odwaga i poświęcenie sąsiadują tu z chciwością, oszustwem i zdradą. Przekonanie o cywilizacyjnej i moralnej misji białych ludzi prowadzi do pogardy dla wszystkich, którzy nie są Anglikami. A zaszczepianie w najdalszych zakątkach globu sprawnej administracji, uczciwego wymiaru sprawiedliwości i nowoczesnej edukacji idzie w parze z przemocą i podstępem wobec opornych tubylców. Brzemię białego człowieka (tytuł zaczerpnięty ze słynnego wiersza Rudyarda Kiplinga) jest opowieścią o tym, jak powstało imperium brytyjskie, jak rozszerzyło swe panowanie na wszystkie morza i oceany, na kontynenty i archipelagi, jak ogarnęło niezmierzone przestrzenie we wszystkich strefach: arktycznej i tropikalnej, umiarkowanej i pustynnej, jak w ciągu wieków osiągnęło szczyty potęgi i przemieniło się w najrozleglejsze, a zarazem nacechowane największą różnorodnością państwo świata. Przede wszystkim zaś jest to opowieść o ludziach, któzy tego dokonali: jacy byli, jakie stosowali metody, jak żyli, walczyli, umierali. I najważniejsze: czym się kierowali. Dziś, kiedy historia imperium jest już zamkniętą kartą, znajomość losów tego niezwykłego przedsięwzięcia może być pouczająca” – z opisu wydawców. Pierwsze wydanie książki ukazało się w 1981 r. (tom I) i 1989 r. (tom II).

Carl J. Friedrich, Zbigniew K. Brzeziński, Dyktatura totalitarna i autokracja (Instytut Pileckiego 2021, ISBN 978-83-66340-44-2)

Książka przedstawia podstawowe cechy państwa totalitarnego i omawia zagadnienie trwałości systemów totalitarnych oraz ich dalszej ewolucji. Pierwsze wydanie tej książki ukazało się w 1956 roku. Szybko uznano ją za jeden z najważniejszych głosów w intelektualnej debacie dotyczącej zagadnienia totalitaryzmu. W 1963 roku praca została zaktualizowana i gruntownie przeredagowana. Ta druga edycja stała się podstawową niniejszego wydania, zawierającego pierwszy w historii przekład na język polski klasycznej już rozprawy.

Bill Gates, Jak ocalić świat od katastrofy klimatycznej. Rozwiązania, które już mamy, zmiany, jakich potrzebujemy (Wydawnictwo Agora 2021, ISBN 978-83-26841-20-0)

Według Bila Gates’a tylko zatrzymanie emisji gazów cieplarnianych może uratować świat przed katastrofą. Oto jego plan i wezwanie do działania. Ta książka to owoc dziesięciu lat badań nad przyczynami i skutkami zmian klimatycznych. Bill Gates w poszukiwania sposobów na powstrzymanie katastrofy ekologicznej zaangażował ekspertów w dziedzinach fizyki, chemii, biologii, inżynierii, politologii i finansów. Wniosek z ich badań jest jeden: musimy dążyć do zredukowania emisji gazów cieplarnianych, do zera! Jak tego dokonać? Bill Gates, specjalista od urzeczywistniania nowych idei, przede wszystkim przedstawia konkretny i praktyczny plan działania, wskazuje obszary, w których technologia już dziś pomaga ograniczać emisję gazów, wyjaśnia jak znane dziś technologie mogą być bardziej efektywne i gdzie niezbędne są nowe rozwiązania oraz kto już pracuje nad koniecznymi innowacjami. Proponuje strategie dla państw, ale i sposoby, w jakie obywatele mogą rozliczać rządy, pracodawców i siebie samych z postępów w tym projekcie kluczowym dla ratowania planety. „Ludzkość jeszcze nigdy nie dokonała niczego na tak wielką skalę, dlatego każde państwo musi zmienić sposób działania, bo każda czynność we współczesnym świecie – uprawa roślin, produkcja, przemieszczanie się – wiąże się z emisją gazów cieplarnianych. Jeśli nie podejmiemy tego wysiłku, klimat będzie ulegał coraz większym przemianom, najprawdopodobniej katastrofalnym dla ludzkości. Jeszcze możemy temu zaradzić. Już dysponujemy niektórymi niezbędnymi do tego narzędziami, a wszystko, czego nauczyłem się o klimacie i technologii napawa mnie nadzieją, że jesteśmy w stanie wynaleźć i zastosować również te, których jeszcze nie mamy. Jeśli się pospieszymy, mamy szanse uniknąć katastrofy klimatycznej. Ta książka mówi o tym, jak to zrobić i dlaczego uważam, że może nam się to udać”. – Bill Gates

Ruth Bader Ginsburg, Moimi słowami (Wydawnictwo Fame Art 2021, ISBN 978-83-954096-6-0)

Opublikowana w 2016 roku przez wydawnictwo „Simon & Schuster” biografia zmarłej w 2020 roku wybitnej amerykańskiej prawniczki, aktywistki i sędzi Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych w latach 1993-2020. To pierwsza książka wydana przez Ginsburg po jej nominacji na sędzię Sądu Najwyższego w 1993 roku. Ta najsłynniejsza liberalna amerykańska sędzia, druga w historii kobieta nominowana do Sądu Najwyższego USA i pierwsza Żydówka, zasłynęła jako rzeczniczka praw kobiet i mniejszości oraz „niestrudzona i zdecydowana orędowniczka sprawiedliwości”, jak nazwał ją prezes Sądu Najwyższego USA John Roberts. Trzon książki stanowią teksty autorstwa Ginsburg, w opracowaniu i z komentarzem jej biografek: Mary Hartnett i Wendy W. Williams. Jedną z niepodważalnych zalet tej biografii jest bogactwo materiałów źródłowych przeanalizowanych przez współautorki: licznych wywiadów (również tych przeprowadzonych przez nie z autorką), materiałów prasowych i filmowych, dokumentów i tekstów prawniczych.

Michał Głowiński, Tęgie głowy. 58 sylwetek humanistów (Wydawnictwo Wielka Litera 2021, ISBN 978-83-80324-63-3)

Autor portretuje wielkie postaci – myślicieli, naukowców, literaturoznawców, pisarzy, ale też działaczy społecznych, ludzi o wyjątkowych osobowościach. Andrzej Kijowski, Miron Białoszewski, Irena Sendlerowa, Stanisław Barańczak, Jan Józef Lipski czy Teresa Torańska to zaledwie kilkoro z nich. Biografie tych niezwykłych osób obfitują w ważne i doniosłe wydarzenia, które Autor pokazuje od kulis, nierzadko ujawniając nieznane szczegóły. Przypadek, łut szczęścia lub gigantyczny pech jest w stanie zaważyć na życiu, bezpowrotnie zmieniając jego tory i czasem prowadząc do nieuchronnej katastrofy. Opowieści o dramatach związanych z pochodzeniem, ukrywaniem się, utratą bliskich i własnego zdrowia i chorobą czy załamaniem kariery zawodowej sąsiadują tu ze zdobyciem paszportu, zagranicznego stypendium, awansem społecznym, zasłużoną karierą i sławą. Ten znakomity zbiór pokazuje, że losy większości wybitnych jednostek były głęboko naznaczone przez moment dziejowy – historia i polityka wielokrotnie łamała ludzkie życiorysy i charaktery.

Bernard Guetta, Populizm w cieniu Habsburgów. Węgierskie pytania (a także polskie, austriackie i włoskie) (Wydawnictwo Universitas 2021, ISBN 978-83-242-3697-8)

„Co z tą Europą”, w której na powrót do głosu dochodzą nacjonalistyczno-populistyczne ruchy i partie polityczne? Odpowiedzi na to pytanie Bernard Guetta poszukuje na Węgrzech, w Polsce, w Austrii i we Włoszech, w czterech krajach Unii Europejskiej, które odwracają się plecami do wartości europejskich. Autor wyrusza w reporterską podróż z intuicyjnym przeczuciem, że granice politycznej mapy, jaką uformowały nowe europejskie partie i ruchy prawicowe, zbiegają się z granicami Cesarstwa Austrii z połowy XIX wieku. Owe przeczucia potwierdzają się już podczas pierwszego etapu reporterskiej wyprawy, na Węgrzech, gdzie Viktor Orbán podsyca nacjonalistyczne nastroje, wykorzystując nostalgię za czasami węgierskiej świetności oraz powszechne poczucie rozczarowania transformacją ustrojową. Podobna sytuacja ma miejsce w Austrii, we Włoszech oraz w Polsce. Jednakże Polska, zauważa autor, z uwagi na długą tradycję oporu nie powiedziała jeszcze ostatniego słowa. Jako zdeklarowany Europejczyk Guetta występuje w obronie federalnej Europy, a rządom krajów członkowskich, które nie wypełniają traktatowych obowiązków, mówi wprost, że „solidarność nie działa w jedną stronę i że fundusze strukturalne, z których korzystają, mogą również zostać zablokowane”. Bernard Guetta – francuski dziennikarz i publicysta, ekspert w dziedzinie geopolityki. Przez dwadzieścia siedem lat felietonista publicznej stacji radiowej France Inter. W latach 80. korespondent dziennika „Le Monde” w Warszawie, Waszyngtonie i Moskwie. W latach 90. kierował redakcjami magazynu „L’Expansion” i tygodnika „Le Nouvel Observateur”. W wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2019 roku uzyskał mandat europosła z ramienia prezydenckiego ugrupowania La République en marche! (LREM, Republika Naprzód!). Autor licznych książek, m.in. Europe fédérale, Le Monde est mon métier: Le journaliste, les pouvoirs et la vérité, Jak zostałem Europejczykiem, Dans l’ivresse de l’Histoire.

Mauro F. Guillén, 2030. Jak ścieranie się najwyraźniejszych dzisiejszych trendów przekształci przyszłość wszystkiego (Wydawnictwo Studio Emka 2021, ISBN 978-83-66142-87-9)

Świat radykalnie się zmienia na naszych oczach. Czy będziecie gotowi na to, co nadchodzi? „To przekonująca i fascynująca strategia nastawionego na sukces nawigowania wśród sejsmicznych wstrząsów w demografii, gospodarce, technologii i kulturze, które będą przekształcać obecne dziesięciolecie.” [Cal Newport, autor Pracy głębokiej i Cyfrowego minimalizmu]; „Dobrze wiemy, co się dzieje z dolarami i centami, ale jesteśmy zdumiewająco niedoinformowani o tym, jak struktury społeczne przekształcają świat wokół nas. Ten stan rzeczy zmienia błyskotliwy socjolog Mauro F. Guillén. Jego odważna, prowokacyjna książka wyjaśnia, dlaczego mamy mniej dzieci, klasa średnia trwa w zastoju, następują przesunięcia w strukturze bezrobocia i ujawniają się nowe potęgi.” [Adam Grant, autor „Buntowników”]; „Książka Mauro Guilléna będzie obowiązkową lekturą dla tych, którzy chcą zrozumieć, czym są, dlaczego są i z czym się wiążą globalne zmiany transformacyjne – nowe trendy, które się kształtują w sposób zdecydowany, trwały oraz radykalnie oddziałujący; dlaczego tak się dzieje i co to oznacza nie tylko dla państw i firm, ale również dla gospodarstw domowych i społeczności. [Mohamed El-Erian, autor Kiedy rynki się zderzają].

Marcin Gutowski, Don Stanislao. Druga twarz kardynała Dziwisza (Wydawnictwo Otwarte 2021, ISBN 978-83-8135-114-0)

Kardynał Dziwisz od samego początku pontyfikatu Jana Pawła II wiernie służył polskiemu papieżowi. Zapewne chciałby, byśmy tak go zapamiętali. Ale czy powinniśmy? I czy powinniśmy mu ufać? Może kardynał ma drugą twarz? Rozmówcy Marcina Gutowskiego sugerują, że tak. Z ich słów wyłania się obraz kapłana nieczułego na krzywdę ofiar pedofilii, sprzyjającego seksualnym bestiom w sutannach, obraz urzędnika Kościoła przyjmującego grube koperty od duchownych oskarżanych o łamanie prawa, nie wahającego się nawet używać krwi (tak, krwi) zmarłego papieża do budowania swojej pozycji, kłamiącego dziennikarzom prosto w oczy, obraz człowieka mającego niezwykle krótką – i wybiórczą – pamięć. Marcin Gutowski, autor głośnego i nagrodzonego na World Media Festival w Hamburgu filmu dokumentalnego „Don Stanislao”, przedstawia w tej szokującej książce wyniki własnego dziennikarskiego śledztwa. To opowieść nie tylko o kardynale Dziwiszu, ale też o wielkich i bulwersujących systemowych problemach Kościoła – zarówno na świecie, jak i w Polsce. „Kiedy mowa o skandalach wykorzystywania seksualnego w Kościele, czy to Meksyk, Stany Zjednoczone, Irlandia, Austria, Chile, Brazylia, Argentyna czy Francja – wszystkie drogi prowadzą do Dziwisza.” – Frédéric Martel.

Edward Hallett Carr, Kryzys dwudziestolecia 1919–1939. Wprowadzenie do badań nad stosunkami międzynarodowymi (Wydawnictwo Universitas 2021, ISBN 978-83-242-3757-9)

Zasadnicze tezy, które E.H. Carr wyłożył w Kryzysie dwudziestolecia, są tak samo aktualne dziś, jak w mrocznej dekadzie lat 30. XX wieku. (John J. Mearsheimer); Genialna, prowokująca książka, która pozostawia niedosyt. (Martin Wight); Moim zdaniem było trzech wielkich klasyków realizmu: Tukidydes, Machiavelli i Carr. Każdy, kto interesuje się polityką międzynarodową, powinien przeczytać tę książkę. (Robert Gilpin); Przenikliwa argumentacja Carra powinna stać w centrum naszych rozważań o świecie XXI wieku i poszukiwania odpowiedzi na jego wyzwania. (Fred Halliday); Kryzys dwudziestolecia jest jedną z tych książek, które nigdy się nie dezaktualizują. (Barry Buzan)

Max Hastings, Wietnam. Epicka tragedia 1945-1975 (Wydawnictwo Literackie 2021, ISBN 978-83-08-07428-2)

Najpełniejszy obraz wojny w Wietnamie. Brutalna, sugestywna i obiektywna opowieść o jednym z najgłośniejszych konfliktów XX wieku. Mało która wojna do dziś budzi tyle kontrowersji i pytań. Mało która cieszyła się takim zainteresowaniem ze strony twórców kultury – artystów, fotografów, piosenkarzy. Dotychczasowe ujęcia wojny w Wietnamie koncentrowały się głównie na amerykańskiej stronie konfliktu. Max Hastings, najpoczytniejszy i wielokrotnie nagradzany brytyjski historyk, rysuje szerszą perspektywę niż sam konflikt zbrojny 1955–1975, zaczynając opowieść wraz z końcem drugiej wojny światowej. Przypomina też, że konflikt zbrojny w Wietnamie była przede wszystkim wojną Wietnamczyków, którzy ponieśli w niej najwięcej strat i ofiar. Jego opowieść jest historią ludzi – żołnierzy, oficerów wywiadu, polityków, dziennikarzy, cywilów. Ich heroicznych wysiłków i katastrofalnych błędów. Autor bez znieczulenia demaskuje główny problem amerykańskich G.I. – alienację i brak wsparcia ze strony rodaków za oceanem, oskarżających żołnierzy o mordowanie cywilów. Ukazuje też, w jak wielkim stopniu do amerykańskiej porażki w Wietnamie przyczyniło się traktowanie Wietnamczyków jak „podludzi”. „Obszerna, urzekająca, zaskakująco intymna i wspaniała narracja historyczna.” – Tim O’Brien, pisarz doświadczony wojną wietnamską, autor książki Rzeczy, które nieśli nominowanej do Nagrody Pulitzera; „Porywające, dobrze udokumentowane spojrzenie na wojnę, która podzieliła Amerykę.” – „New York Post”.

Natalia Hatalska, Wiek paradoksów. Czy technologia nas ocali? (Wydawnictwo Znak 2021, ISBN 978-83-240-6090-0)

Dlaczego płacimy za oszukiwanie samych siebie? Czy robot może emocjonalnie złamać człowieka? Jak wielkie firmy wykorzystują naszą samotność? Czy można powstrzymać rozwój technologii? Co nas czeka, gdy inżynieria genetyczna pozwoli na hodowanie ludzi na szeroką skalę? Gdzie jest granica postępu technologicznego, o ile w ogóle taka granica istnieje? Książka pozwala inaczej niż dotychczas spojrzeć na to, czym jest życie w XXI wieku, odkryć i zrozumieć mechanizmy kierujące relacjami, technologią i polityką. Autorka pisze o najważniejszych problemach współczesnego świata: o samotności, manipulacji, dezinformacji, a także o technologii, która może przejąć nad nami kontrolę. Nie daje gotowych odpowiedzi, lecz poszerza perspektywę. Prowokuje do tego, byśmy gruntownie przemyśleli nasz stosunek do rzeczywistości XXI wieku. „Kiedyś to my przeszukiwaliśmy informacje w Google’u, ale teraz Google przeszukuje nas. Kiedyś myśleliśmy, że usługi cyfrowe są bezpłatne, teraz kapitaliści inwigilacji uważają, że tacy jesteśmy my”. Natalia Hatalska – analityczka trendów, publicystka, założycielka i prezeska instytutu badań nad przyszłością infuture.institute.

Walter Isaacson, Kissinger (Wydawnictwo Zysk i S-ka 2021, ISBN 978-83-8202-347-3)

Według badań przeprowadzonych przez Instytut Gallupa, zanim w 1973 roku Henry Kissinger objął urząd sekretarza stanu, był najbardziej znanym i uwielbianym człowiekiem w Ameryce, który wpłynął na wyobraźnię ludzi na całym świecie. Jednakże Kissinger miał też przeciwników w wielu kręgach opinii publicznej, od liberalnych intelektualistów po konserwatywnych aktywistów. Z niniejszej książki dowiemy się też, jak cechy charakteru sekretarza stanu wpływały na prowadzoną przez niego politykę zagraniczną. Pierwsza pełna biografia 98-letniego dziś Kissingera powstała na podstawie rozmów, jego prywatnych zapisków i tajnych notatek, a także ponad stu pięćdziesięciu wywiadów, między innymi z byłymi prezydentami Stanów Zjednoczonych i klientami jego firmy consultingowej. Ta wyjątkowo wciągająca, wypełniona zaskakującymi informacjami historia ukazuje wszystkie oblicza barwnego polityka, od prześladowanego przez nazistów żydowskiego chłopca, przez sekretarza stanu męczącego się w toksycznej relacji z Richardem Nixonem, po znanego na całym świecie biznesmena. „Bezgranicznie fascynująca biografia… genialne i poruszające studium władzy”. – „The New York Times”; „Ukazuje Kissingera jako jednego z najważniejszych graczy na międzynarodowej scenie politycznej, a jednocześnie odsłania jego słabości. Nie sposób się oderwać”. – Peter Jennings, „ABC News”; „Doskonale opracowana, barwnie opisana i niezwykle interesująca historia człowieka, który w trudnych czasach wiódł nieprzeciętne życie”. – „The Boston Sunday Globe”.

Stefan Kieniewicz, Pamiętniki (Wydawnictwo Znak 2021, ISBN 978-83-240-6172-3)

Świat Stefana Kieniewicza odszedł w przeszłość i powoli zacierają się jego kontury. Opowieść autora o dojrzewaniu do życia rodzinnego i publicznego nie tylko ocala wiele szczegółów rzeczywistości pierwszej połowy XX wieku, lecz także pozwala zbudować z nią więź emocjonalną. Dobrze urodzony w carskiej Rosji. Stracił dom, zanim w Polsce poszedł do szkoły. Nie strzelał, nie galopował, ale odebrał „complete education”. Czytał światową literaturę w pięciu językach i nie uważał się za poliglotę. Gdy założył własną rodzinę, przyszła wojna. Dziesięć lat po niej uznał, że już nic oprócz M4 mu nie trzeba. Konspiracja, powstanie i obozy koncentracyjne umocniły jego wiarę, a zarazem pozwoliły mu lepiej zrozumieć epokę, której badaniu poświęcił życie. Stronił od polityki, ale stał się głosem środowiska. Za to poza akademią nieraz słyszał, że gdyby wszyscy pisali pamiętniki i odpowiadali na listy, historycy nie byliby potrzebni. Choć Stefan Kieniewicz był nadzwyczaj sumiennym korespondentem, nie zgodziłby się z taką opinią. Pamiętniki pokazują, dlaczego historycy są jednak niezbędni. Stefan Kieniewicz (1907–1992) – pochodził z rodziny ziemiańskiej na Kresach, w wolnej Polsce wybrał drogę inteligenta. Służył ojczyźnie jako uczony i konspirator, rodzinie jako mąż i ojciec. Historyk wieku XIX, zrobił magisterium w Poznaniu, doktorat w Warszawie, a habilitację w Krakowie. W czasie wojny działał w Biurze Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK, ranny w powstaniu, trafił do obozu koncentracyjnego. Po wojnie pracował w Instytucie Historycznym UW i Instytucie Historii PAN. Zyskał sławę jako badacz dziejów powstania styczniowego.

Agata Kłopotowska, Żyć dla pisania prawdy. O twórczości literackiej Janusza Krasińskiego (Instytut Literatury 2021, ISBN 978-83-66765-40-5)

Janusz Krasiński (1928-2012) – prozaik, dramatopisarz, reportażysta, autor słuchowisk radiowych i adaptacji teatralnych, był członkiem naszego Stowarzyszenia. Opracowanie Agaty Kłopotowskiej obejmuje swym zasięgiem pełne spektrum jego twórczości – wiersze, dramaty i prozę. Co więcej: autorka wykorzystała nieznane dotąd wypowiedzi autora o sobie i swojej twórczości, zaczerpnięte z zarejestrowanych rozmów, które z nim przeprowadziła. Autorka pokazuje, że biografia Janusza Krasińskiego pełna nieoczekiwanych zwrotów, poruszających dramatów i radykalnych, nieoczywistych wyborów stanowi nie tylko wdzięczny materiał dla filmowego scenariusza, ale jest też matrycą twórczości autora, który jak niewielu polskich pisarzy XX i początku XXI wieku czuł się wezwany do świadectwa o faktach spychanych na margines zbiorowej świadomości. Twórczość autora Czapy jawi się zatem jako maskowana autobiografia, będąca nie tyle wyzwaniem, czy też wyznaniem, ile raczej właśnie świadectwem: swoistym prywatnym dokumentem, dającym wgląd w okrucieństwa minionego stulecia zarówno hitlerowskie, jak i stalinowskie. Poruszając się ze swobodą i swadą po rozległych i mocno zróżnicowanych obszarach twórczości pisarza, autorka ukazuje, w jaki sposób wspomniany imperatyw świadectwa kształtował charakterystyczną dla jego warsztatu predylekcję do opracowywania tych samych wątków w rozmaitych formach literackich, do ich ciągłej, nigdy niezakończonej rekontekstualizacji i reinterpretacji. Stopniowo z kart monografii wyłania się nie tylko obraz Krasińskiego-świadka, ale także Krasińskiego-artysty i mędrca, zatroskanego o świat, w którym przyszło mu żyć. Dobrze się stało, że autorka zdecydowała się na interpretację utworów różnych rodzajów i gatunków, ofiarowując nam w ten sposób szersze spojrzenie na dokonania pisarza i specyfikę form, jakimi się posługiwał.

Ireneusz Krzemiński, Solidarność a narodziny demokratycznej Polski. Powtórzona interwencja socjologiczna 1981–2015 (Wydawnictwo Naukowe Scholar 2021, ISBN 978-83-73838-66-6)

„Pomysł mego współpracownika dr. Wojciecha Ogrodnika, by „powtórzyć Touraine’a”, początkowo wydał mi się szalony. Uległem argumentom Zespołu. I była to dobra decyzja! Dzięki temu Czytelnik ma w ręku książkę, będącą arcyciekawym zapisem dyskusji i komentarzy ludzi, których udało nam się ponownie spotkać – po ponad 30 latach od badań przeprowadzonych przez zespół Alaina Touraine’a. A było to najsłynniejsze chyba badanie socjologiczne nad ruchem społecznym Solidarność. Postanowiliśmy je swoiście powtórzyć w roku 2015. „Interwencja” jest wynalazkiem prof. Touraine’a, wskazującym jak badać ruchy społeczne. Nasza „interwencja” stanowi tylko wariację na temat pierwotnego projektu; zachowaliśmy jednak zasadnicze cechy i typ dyskusji. Drugie spotkania dawnych aktywistów Solidarności były dyskusjami z udziałem także nowych aktorów społecznych, takich, którzy się pojawili dopiero w demokratycznej Polsce. Dyskusja nie dotyczyła więc tylko dawnych czasów, ale nade wszystko Polski po transformacji, i to Polski w czasie toczącej się kampanii wyborczej. Z działaczami Solidarności z roku 1981 dyskutowali przedsiębiorcy, działacze partii politycznych, przedstawiciele władz samorządowych, intelektualiści i ludzie kultury. Jakość tej dyskusji uderzała nas od pierwszego spotkania: dawni aktywiści wciąż myśleli niezwykle szeroko i starali się zrozumieć nowy polski świat społeczny. Jakże to odbiegało od tego, z czym mamy teraz do czynienia w tzw. debacie publicznej! Przekonaj się o tym sam, Czytelniku!” – Ireneusz Krzemiński.

Marcin Kula, Wizytówka historyka (Wydawnictwo Aspra 2021, ISBN 978-83-820-9085-7)

Marcin Kula – historyk, z wykształcenia także socjolog. Emerytowany profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Obecnie wykłada w Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza, gdzie jednak, szczęśliwie dla polskiego teatru, nie uczy ani aktorstwa, ani reżyserii, ani lalkarstwa. Niedawno został członkiem-korespondentem PAU. Urodził się w 1943 r. w Warszawie. Nie był to najlepszy moment i miejsce do przychodzenia na świat, ale nie miał w tej sprawie nic do powiedzenia. Dorastał w rodzinie humanistów, z czasem profesorów Uniwersytetu Warszawskiego. Od dłuższego czasu na nieuniknione pytanie „Czy jest pan synem…?”, mógł jednak odpowiadać: „Tak, ale jestem też ojcem” Zaś od kilkunastu lat może odpowiedzieć „Tak, ale jestem też dziadkiem…”. Maturę uzyskał w 1960 r. w Liceum im. Joachima Lelewela w Warszawie. Studiował na Uniwersytecie Warszawskim. Szkoła i studia miały oczywiście mnóstwo wad swoich czasów, ale nie jest prawdą, jakoby kształciły „wykształciuchów” (jak niedawno nazwano absolwentów z tego okresu). Doktoryzował się i habilitował w Instytucie Historii PAN w latach 1968 i 1976. Tytuł profesorski uzyskał w 1985 r. Wypromował 11 licencjatów, 149 magistrów oraz 22 doktorów. Może zbyt wielu jak na panujące zwyczaje, ale jest dumny ze swoich uczennic i uczniów, także takich, którzy pozostawali z nim tylko w niesformalizowanym kontakcie. Badawczo pracował nad historią Ameryki Łacińskiej, najnowszą historią Polski, migracjami i mniejszościami narodowymi, rolą myślenia o historii, socjologią historyczną. Mając tak rozstrzelone zainteresowania, nie przejmując się granicami dyscyplin i dużo pisząc, uchybił zapewne funkcjonującemu wzorowi osobowemu historyka. Nie chce nauki robionej z metra i ocenianej na punkty. Nie popiera ani ograniczania się do standardu „Stół ma cztery nogi”, jak powiedział Pierre Bourdieu, ani głoszenia dumy z historii narodowej, czy podejścia do dziejów w roli prokuratora. Ta książka jest swego rodzaju wizytówką. Autor przedstawia w niej swoją drogę zawodową. Czasem dopisuje komentarz do prac, które opublikował. Pisze o sobie, ale jednocześnie o historiografii i jej społecznych funkcjach.

Jan Lityński, Ucieczka do wolności. Autobiografia (Wydawnictwo Znak 2021, ISBN 978-83-240-6313-0)

Jan Lityński (1946-2021) – polityk, działacz, opozycjonista i publicysta. Uczestnik wydarzeń marcowych w 1968 roku i obrad Okrągłego Stołu. Świadek kluczowych wydarzeń w historii Polski. Więzień polityczny skazany za udział w protestach marca ’68. Człowiek, który walczył w obronie swojego kraju, a potem z wiarą współtworzył go na nowo. Ostatnie lata swojego życia poświęcił pisaniu, które przerwała śmierć. Ucieczka do wolności to niezwykle szczera i intymna, błyskotliwa i pełna niuansów autobiografia człowieka, który całe życie poświęcił innym. Świadectwo niegasnącej odwagi i determinacji w walce o lepsze jutro.

Paweł Machcewicz, Andrzej Paczkowski, Wina, kara, polityka. Rozliczenia ze zbrodniami II wojny światowej (Instytut Studiów Politycznych PAN – Znak Horyzont 2021, ISBN 978-83-240-7960-5, ISBN 978-83-66819-10-8)

Jak świat poradził sobie z rozliczeniami. I czy na pewno ukarano tych, którzy na to najbardziej zasługiwali? Czy wina spotkała się ze słuszną karą? No i co ma do tego wszystkiego polityka. Najkrwawszy konflikt w historii i jego długi cień. Czy sprawiedliwość po wojnie w ogóle jest możliwa? Zgładzeni w obozach śmierci, zagłodzeni w gettach, zabici podczas czystek etnicznych, rozstrzelani w publicznych i potajemnych egzekucjach, spaleni żywcem we własnych domach, piwnicach i stodołach, spopieleni podczas bombardowań… Katalog zbrodni drugiej wojny światowej zdaje się nie mieć końca. Ile jest ofiar? Nawet nie umiemy tego policzyć! Dziesiątki milionów… Większość spośród nich to cywile. Ci, którzy przeżyli, wychodzą z konfliktu nie z bliznami, ale z otwartymi ranami, Zanim się zagoją, potrzebna jest sprawiedliwość, albo choć odwet i zemsta. Bo bezprecedensowa jest nie tylko liczba ofiar, ale i sprawców. Czy uda się ukarać choćby dziesięć procent z nich? Ilu trzeba postawić przed sądem, ilu rozstrzelać, żeby sprawiedliwości stało się zadość?

Maurice Merleau-Ponty, Jean-Paul Sartre, Zerwanie. Humanizm i terror (Wydawnictwo Agora 2021, ISBN 978-83-26836-64-0)

Historia sporu między Jean-Paulem Sartrem i Maurice’em Merleau-Pontym, najważniejszymi przedstawicielami filozofii egzystencjalizmu. Prof. Jacek Migasiński prezentuje też najważniejsze teksty w debacie toczonej na łamach „Les Temps Modernes”. Jean-Paul Sartre i Maurice Merleau-Ponty to najważniejsi francuscy przedstawiciele filozofii egzystencjalizmu. W 1945 r. obaj zakładają „Les Temps Modernes” – czasopismo mające być platformą dyskusji różnych nurtów radykalnej lewicy. W 1950 r. Merleau-Ponty wywołuje skandal, publikując esej „Humanizm i terror” komuniści oskarżają go o ogłoszenie paszkwilu na ZSRR, liberałowie o próbę usprawiedliwienia czystki Stalina z końca lat 30., w trakcie której wymordowano tysiące działaczy radzieckiej partii bolszewickiej. Wkrótce drogi obu filozofów ostatecznie się rozejdą. W 1953 r., w atmosferze powszechnej psychozy, że zimna wojna przekształci się w trzecią wojnę światową, Sartre udzieli bezwarunkowego poparcia komunistom, Merleau-Ponty zaś odejdzie z redakcji „Les Temps Modernes”, potępi sowieckie imperium łagrów, a chwilę później otwarcie zaatakuje swojego przyjaciela w eseju „Sartre i ultrabolszewizm”. Dzieje owego sporu szczegółowo omawia prof. Jacek Migasiński, prezentując też najważniejsze teksty w debacie toczonej na łamach „Les Temps Modernes”. Czytelnik otrzymuje książkę o jednej z najważniejszych polemik politycznych pierwszej połowy lat 50., która w zasadniczym stopniu zaważyła na ewolucji ideowej lewicy w Europie Zachodniej.

Dan Morain, Kamala Harris. Pierwsza biografia (Wydawnictwo Znak 2021, ISBN 978-83-240-6228-7)

Na tworzącą się historię patrzyła z dziecięcego wózka, gdy rodzice zabierali ją ze sobą na protesty, które zmieniły Amerykę. Córka imigrantów, dorastająca w różnorodnej, słonecznej Kalifornii, szybko odczuła, czym są nierówne szanse. Największą inspiracją jest dla niej mama – Shyamala, która zawsze powtarzała córce: Możesz być pierwsza, ale pamiętaj, byś nie była ostatnia. Ona sama mówi, że gdy światła polityki gasną, ze wszystkich ról, jakie odgrywa w życiu: prokuratorki, polityczki, wiceprezydentki USA, najważniejsze jest dla niej bycie Momalą – matką swoich przybranych dzieci. Choć jej ciepły uśmiech znają wszyscy, w swojej karierze Kamala niejednokrotnie dała się poznać jako twarda, zdecydowana negocjatorka. Jako prokuratorka zawsze stawała po stronie ofiar. Stanowczo potępiła działania policji po śmierci George’a Floyda. Dziś jest symbolem nadziei na koniec rządów populistów na całym świecie. Niezwykła historia dziewczyny z Kalifornii, o hindusko-jamajskich korzeniach, która stała się najważniejszą kobietą w Ameryce, to także intrygująca opowieść o tym wielokulturowym, pełnym sprzeczności i niezmiennie fascynującym kraju. Dan Morain – dziennikarz, od czterech dekad zajmuje się polityką Stanów Zjednoczonych. Przez ponad dwadzieścia lat pracował dla „Los Angeles Times”.

Benjamin Moser, Sontag. Życie i twórczość (Wydawnictwo Agora 2021)

Portret jednej z najwybitniejszych intelektualistek XX wieku. Susan Sontag pisała o sztuce i polityce, feminizmie i homoseksualizmie, sławie i stylu, medycynie i narkotykach, radykalizmie i faszyzmie oraz freudyzmie, komunizmie i amerykanizmie – jej dzieła stały się kluczem do zrozumienia współczesnej kultury. Benjamin Moser analizuje dzieła Sontag ukazując geniusz jej twórczości, radykalnej myśli i społecznego aktywizmu oraz sięga głębiej, poza publiczny wizerunek, i ujawnia nieznane prywatne oblicze pisarki. Snując tę fascynującą opowieść, wykorzystuje setki wywiadów przeprowadzonych od Maui po Sztokholm i od Londynu po Sarajewo oraz przedstawia blisko sto fotografii. „Sontag. Życie i twórczość” to pierwsza książką oparta na zamkniętych dla świata rodzinnych archiwach i świadectwach osób, które nigdy wcześniej nie mówiły o Susan Sontag, jak na przykład jej życiowa partnerka i światowej sławy fotografka Annie Leibovitz. Książka otrzymała Nagrodę Pulitzera 2020. „To dzieło podparte wielką pewnością siebie, jednocześnie wzniosłe i finezyjne, w którym uchwycone zostały geniusz i człowieczeństwo pisarki wraz z jej nałogami, seksualnymi dwuznacznościami oraz chwiejnymi fascynacjami” – napisało Jury nagrody.

Artur Nowak, Stanisław Obirek, Gomora. Pieniądze, władza i strach w polskim Kościele (Wydawnictwo Agora 2021, ISBN 978-83-2683-738-8)

Zmieniają się księża, zmieniają się biskupi, a patologie w polskim Kościele pozostają. Nierozliczone przestępstwa, w tym pedofilia, brak kontroli nad finansami, arbitralność awansów, wykluczenie kobiet, feudalny model władzy, afery seksualne, skorumpowani biskupi, rozpusta, kolesiostwo, cynizm, związki z władzą, hipokryzja… Przez media co i rusz przewijają się kolejne skandale, które pokazują, że hierarchowie mają na sumieniu bodaj wszystkie grzechy główne. To system jest chory – taką tezę stawiają autorzy książki „Gomora. Władza, strach i pieniądze w polskim Kościele”. Stanisław Obirek – teolog i były jezuita oraz Artur Nowak – adwokat ofiar pedofilii i publicysta przyglądają się polskiemu Kościołowi z właściwą sobie przenikliwością, odwagą i znajomością tematu. Analizują system w nim panujący w oparciu o insajderską wiedzy i dziesiątki rozmów z duchownymi oraz ludźmi Kościoła. Nieprzypadkowo nawiązują tytułem do słynnej „Sodomy” Frederica Martela, bo podobnie jak on ujawniają mechanizmy charakterystyczne dla tej instytucji. Odpowiadają przy okazji na pytanie, czy polski Kościół jest w ogóle zdolny do reform i dlaczego nie.

Barack Obama, Ziemia obiecana (tom I; Wydawnictwo Agora 2021, ISBN 978-83-26845-83-3)

We wspomnieniach z czasu prezydentury Barack Obama przedstawia dzieje nieprawdopodobnej przemiany młodego, poszukującego własnej tożsamości człowieka w przywódcę wolnego świata. Ukazuje zarówno swoje polityczne dojrzewanie, jak i przełomowe momenty pierwszej kadencji swojej prezydentury, przypadającej na czasy dramatycznych zmian i zawirowań. Barack Obama zaprasza czytelników do Gabinetu Owalnego i Sali Sytuacyjnej Białego Domu oraz zabiera ich w podróż do Moskwy, Kairu, Pekinu i wielu innych miejsc. Poznajemy tok jego myślenia, gdy organizuje swój gabinet, zmaga się z globalnym kryzysem finansowym i mierzy z Władimirem Putinem, spiera się z generałami o amerykańską strategię w Afganistanie, podpisuje reformę Wall Street, reaguje na niszczycielską eksplozję platformy wiertniczej Deepwater Horizon i zezwala na przeprowadzenie operacji Trójząb Neptuna, w której ginie Osama bin Laden. To niezwykle osobista i autorefleksyjna opowieść o człowieku, który założył się z historią – zaangażowanym animatorze społecznym poddanym próbie światowej polityki. Obama otwarcie pisze o siłach, które w kraju i za granicą stały mu na drodze, oraz o tym, jak życie w Białym Domu wpłynęło na jego żonę i córki. Nie obawia się mówić o wahaniach i rozczarowaniach, jednak nigdy nie wątpi w słuszność swojego przekonania, że w ramach wielkiego, amerykańskiego eksperymentu zawsze możliwy jest postęp. Były prezydent Stanów Zjednoczonych przypomina, że demokracja nie jest darem z niebios – trzeba ją dzień po dniu wspólnie budować na fundamencie empatii i porozumienia.

Andrzej Paczkowski, Wojna polsko-jaruzelska Stan wojenny czyli kontrrewolucja generałów (Wydawnictwo Wielka Litera 2021, ISBN 978-83-803-2691-0)

Rozszerzone wznowienie książki z okazji 40. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego w Polsce. Stan wojenny, który generał Wojciech Jaruzelski ogłosił wczesnym rankiem 13 grudnia 1981 r., trwał formalnie przez ponad półtora roku, ale faktycznie ciągnął się kilka lat. Był drastyczną próbą złamania „solidarnościowej” rewolucji, próbą, która ostatecznie się nie powiodła. Niniejsze opracowanie, najpełniejsze w tej tematyce, oparte jest na tysiącach dokumentów archiwalnych – polskich, sowieckich i amerykańskich – setkach wspomnień i relacji oraz bardzo już obszernej literaturze. Autor stara się opisać mechanizm przygotowań i przebieg stanu wojennego, biorąc pod uwagę działania z jednej strony napastnika, czyli władz PRL i ich moskiewskiego patrona, z drugiej zaś „Solidarności” będącej ofiarą agresji. Uwzględnia także reakcje całego społeczeństwa oraz aspekty międzynarodowe. W nieco odmiennej wersji książka ta ukazała się w Stanach Zjednoczonych, a jeden z amerykańskich recenzentów uznał, że autor udowodnił, iż „nie tylko zna historię, ale też ją czuje”.

Brian Porter-Szűcs, Całkiem zwyczajny kraj. Historia Polski bez martyrologii (Wydawnictwo Filtry 2021, ISBN 978-83-95797-34-7)

Historyczny esej, w którym autor polemizuje z cierpiętniczo-bohaterską interpretacją polskich dziejów, tak powszechną w publicznym dyskursie, i oferuje świeże spojrzenie na kształtowanie się idei polskiej państwowości, a także formowanie się świadomości narodowej i społecznej po 1795 roku. Porter-Szűcs jako „zewnętrzny” badacz nie ma problemu z kwestionowaniem mitów dotyczących naszej historii, co dla ich wyznawców może okazać się zaskakujące lub trudne do przyjęcia. Czy faktycznie chłopi identyfikowali się z polskością? Czy na pewno II RP szanowała swoich niepolskich obywateli i przestrzegała ich praw? Czy życie w PRL było jedną wielką udręką? Czy Polacy mieli (i mają) jasną wizję państwa, czy kształtowało się ono niejako przez przypadek? Siłą książki jest nie tylko niezależność myślenia autora oraz odkrywcze przykłady, ale też żywo prowadzona narracja i przystępny język.

Richard Rhodes, Jak powstała bomba atomowa (Wydawnictwo Marginesy 2021, ISBN 978-83-66671-89-8)

Stworzenie bomby atomowej na zawsze zmieniło bieg historii. Coś, co zaczęło się jako zaledwie interesujący problem teoretyczny w fizyce, z przerażającą szybkością zmieniło się w broń masowej zagłady. Stosując najlepsze zasady suspensu, Rhodes stopniowo wprowadza wielkich graczy: od Roosevelta i Einsteina po wizjonerskich pionierów teorii kwantowej i zastosowania rozszczepienia termojądrowego, w tym Plancka, Szilarda, Bohra, Oppenheimera, Fermiego, Tellera, Meitnera, von Neumanna i Lawrence’a. Naukowcy – dotąd znani w bardzo wąskich kręgach – wyszli ze swoich wież z kości słoniowej i stanęli w centrum uwagi mediów. Rozmach tej pracy obejmuje najwcześniejsze zapowiedzi energii jądrowej w powieściach H.G. Wellsa, oślepiający błysk Trinity, pierwszej próby jądrowej, program Manhattan, którego kulminacją było zrzucenie bomb na Hiroszimę i Nagasaki, i wyścig zbrojeń podczas zimnej wojny. Książka nagrodzona Pulitzerem, National Book Award i Nagrodą Krajowego Stowarzyszenia Krytyków Książki (NBCCA).

Klaudia Rosińska, Fake news. Geneza, istota, przeciwdziałanie (ISBN 978-83-01219-10-9)

Jak przeciwdziałać dzisiejszemu kryzysowi zaufania do mediów? Choć rozprzestrzenianie się fałszywych wiadomości, zwanych fake newsami, jest obecnie powszechnym i bardzo niebezpiecznym problemem, wciąż nie udało się opracować skutecznych metod przeciwdziałania mu. Częściowo może wynikać to z faktu, że dotąd skupiano się głównie na analizie skutków i mechanizmów rozpowszechniania zjawiska fake newsów, a nie jego genezy. Publikacja poszerza dotychczasową perspektywę badawczą o ten stosunkowo nowy obszar, koncentrując się na ukazaniu fake newsów jako elementu szerszych procesów związanych z przekazywaniem i odbiorem informacji. Autorka rozważa między innymi: Jak można zdefiniować i sklasyfikować zjawisko fake newsów? Jakie czynniki technologiczne i psychologiczne wpływają na występowanie fake newsów na bezprecedensową skalę? W jaki sposób zjawisko fake newsów było badane dotychczas? Dlaczego obecne sposoby rozwiązania problemu dezinformacji są mało skuteczne? W jaki sposób dziennikarze oraz indywidualni odbiorcy wpływają na skalę fałszywych przekazów w mediach i co możemy zrobić, by naprawić sytuację? Książka zawiera omówienia fake newsów znanych z polskiej przestrzeni cyfrowej, odnośniki do użytecznych narzędzi weryfikacji treści w Internecie oraz liczne materiały dydaktyczne i infografiki.

Wojciech Roszkowski, Półwiecze. Historia polityczna świata po 1945 roku (Wydawnictwo Naukowe PWN 2021, ISBN 978-83-01210-81-6)

Synteza przedstawiająca najważniejsze wydarzenia polityczne, społeczne, gospodarcze, a także kulturalne na świecie w ostatnim półwieczu. Wiele zawartych w niej informacji autor wprowadził po raz pierwszy na polski rynek wydawniczy. Książka została przygotowana przy wykorzystaniu ogromnej literatury przedmiotu, nie tylko opracowań historycznych, lecz także różnorodnych źródeł, w tym publicystyki oraz prasy współczesnej. Autor starał się zająć stanowisko jednoznaczne, świadom odmiennych zdań innych historyków, publicystów czy polityków, które będą znajdowały swój wyraz w wywołanych książką dyskusjach. Praca została napisana w układzie chronologicznym z podziałem na 7 głównych części. Pierwszą z nich zamykają lata 1945-1953, w których ukształtował się powojenny układ sił w świecie. Podokres drugi, lata 1953-1962, otwiera śmierć Stalina, początkująca „odwilż” w krajach komunistycznych i krótkotrwałe odprężenie międzynarodowe, a zamyka kryzys kubański, podczas którego oba supermocarstwa znalazły się na skraju wojny termojądrowej. Lata 1962-1970 to czas sprzecznych prądów – początkowego dynamizmu polityki amerykańskiej, jej osłabienia w wyniku wojny wietnamskiej, a następnie narastania problemów po obu stronach światowej barykady, które doprowadziły do odprężenia lat 1970-1979. Ten ostatni podokres jest przedmiotem czwartej części książki. Lata 1979-1985, będące tematem piątej części pracy, przynoszą nawrót zimnej wojny. Kolejna część to początek rządów Gorbaczowa w ZSRR i jego pierestrojki, przez schyłek zimnej wojny aż do likwidacji ZSRR w 1991 r. W ostatnim podokresie opisano w sposób skrócony zjawiska zachodzące po upadku dwubiegunowego układu sił w świecie. W ramach poszczególnych części omawiany jest rozwój stosunków międzynarodowych, a następnie wydarzeń w obrębie rozwiniętych państw zachodnich, bloku komunistycznego (od lat sześćdziesiątych – tylko radzieckiego) i reszty świata, która od lat siedemdziesiątych dzieli się na część bardziej i mniej dynamiczną. Opisano globalną rywalizację militarną i ideologiczną, uniwersalizujący wpływ kultury masowej, mnogość rozbieżnych tendencji krajowych i regionalnych, problemy emancypacji społecznej i narodowej, przemiany obyczajowe i ekonomiczne, zagrożenia ekologiczne i bioetyczne, hedonizm jednych i głód drugich, sztukę absurdu i poświęcenie działaczy charytatywnych, postęp medyczny i presję demograficzną, terroryzm indywidualny i państwowy, mechanizmy gier politycznych i życie codzienne zwykłych ludzi, bezmiar zniewolenia i cierpienia oraz fantastyczny postęp techniki, złudy modernizacji, rolę przywódców i falowanie ludzkich mas, w którym osoba ludzka niewiele znaczy. Poruszono sprawę dziesiątków milionów ofiar GUŁagu, wojny koreańskiej, „wielkiego skoku” i „rewolucji kulturalnej” w Chinach, wojny wietnamskiej, wojen domowych w Grecji, Kongu, Nigerii, Algierii, Jemenie, Czadzie, Sudanie, Nikaragui, Salwadorze, Bośni, ofiar terroru w Kambodży, Etiopii, Ruandzie i Czeczenii, powstania węgierskiego w 1956 r., rzezi indonezyjskich w 1965 r., narkomanii, alkoholizmu, aborcji oraz AIDS. Uświadomiono, do czego zdolni są ludzie zaślepieni nienawiścią, żądzą władzy, ideologią, iluzją nieograniczonej wolności, dysponujący środkami samozagłady, mający takich przywódców jak Adolf Hitler, Józef Stalin, Mao Zedong, Pol Pot, Kim Ir Sen czy Idi Amin Dada, słuchający takich moralistów jak np. Jean Paul Sartre czy Bertolt Brecht. Pierwsze wydanie książki ukazało się w 2002 roku.

Jan Rulewski, Wysoka temperatura. Od wolności do wolności 1980-1990 (Instytut Pamięci Narodowej 2021, ISBN 978-83-82291-07-0)

Autobiograficzna opowieść o politycznym zaangażowaniu Jana Rulewskiego. W PRL był działaczem opozycji demokratycznej, a wolnej Polsce posłem na sejm i senatorem. Czytelnik książki poznaje kolejne etapy jego życia obejmujące dorastanie w Bydgoszczy, próbę ucieczki z PRL, pobyt w więzieniach w Czechosłowacji i w Polsce, pracę w „Romecie”, działalność w „Solidarności” na szczeblu regionalnym i ogólnopolskim, internowanie w stanie wojennym, pobyt w areszcie, działalność podziemną, wreszcie działalność polityczną po 1989 r.

George Soros, W obronie społeczeństwa otwartego (Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2021, ISBN 978-83-66586-61-1)

Na ile państwa powinny kontrolować działalność mediów społecznościowych? Co zrobić z rozwojem technologicznym w sferze kontroli obywatelek i obywateli, który w rękach opresyjnych reżimów, może być zagrożeniem dla wolności? Jak należałoby zreformować Unię Europejską, by lepiej służyła jej mieszkankom i mieszkańcom oraz światu? I wreszcie dlaczego milioner i inwestor zdecydował się przeznaczyć swoją fortunę na promowanie i obronę otwartego społeczeństwa ? Na te pytania odpowiada najbardziej znany na świecie filantrop i inwestor, wróg autorytarnych i nieliberalnych polityków. Ważna lektura dla wszystkich oburzonych ostatnimi zmianami politycznymi.

Zbigniew Stawrowski, Solidarność znaczy więź. AD 2020 (Instytut Myśli Józefa Tischnera – Państwowy Instytut Wydawniczy 2021, ISBN 978-83-60911-39-6)

W 40. rocznicę narodzin ruchu Solidarności otrzymujemy książkę, której autor – świadek i uczestnik ówczesnych wypadków, a jednocześnie filozof od lat zajmujący się badaniem etycznych fundamentów wspólnoty politycznej ‒ przedstawia syntezę swoich refleksji nad ideą, która torowała drogę wydarzeniom wyznaczającym kształt dzisiejszej Polski – począwszy od pielgrzymki Jana Pawła II w 1979 roku, poprzez karnawał „pierwszej Solidarności”, bolesne doświadczenia stanu wojennego, aż po oczekiwania i rozczarowania związane z odzyskaną wolnością oraz budową III Rzeczypospolitej. Zebrane w książce eseje w jednej spójnej, choć wielowątkowej filozoficznej opowieści ujmują to, co wydarzyło się w Polsce, a czego Solidarność jest symbolem i niespełnionym ideałem. Pomagają także lepiej zrozumieć podziały i konflikty, które dewastują dziś naszą wspólnotę. „Mam nadzieję – pisze autor w Słowie wstępnym – że rozważania przedstawione w tej książce znajdą rezonans wśród tych czytelników, którzy niosą w pamięci wydarzenia ostatnich czterech dekad i którzy – na podstawie własnych doświadczeń – będą mogli zweryfikować trafność moich analiz i wniosków. Chciałbym, żeby dały one do myślenia także ludziom młodszym, szczególnie tym, którzy wynieśli z domu etos solidarności i w dzisiejszych niełatwych czasach – przejmując pałeczkę od swoich rodziców – starają się wcielać go w życie. Pragnę również, aby były znakiem nadziei, że nad losami naszej wspólnoty nie ciąży żadne fatum, lecz nawet w obliczu największych wyzwań i zagrożeń jej losy pozostają przede wszystkim w naszych własnych rękach”.

Arkadiusz Stempin, Angela Merkel. Cesarzowa Europy (Wydawnictwo Agora 2021, ISBN 978-83-26837-61-6)

W nowym wydaniu „Cesarzowej Europy” Arkadiusz Stempin pomaga wyobrazić sobie Europę po zakończeniu politycznej kariery przez kanclerz Niemiec. W nowych rozdziałach autor opisuje, jak w ostatnich latach Merkel zmagała z kryzysem ukraińsko-rosyjskim, falą uchodźców 2015 roku, skutkami Brexitu, Stanami Zjednoczonymi ery Trumpa czy wreszcie zaostrzającym się kryzysem klimatycznym i pandemią COVID-19. Czy Merkel znalazła sposób na opanowanie nękającej cały świat fali popularności skrajnej prawicy? Z jakim dziedzictwem jesienią 2021 r. zostawi swoich następców w Niemczech i Brukseli?

Piotr Sztompka, Socjologia. Wykłady o społeczeństwie (Wydawnictwo Znak 2021, ISBN 978-83-240-7937-7)

Profesor Piotr Sztompka oddaje w ręce czytelników nowe, poszerzone i zaktualizowane wydanie książki, wzbogacone o kolejne treści i fotografie. Podręcznik obejmuje całokształt problematyki socjologicznej od najprostszych kontaktów międzyludzkich aż po najbardziej złożone struktury i procesy zachodzące w społeczeństwie globalnym. Jak pisze sam autor w przedmowie: „Czytelnicy nie znajdą tu statystyk, wyników sondaży, wykresów czy tabelek z danymi. Są inne podręczniki socjologii, gdzie takich elementów jest w bród. W epoce internetu bardzo łatwo też wszystko to odszukać w sieci. Natomiast nie znajdzie się tam narzędzi do porządkowania i rozumienia tych faktów: modeli i teorii, a także szczególnego socjologicznego języka pozwalającego fakty nazwać, mówić o nich i myśleć socjologicznie. Moim celem jest właśnie nauczenie studentów tego języka, a także szczególnej wyobraźni teoretycznej pozwalającej lepiej orientować się w otaczającym świecie społecznym i wyraźniej widzieć własne w nim miejsce i szanse życiowe.” Lektura obowiązkowa dla wszystkich zainteresowanych problematyką życia społecznego, a zwłaszcza dla studentów socjologii i innych nauk społecznych, ekonomicznych czy humanistycznych.

Marian Turski, XI Nie bądź obojętny. XI Thou shalt not be indifferent (Wstęp Olga Tokarczuk; Wydawnictwo Czarne – Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny 2021, ISBN 978-83-8191-251-8)

Książka uświetniająca 95. urodziny Mariana Turskiego – historyka i znakomitego publicysty, działacza na rzecz pamięci o zagładzie Żydów, byłego więźnia Auschwitz, ocalałego z łódzkiego getta i marszów śmierci. Ten osobisty tom to zbiór jego najważniejszych przemówień wygłoszonych między innymi z okazji rocznicy wyzwolenia Auschwitz, likwidacji łódzkiego getta, otwarcia Muzeum Historii Żydów Polskich czy Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu na forum UNESCO. Obok nich – osobiste rozważania dotyczące własnych losów, refleksje związane ze sposobem upamiętniania historii Zagłady, przemyślenia dotyczące współczesności i zagrożeń, jakie niesie. XI Nie bądź obojętny to książka o największym przesłaniu, jakie ma dla nas przeszłość, żarliwe wezwanie do czytelników, by zawsze postępować przyzwoicie: pamiętać o historii, która się powtarza, i nigdy nie być obojętnym. „Gdybym miał wybrać spośród tych wszystkich doświadczeń, nauk i wszystkich słów, które je opisują, jedno lub dwa – wybrałbym następujące: empatia, współczucie. Te dwie rzeczy są najważniejsze w życiu”.

Selma van de Perre, Mam na imię Selma. Wspomnienia ocalonej z Ravensbrück (Wydawnictwo Wielka Litera 2021, ISBN 978-83-80326-61-3)

Selma van de Perre miała siedemnaście lat, kiedy wybuchła druga wojna światowa. Do tego czasu bycie Żydem w Holandii nie miało żadnego znaczenia. Ale w 1941 roku ten prosty fakt stał się sprawą życia lub śmierci. Kilkakrotnie Selma uniknęła pojmania przez nazistów. Następnie w akcie buntu wstąpiła do ruchu oporu, używając pseudonimu Margareta van der Kuit. Przez dwa lata „Marga” ryzykowała wszystko. Używając fałszywego dowodu tożsamości i podając się za Aryjkę, podróżowała po całym kraju. Dostarczała biuletyny, wymieniała się informacjami, dbała o morale – robiąc, jak później wyjaśniła, co „trzeba zrobić”. W lipcu 1944 r. została przetransportowana do obozu koncentracyjnego dla kobiet w Ravensbrück jako więźniarka polityczna. W przeciwieństwie do swoich rodziców i siostry – którzy, jak się później dowiedziała, zginęli w innych obozach – przeżyła, używając swojego pseudonimu i udając kogoś innego. Dopiero po zakończeniu wojny pozwolono jej odzyskać tożsamość i odważyła się raz jeszcze powiedzieć: „Mam na imię Selma”. Teraz, mając dziewięćdziesiąt osiem lat, opowiada swoją historię własnymi słowami. Mieszka w Lodynie. Jej książka została wydana w wielu krajach.

Thierry Wolton, Historia komunizmu na świecie. Tom I. Kaci (Wydawnictwo Literackie 2021, ISBN 978-83-08-07021-5)

„Kompletna trzytomowa historia dziejów komunizmu światowego – ideologii, która opanowała umysły milionów ludzi. Trylogia totalna. Budząca dreszcz opowieść o twórcach, piewcach i zwolennikach systemu totalitarnego. O tysiącach katów i ofiar. Książka, która przejdzie do historii”. – „Le Figaro littéraire”. „W swoim monumentalnym i fascynującym śledztwie historycznym francuski dziennikarz Thierry Wolton przekonuje, że żelazna ręka systemu rzekomo prowadzącego do szczęścia uwiodła i zaślepiła dużą część intelektualistów. Spowodowała więcej szkód i pochłonęła więcej ofiar niż wszelkie doktryny, w jakie ludzie wierzyli od najdawniejszych czasów. Autor pisze o komunizmie z nowej perspektywy: od rewolucji październikowej po rewolucję kulturalną w Chinach, od kolektywizacji po przymusową industrializację, od upadku ekonomicznego po cenzurowaną kulturę, od codziennego terroru po obozy koncentracyjne. Tom pierwszy poświęca katom – wszystkim sprawującym władzę w państwach komunistycznych naszego globu. Przedstawia historię tworzenia się nowej ideologii, działającej jak opium, proces zdobywania zwolenników i światowej ekspansji na kilka kontynentów. Thierry Wolton opowiada o rewolucyjnych przewrotach i kształtowaniu się totalitarnych struktur państwowych. Zadaje przy tym podstawowe pytanie: jak mogło dojść do tego, że komunizm uwiódł miliony. W drugim tomie autor opisuje historię komunizmu z perspektywy ofiar, a ostatni tom poświęca wspólnikom i współsprawcom oraz piewcom tej ideologii na całym świecie. Z jego znakomicie prowadzonego historycznego eseju wyłania się wiele istotnych detali i gorzka prawda: żadna sprawa, bez względu na to, jaki cel jej przyświeca, nie jest warta tak dramatycznych poświęceń. Monumentalna summa o światowej historii ideologii komunistycznej. – „Le Point”.

Henryk Wujec, Nadać sens temu światu. Felietony, wiersze, wspomnienia (Wydawnictwo Znak 2021, ISBN 978-83-240-6341-3)

Przez jedenaście lat Henryk Wujec pisał felietony do biłgorajskiego kwartalnika „Tanew”. Niedługo przed śmiercią zaczął układać je w książkę. Zebrane w jeden tom tworzą spójną opowieść o wartości kultury wiejskiej, naturalnej religijności, osobistych poszukiwaniach, ukochanej fizyce, o Biłgoraju jako kraju lat dziecinnych – jego „dolinie Issy”. Widać w nich człowieka, który kochał świat, ludzi, życie. Redakcyjną pracę Wujca przerwały choroba i śmierć. Książkę dokończyli żona Ludka i przyjaciele, dodając do niej pełne prostoty i czułości wobec Stworzenia wiersze autora, jego liczne fotografie i poświęcone mu wspomnienia. Odtworzyli w ten sposób świat Henryka Wujca: jego wartości, emocje, obrazy przechowywane w pamięci, a nawet kolory ukochanego biłgorajskiego krajobrazu. Pokazali źródła, z których legenda opozycji, działacz KOR-u i Solidarności, polityk pozostający społecznikiem, czerpał siłę i blask.

Akt dobrosąsiedzki. 30 lat Traktatu polsko-niemieckiego o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy (redakcja naukowa: Jan Barcz i Krzysztof Ruchniewicz; Dom Wydawniczy Elipsa 2021, ISBN 978-83-80173-96-5)

Podpisany 17 czerwca 1991 r. Traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy zakończył okres ustanawiania podstaw dla bilateralnych stosunków polsko-niemieckich. Nieprzypadkowo jego polityczne znaczenie mierzone jest wagą francusko-niemieckiego Traktatu Elizejskiego (podpisanego 22 stycznia 1963 r.). Duży Traktat pozostaje symbolem dobrego sąsiedztwa polsko-niemieckiego. Zadaniem niniejszej książki nie jest analizowanie i poddanie ocenie realizacji programu sformułowanego w dużym Traktacie. Autorzy poszczególnych rozdziałów koncentrowali się raczej na uwarunkowaniach historycznych i politycznych, które doprowadziły do jego podpisania oraz na roli Traktatu w konsolidowaniu nowych kierunków w polityce zagranicznej niepodległej Polski po 1989 r. Z tego punktu widzenia należy podkreślić znaczenie Traktatu w zapewnieniu stabilnego, polityczno-prawnego miejsca Polski na mapie Europy w okresie wielkich zmian politycznych, w toku których zmienili się wszyscy sąsiedzi Polski. Dzięki potwierdzonym i ustanowionym w tym Traktacie możliwościom, sąsiedztwo polsko-niemieckie wypełnione zostało treścią intensywnych relacji gospodarczych i siecią powiązań społecznych. Sąsiedztwo to ujęte zostało w mocne ramy wynikające z członkostwa w Unii Europejskiej, które chroni i gwarantuje status podmiotów gospodarczych i prawa obywateli Unii. Dobre sąsiedztwo polsko-niemieckie stało się odporne na zawirowania polityczne oraz na próby wykorzystania starych resentymentów dla doraźnych celów politycznych. Świadczy to o rzeczywistym dorobku ostatnich trzydziestu lat sąsiedztwa polsko-niemieckiego oraz o znaczeniu dużego Traktatu.

Akt historyczny. 30 lat Traktatu o potwierdzeniu granicy polsko-niemieckiej na Odrze i Nysie Łużyckiej (redakcja naukowa: Jan Barcz i Krzysztof Ruchniewicz; Dom Wydawniczy Elipsa 2021, ISBN 978-83-80173-73-6)

Przemiany demokratyczne w Polsce w 1989 roku i zburzenie muru berlińskiego oraz perspektywa zjednoczenia Niemiec ponownie postawiły sprawę statusu prawnego granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej na porządku dziennym. Z perspektywy 30 lat można stwierdzić, że Konferencja 2 + 4, zawarty w jej wyniku Traktat 2 + 4 oraz podpisany 14 listopada 1990 r. bilateralny Traktat o potwierdzeniu granicy polsko-niemieckiej miały fundamentalne znaczenie dla nowej architektury politycznej Europy, a dla Polski znaczenie egzystencjalne. W trzydziestą rocznicę podpisania Traktatu o potwierdzeniu granicy polsko-niemieckiej, 14 listopada 2020 r., Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy’ego Brandta Uniwersytetu Wrocławskiego wraz z Katedrą Prawa Międzynarodowego i Prawa UE Kolegium Prawa Akademii Leona Koźmińskiego zorganizowały konferencję, której zadaniem było przypomnienie ówczesnych wydarzeń, przebiegu negocjacji oraz ich uwarunkowań politycznych i prawnych. Niniejsza książka odwołuje się do tej konferencji, a zamieszczone w niej rozdziały są autorstwa świadków i uczestników ówczesnych wydarzeń: szefa polskiego zespołu negocjacyjnego profesora Jerzego Sułka oraz członków tego zespołu profesorów Jana Barcza oraz Jerzego Kranza. Wśród autorów jest również historyk młodszego pokolenia, profesor Krzysztof Ruchniewicz, zajmujący się najnowszą historią stosunków polsko-niemieckich.

Akt normalizacyjny. 50 lat Układu o podstawach normalizacji stosunków PRL-RFN z 7 grudnia 1970 r. (redakcja naukowa: Jan Barcz i Krzysztof Ruchniewicz; Dom Wydawniczy Elipsa 2021, ISBN 978-83-80173-68-2)

Pięćdziesiąta rocznica podpisania Układu o podstawach normalizacji wzajemnych stosunków między PRL a RFN (7 grudnia 1970 r.) jest dobrą okazją do przypomnienia kontekstu politycznego, uzgodnionych rozwiązań oraz zróżnicowanych skutków tego przełomowego aktu. Zakończył on uciążliwy okres braku relacji między obu państwami, stworzył warunki do nawiązania między nimi nie tylko stosunków dyplomatycznych, ale również do otwarcia możliwości współpracy w innych dziedzinach. Jego podpisanie poprzedziły miesiące bardzo trudnych negocjacji. Dotyczyły one różnych kluczowych zagadnień, które uprzednio, od ponad dwóch dekad pozostawały nierozstrzygnięte, jak przede wszystkim sprawa uznania przez RFN granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej, wznowienia wyjazdów Niemców zamieszkałych jeszcze w Polsce, czy kwestii odszkodowań dla obywateli polskich poszkodowanych przez III Rzeszę. Podpisanie Układu i pobyt zachodnioniemieckiego kanclerza, Willy’ego Brandta w Warszawie miały jeszcze jeden wymiar. Uklęknięcie przywódcy RFN przed Pomnikiem Bohaterów Getta nadało tym wydarzeniom aspekt symboliczny i moralny. W niniejszej książce podjęta została próba z perspektywy półwiecza udzielenia odpowiedzi na pytanie o ocenę traktatu i jego rezultatów. Autorami są naukowcy od lat zajmujący się stosunkami polsko-niemieckimi, historią dyplomacji i bezpieczeństwem europejskim, profesorowie Jan Barcz, Adam Daniel Rotfeld, Jerzy Kranz, Witold M. Góralski, Dieter Bingen, Krzysztof Ruchniewicz, Marek Zybura oraz Adam Krzemiński.

Czapski raz jeszcze… Errata do biografii Józefa Czapskiego (autorzy: Leszek Czarnecki, Agata Janiak, Agnieszka Kosińska, Katarzyna Moskała, Janusz S. Nowak, Romuald Oramus, Paweł Panas, Elżbieta Skoczek, Stanisław Sobolewski, Mirosław A. Supruniuk; Instytut Literatury 2021, ISBN 978-83-667-6531-3)

Zdawać by się więc mogło, że polska literatura wyczerpała wszystkie zagadnienia dotyczące Józefa Czapskiego, a ostatnio wydana biografia pióra Erica Karpelesa i polska edycja nieco starszego opracowania Murielle Werner-Gagnebin, a także połączony z konferencjami festiwal poświęcony Czapskiemu powinny być jedynie podsumowaniem wieloletniej dyskusji o wybitnym malarzu, wszechstronnym krytyku sztuki i świadku burzliwej historii polsko-rosyjskiej. Nic bardziej mylnego! Nasza wiedza o twórczości, życiu i działalności społecznopolitycznej autora Oka wciąż nie jest kompletna, także pomimo starań Elżbiety Skoczek, która (…) sięga w zakamarki tajemnic jego biografii. Na książkę składają się szkice historyków, którym odkrywanie i rozpoznawanie epizodów z życia malarza dało asumpt do napisania ciekawych apendyksów do biografii; literaturoznawców czytających teksty drukowane i rękopisy dzienników, korespondencji i notatników zdeponowane w archiwach Instytutu Literackiego w Paryżu, Muzeum Narodowego w Krakowie i innych miejscach; wreszcie malarzy patrzących na dzieła Czapskiego okiem i sercem. (ze wstępu dra hab. Mirosława A. Supruniuka)

Gospodarka, polityka i bezpieczeństwo w Unii Europejskiej w dobie brexitu (redakcja naukowa: Radosław Kubicki, Ireneusz Kraś; Wydawnictwo Aspra 2021, ISBN 978-83-82091-18-2)

Publikacja przedstawia różne wymiary i płaszczyzny funkcjonowania Unii Europejskiej i państw członkowskich, w tym Polski, w okresie tzw. brexitu, czyli wyjścia Wielkiej Brytanii z UE. Ukazuje zarówno aspekty polityczno-społeczne, gospodarcze, prawne, jak również związane z bezpieczeństwem. Analizuje między innymi kwestie dotyczące wpływu religii na społeczności zachodnie, wyborów do Parlamentu Europejskiego w 2019 r., głównych założeń współczesnej polityki gospodarczej, Unii Walutowej i Gospodarczej, unijnego rynku wewnętrznego, prawa gospodarczego, RODO, finansowania projektów ekonomicznych, stanu bezrobocia oraz bezpieczeństwa społecznego, energetycznego i cyberbezpieczeństwa. Książka adresowana jest do politologów, prawników, europeistów, socjologów i ekonomistów oraz osób interesujących się procesami zachodzącymi we współczesnej Unii Europejskiej.

Karl Dedecius. Inter verba – inter gentes (pod redakcją Iwony Czechowskiej i Ernesta Kuczyńskiego; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2021, ISBN 978-83-82204-01-8)

Dwujęzyczna monografia w 100. rocznicę urodzin Karla Dedeciusa (1921-2016), wybitnego humanisty i tłumacza literatury polskiej, jest próbą zaprezentowania i uhonorowania szerokiego spektrum dokonań „Europejczyka z Łodzi” jako translatora, krytyka literackiego i animatora polskiego życia kulturalnego w RFN. Tom poświęca uwagę recepcji postaci i dzieła Karla Dedeciusa, a ponadto podkreśla interdyscyplinarny i międzynarodowy wymiar jego dorobku. Różnorodność genologiczna monografii sprawia, iż mieści ona nie tylko artykuły stricte naukowe, przynoszące wyniki najnowszych badań nad działalnością twórczą Karla Dedeciusa, lecz także szkice o charakterze biograficznym i popularyzatorskim. Do głosu dochodzą wybitni badacze życia i twórczości Dedeciusa, historycy literatury i tłumacze kilku generacji, w tym również reprezentanci pokolenia wstępującego – fakt niezwykle istotny dla przyszłości badań nad twórczością „Czarodzieja z Darmstadt”. […] Sprawia to, iż recenzowany zbiór należy do najlepszych wydanych ostatnio opracowań naukowych z tego obszaru.

Kontrrewolucja u bram (redakcja Jacek Kołtan i Grzegorz Piotrowski; autorzy: Andrzej Leder, Jan Sowa, Michał Buchowski, Krzysztof Podemski, Maria Mendel, Tomasz Szkudlarek, Rafał Matyja, Małgorzata Kowalska, Marta Kotwas, Jan Kubik i Beata Kowalska. Europejskie Centrum Solidarności 2021, ISBN 978-83-66532-01-4)

Niniejszą książkę czytać można jako przewodnik po nieliberalnej demokracji w Polsce. Wynik wyborów z 2015 roku zapoczątkował procesy w sferze politycznej, strukturze władzy sądowniczej, organizacji życia kulturalnego, które sprawiły, że Polska stała się tematem licznych analiz na całym świecie. Większość tych dyskusji dotyczyła kwestii demokracji nieliberalnej, populizmu i (neo)konserwatywnego backlashu. Podczas gdy większość argumentów wskazuje na osłabienie demokracji, która ma solidne fundamenty w systemie prawnym, często pomija się jeden z aspektów tych zmian, jakim jest głęboka polaryzacja społeczeństwa wokół upolitycznionych problemów i polaryzacja polityki w Polsce. Wywołała ona bezprecedensowe fale protestów i innych form zaangażowania społecznego. Mapę kluczowych dla kontrrewolucyjnych przemian zjawisk tworzą w tej książce wybitne postaci polskiego świata akademickiego, którzy analizują problem ekspansji prawicowego populizmu, pogardy i wykluczenia, nowych ruchów społecznych, strajków kobiet, pedagogiki wstydu i politycznego cynizmu, antysemityzmu, polityki historycznej rządów „dobrej zmiany”, czy wreszcie nacjonalizmu i jego rytuałów publicznych w postaci obchodów święta niepodległości. Zebranymi artykułami próbujemy odpowiedzieć na pytanie: Czy demokracja w Polsce jest w kryzysie czy w okresie przejściowym? Czy konserwatywna kontrrewolucja zwiastuje zmierzch demokracji, czy też zmianę jej kształtu?

Racja stanu Polski w Unii Europejskiej (redakcja naukowa: Spasimir Domaradzki, Vadym Zheltovskyy; Wydawnictwo Aspra 2021, ISBN 978-83-82090-97-0)

Książka jest cennym zbiorem wielowątkowych analiz poświęconych polskiej racji stanu w Unii Europejskiej, czyli w środowisku, które można uznać za najbliższe każdemu państwu członkowskiemu tej nietypowej organizacji międzynarodowej. Ustalenia wynikające z książki są niezwykle inspirujące, gdyż racja stanu z reguły zawsze leży w centrum międzyrządowych interakcji pomiędzy państwami członkowskimi UE, ale także interakcji pomiędzy instytucjami ponadnarodowymi a państwami członkowskimi. Dlatego też w książce najdziemy nie tylko realistyczne podejścia do przedmiotu badań, ale także bardziej zniuansowane spostrzeżenia i dyskusje uwarunkowane zróżnicowanymi kontekstami analizy polskiego interesu w UE (polityka energetyczna, bezpieczeństwo militarne, swoboda przepływu osób itd.).

13 grudnia. Świadectwa stanu wojennego (Ośrodek Karta 2021, ISBN 978-83-66707-37-5)

Antologia najważniejszych świadectw stanu wojennego zebranych przez KARTĘ. Zawiera zarówno indywidualne relacje osób doświadczających skutków tamtych wydarzeń: internowanych, konspiratorów, zwykłych ludzi, jaki i fragmenty „zbiorowego dziennika stanu wojennego” (stworzonego przez podziemne środowisko KARTY w 1982 roku). Teksty ułożono w chronologiczną całość, która staje się próbą interpretacji ówczesnej rzeczywistości, pozwala także dotknąć jej najbardziej dramatycznych wymiarów. Do książki dołączone jest kalendarium przygotowań do wprowadzenia stanu wojennego oraz kalendarium najważniejszych zdarzeń z okresu 13 grudnia 1981 – 31 grudnia 1982. „Z przerażeniem spostrzegłem pędzącą na nas na pełnym gazie milicyjną nyskę. Rozbiegliśmy się, szukając ukrycia. Gdy się obejrzałem – zobaczyłem, że nyska jeździ w kółko za uciekającym młodym człowiekiem. W pewnym momencie w okienku samochodu pojawiła się ręka – padł strzał. Chłopiec wyrzucił ręce w górę i padł, jeszcze próbował na czworakach uciekać przed oprawcami, lecz samochód był szybszy. Przejechał człowieka. Dopiero po chwili zorientowałem się, że krzyczę: «Mordercy!»”. (Z relacji uczestnika demonstracji w Lubinie, 31 sierpnia 1982)

2020:

Anne Applebaum, Zmierzch demokracji. Zwodniczy powab autorytaryzmu (Wydawnictwo Agora 2020, ISBN 978-83-26841-06-4)

Zdobywczyni nagrody Pulitzera wyjaśnia dlaczego elity w demokracjach na całym świecie zwracają się w stronę nacjonalizmu i autorytaryzmu. Od Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii po Europę kontynentalną i nie tylko, liberalna demokracja jest zagrożona, a autorytaryzm rośnie w siłę. W Zmierzchu demokracji Anne Applebaum, wielokrotnie nagradzana historyczka komunizmu i badaczka współczesnej polityki, która jako jedna z pierwszych z grona amerykańskich dziennikarzy alarmowała o tendencjach antydemokratycznych na Zachodzie, wyjaśnia mechanizmy powstania autokracji i nacjonalizmu na gruncie nowoczesnych demokracji, tworząc analizę zmiany, która wstrząsa dzisiejszym światem. Na przykładzie Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Węgier, Polski oraz innych państw ukazuje jak rosną w siłę despotyczni przywódcy – korzystając z politycznych sojuszników, biurokratów i medialnych gwiazd, które torują im drogę do władzy. Opisuje także wielu nowych zwolenników nieliberalizmu, którzy wykorzystując narzędzia takie jak teorie spiskowe, polaryzacja polityczna oraz media społecznościowe doprowadzają do zmian społecznych. Zmierzch demokracji to także wnikliwe i poruszające spojrzenie na drogę i warunki powrotu do wartości demokratycznych.

Jessikka Aro, Trolle Putina. Prawdziwe historie z frontów rosyjskiej wojny informacyjnej (Wydawnictwo Sine Qua Non 2020, ISBN 978-83-81297-93-6)

Reporterskie śledztwo o współczesnych metodach prowadzenia wojny informacyjnej. Rosja toczy w internecie wojnę przeciwko cywilom. Każda krytyczna opinia to głos wroga. Nie przebiera się w środkach ani nie zwraca uwagi na granice prawa, gdy wrogów chce się uciszyć. W książce zostały szczegółowo przedstawione inspirowane i aprobowane przez Kreml nagonki, które przeprowadzono ostatnimi laty w Polsce, Finlandii i wielu innych krajach. Punktem głównym są wymierzone w prywatne osoby ponadpaństwowe akcje, niekiedy wyczerpujące definicję przestępstwa. Dokładnie udokumentowane historie pokazują, że Rosja Putina bez najmniejszych skrupułów eliminuje przeciwników przy pomocy internetowego szpiegostwa, trolli w mediach społecznościowych, fake newsów, cyberprzestępczości, gróźb śmierci i przeprowadzonych przez specjalistów od PR-u kampanii nienawiści.

Jan Barcz, Maciej Górka, Anna Wyrozumska, Instytucje i prawo Unii Europejskiej (Wydawnictwo Wolters Kluwer 2020, ISBN 978-83-81879-80-4)

Obecne wydanie odnosi się do nowych wyzwań, z jakim skonfrontowana została Unia Europejska. Uwzględniono więc, zwłaszcza w rozdziałach dotyczących unijnych instytucji, wystąpienie z UE Zjednoczonego Królestwa, które miało miejsce 31 stycznia 2020 r. Po przeprowadzonych w maju 2019 r. wyborach rozpoczęła się nowa kadencja Parlamentu Europejskiego obejmująca lata 2019-2024 oraz powołana została pod koniec 2019 r. nowa Komisja Europejska. W ostatnich latach stopniowo, lecz konsekwentnie realizowana jest konsolidacja strefy euro, stając się w coraz większym stopniu punktem odniesienia dla reform ustroju całej Unii Europejskiej. Autorzy zwracają uwagę również na narastające spory wokół stanu praworządności w niektórych państwach członkowskich.

Jan Barcz, Od lizbońskiej do postlizbońskiej Unii Europejskiej (Wydawnictwo Wolters Kluwer 2020, ISBN 978-83-82230-16-1)

Na 2020 rok, 70 lat po opublikowaniu Deklaracji Schumana, planowane jest rozpoczęcie dwuletniej, szeroko zakrojonej debaty polityczno-obywatelskiej nazywanej Konferencją w sprawie przyszłości Europy. Na plany te nałożyła się pandemia koronawirusa, co spowodowało modyfikację priorytetów w działalności Unii Europejskiej, a zwłaszcza konieczność przeprowadzenia jej reformy ustrojowej. Książka wpisuje się w debatę nad reformą ustroju Unii Europejskiej, ponieważ ukazuje przeprowadzone oraz planowane reformy w kontekście ich ewolucji, powiązań międzyinstytucjonalnych oraz gry interesów państw członkowskich UE, a także sytuację Polski w UE. W opracowaniu przedstawiono zmiany w świetle wyzwań wynikających z zachowania spójności UE, zwłaszcza w odniesieniu do konsolidacji strefy euro i problemu praworządności w niektórych państwach członkowskich. Z tego punktu widzenia poddano analizie: – zasadnicze reformy instytucjonalne, w tym w strefie euro, – zmiany w relacjach między państwami członkowskimi a UE, w tym zwłaszcza procedury wystąpienia z Unii i nadzorowania przestrzegania praworządności, – umocnienie efektywności i spójności UE w następstwie reform unijnego systemu prawnego, – konsolidację ustrojowej strefy euro, która rzutuje na reformę całej UE.

Adam Bodnar, Bartosz Bartosik, Obywatel RP (Wydawnictwo Mando 2020, ISBN 978-83-277-1783-2)

Czy nasza demokracja jest zagrożona? Skąd w nas tyle podziałów? W którą stronę zmierza reforma sądownictwa? Kim są najbardziej wykluczone osoby? O coraz mocniejszych pęknięciach w społeczeństwie, próbach manipulacji Polakami i kontrowersjach związanych z aborcją. Adam Bodnar, Rzecznik Praw Obywatelskich, w odważnej rozmowie z Bartoszem Bartosikiem prześwietla kondycję państwa. Zwraca uwagę na trudny dialog lewicy z chrześcijaństwem i nie zapomina o wykluczonych. Pokazuje dynamikę samorządów i bogactwo lokalnych społeczności, które dają Polsce energię do zmian. Obnaża wady transformacji ustrojowej, wskazując na jej ofiary i bohaterów. Zastanawia się nad przyszłością kolejnych pokoleń i wyczula na niebezpieczeństwa związane z obecną epidemią.

Jarosław Fischbach, Powałęsajmy się po Polsce. Szlakiem Lecha Wałęsy (Rozpisani.pl 2020, ISBN 978-83-95631-80-1)

Zainteresowanych zapraszam, „powałęsajmy się po Polsce”, przypomnijmy sobie, co dla niej uczynił nasz bohater. Lecha Wałęsę nazywam polskim Gandhim, wszak jest człowiekiem, który bez rozlewu krwi, rozmontował najbardziej okrutny system polityczny świata. Pierwszy przewodniczący „NSZZ Solidarność” bez wątpienia jest postacią nietuzinkową. Jest wielką osobowością, a co za tym idzie, bardzo kontrowersyjną. Można Go podziwiać, można krytykować, ale nie można nie dostrzegać Jego wielkich osiągnięć i dokonań. Wałęsa nie jest i nigdy nie był pokornym, przewidywalnym, ułożonym człowiekiem, bo tacy nie dokonują rewolucji, bo tacy nie zmieniają świata. Jego słowa, wystąpienia są często zaskakujące, bulwersujące, bardzo dobitne, ale padają w nich słowa prawdy. Często prawdy bolesnej. Prawda obroni się sama, a historia przyzna jej rację? Wielu turystów z kraju i zagranicy wyruszy szlakiem Lecha Wałęsy. Na szlaku będą się spotykać wycieczki szkolne nie tylko z polskich szkół. Będą także turyści zagraniczni, pragnący poznać miejsca i historię związaną z „Człowiekiem z Nadziei”, jak nazwał Wałęsę Andrzej Wajda. Lech Wałęsa jest jedną z najważniejszych postaci przełomu XX i XXI wieku. Człowiekiem, którego nazwisko jest znane w każdym zakątku kuli ziemskiej. Jest symbolem bezkrwawych przemian, jakie dokonały się w Polsce, Europie i na świecie. Jego fenomen polega też na tym, że z dnia na dzień ze zwykłego, nieznanego nikomu robotnika stał się bywalcem salonów świata. Książka ilustrowana jest zarówno wieloma zdjęciami z życia Lecha Wałęsy, jak również grafikami autorstwa Jacka Fedorowicza i Jana Karpiela-Bułecki. Jarosław Fischbach – geograf, podróżnik. Były członek pierwszej „Solidarności”, aktywnie wspierający jej działania, aresztowany za działalność związkową w 1982 roku. Były pracownik Instytutu Geografii Uniwersytetu Łódzkiego.

Jonathan Safran Foer, Klimat to my. Ratowanie planety zaczyna się przy śniadaniu (Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego 2020, ISBN 978-83-66232-94-5)

Niektórzy ludzie odrzucają fakt, że nasza planeta ociepla się z powodu działalności człowieka. Ale czy ci z nas, którzy akceptują rzeczywistość spowodowanej przez człowieka katastrofy klimatycznej, naprawdę w nią wierzą? Gdybyśmy rzeczywiście w nią uwierzyli, z pewnością zdecydowalibyśmy się na działania zgodne z tym, co wiemy. A jednak prawie ich nie podejmujemy. W Klimat to my Jonathan Safran Foer bada fundamentalny dylemat naszych czasów w zaskakujący i głęboko osobisty sposób. Zadanie ocalenia planety wymaga wielkiego rozliczenia się z naszą. niestety bardzo ludzką, niechęcią do poświęcenia komfortu ze względu na niepewną przyszłość. By jeść więcej, smaczniej i taniej, zamieniliśmy naszą planetę w farmę do uprawy produktów zwierzęcych, czego konsekwencje są katastrofalne. Tylko wspólne działanie może uratować naszą planetę. Działanie, które zaczyna się od tego, co jemy – a czego nie jemy – na śniadanie. Najlepsza książka 2019 roku „Financial Times” i „The Guardian”.

Józefa Hennelowa, Tu i teraz. Wybór pism (Wydawnictwo WAM 2020, ISBN 978-83-277-1792-4)

Nadać naszemu „tu i teraz” sens i nadzieję potrafią tylko niektórzy. I właśnie im trzeba dziś dać wyraźny i mocny głos. Józefa Hennelowa (1925-2020) – Pani Ziuta. Każdy stały czytelnik „Tygodnika Powszechnego” wie, o kim mowa. Opatrzność daje łaskę długiego życia tym, którzy mogą świadczyć o ludziach i sprawach pozornie należących do przeszłości, ale ważnych dla nas „tu i teraz”. Oni są dla nas, współczesnych, bezcennymi świadkami epoki, gdy niełatwo było zachowywać przyzwoitość, kroczyć drogą rozsądku, ale i prawdy, rozróżniać czas kompromisu od czasu świadectwa. Dla całego środowiska inspirowanego duchem i spuścizną „Tygodnika Powszechnego” jest Pani Ziuta stałym i niezmiennym drogowskazem. Któż inny bowiem ogarnia dziś całe niemal dzieje czasopisma, które potrafiło zachować rolę jedynego, opozycyjnego ośrodka „między Łabą a Władywostokiem” – ze wstępu Pawła Stachowiaka.

Brittany Kaiser, Dyktatura danych (HarperCollins Polska 2020, ISBN 978-83-276-4788-7)

Czy twoje dane stają się bronią przeciwko tobie? Konsultantka polityczna i była pracownica Cambridge Analytica ujawnia niepokojącą prawdę o branży danych wartych wiele miliardów dolarów. Upublicznia w jaki sposób firmy bogacą się, korzystając z naszych danych osobowych oraz pokazuje, w jaki sposób Cambridge Analytica wykorzystała luki w przepisach dotyczących prywatności, aby pomóc wygrać wybory Donaldowi Trumpowi – i jak łatwo może się to powtórzyć w wyborach prezydenckich gdziekolwiek na świecie.

Anna Karaś, Marek Sterlingow, Walentynowicz. Anna szuka raju (Wydawnictwo Znak 2020, ISBN 978-83-240-6065-8)

Uparta i ambitna. Zawsze w centrum wydarzeń, w centrum polskiej historii. Tam, gdzie czuje się ważna. „Przodująca spawaczka”, „Bohaterka Sierpnia ’80”, „Symbol Solidarności”. Rok 1943, na Wołyniu trwa rzeź. Urodzona w ukraińskiej rodzinie Anna ma kilkanaście lat. Jest na służbie u Polaków, gdy dociera do niej wiadomość, że wszyscy jej najbliżsi zginęli. Musi uciekać, a w nowej rzeczywistości poradzić sobie sama. Ukrywa swoją tożsamość: zdobywa fałszywą metrykę, zmienia wyznanie. Liczy, że prawdy o niej nie odkryje nikt. Rok 1950, Stocznia Gdańska szuka spawaczy. Anna zgłasza się na kurs, chce być najlepsza. Już wkrótce o jej wzorowej pracy dla Polski Ludowej napiszą gazety. Rok 1980, rodzi się „Solidarność”. Zwolnienie Anny z pracy wywołuje strajk w stoczni, do protestu przyłączają się setki zakładów pracy. Z przykładnej działaczki staje się dla partii wrogiem numer jeden. Jej upór i ambicja wkrótce dadzą się we znaki wszystkim. Życie prywatne Anny skrywa wiele tajemnic. Nie opowiada o tym, co przeżyła w czasie wojny. Ucieka od rodziny, która zabrała ją z Wołynia. Będąc w ciąży, rozstaje się z ojcem dziecka. Nikomu, nawet synowi, nie zdradzi jego tożsamości. Szczęśliwe małżeństwo z Kazimierzem kończy przedwczesna śmierć męża. Przez dużą część życia Anna toczy walkę z nowotworem. Dorota Karaś i Marek Sterlingow dotarli do nigdy nie publikowanych archiwalnych nagrań i dokumentów. Odwiedzili rodzinę Anny w Ukrainie, skłonili do zwierzeń jej syna, Janusza Walentynowicza. Rozmawiali z przyjaciółmi i przeciwnikami Anny: Lechem Wałęsą, Bogdanem Borusewiczem, Hanną Krall, Krzysztofem 2, agentem, który zaważył na relacjach Anny z Wałęsą. Przeczytali w IPN-ie teczki związane z opozycją.

Andrzej Kijowski, Dzieje literatury pozbawionej sankcji vol. 1 (Instytut Literatury 2020, ISBN 978-83-66359-32-1)

Andrzej Kijowski, Dzieje literatury pozbawionej sankcji vol. 2 (Instytut Literatury 2020, ISBN 978-83-66359-28-4)

Czy literatura okresu PRL była wartościowa czy cenzurowana? Odpowiedź okazuje się iście wolteriańska: jest literatura czy jej nie ma – zdaje się twierdzić Kijowski – trzeba ją wymyślić! Wymyślił, zamówił, zdefiniował ją tak, że kto te dwa tomy przeczyta, już nic więcej o prozie pierwszej połowy XX wieku wiedzieć nie musi. Może, ale nie musi. Jednak do niej sięgnie, ponieważ zatęskni do czasów, gdy literatura była ważna. Dzieje literatury pozbawionej sankcji to quasi-chronologiczna odpowiedź Andrzeja Kijowskiego na pytanie: „co właściwie należy przeczytać z literatury polskiej pierwszych sześciu dekad XX wieku?” – uzupełniona o kilka szkiców na temat pisarzy francusko- i angielskojęzycznych oraz o fundamentalne refleksje Kijowskiego na temat teorii powieści. Książka jest antologią tekstów krytycznych Andrzeja Kijowskiego dotyczących literatury polskiej pierwszych dwóch dekad po II wojnie światowej oraz wybranych najznakomitszych zjawisk literatury wcześniejszej – zarówno polskiej, jak i światowej. Wśród omawianych w porządku chronologicznym pisarzy są między innymi Zofia Nałkowska, Maria Dąbrowska, Jarosław Iwaszkiewicz, Tadeusz Borowski, Tadeusz Różewicz, Czesław Miłosz, Witold Gombrowicz, Sławomir Mrożek, Zbigniew Herbert, Kazimierz Brandys, ale także Stefan Żeromski, Stanisław Wyspiański, Henryk Sienkiewicz czy Charles Baudelaire.Dzieje literatury pozbawionej sankcji to głównie historia polskiego pisarstwa pierwszego powojennego dwudziestolecia (lat 1945-1965), jednak z antecedencjami sięgającymi korzeni polskiego piśmiennictwa. Zakreślona periodyzacja historycznoliteracka lat 1918-1968 to, naznaczone po II wojnie światowej piętnem okupacji, pół wieku przede wszystkim beletrystycznej twórczości, która powstawała od momentu odzyskania przez Polskę niepodległości w roku 1918, aż po rok 1968: czas polskich Wydarzeń Marcowych, Praskiej Wiosny, ale i majowej rewolty paryskich studentów. Andrzej Kijowski (1928-1985) – krytyk literacki, eseista, prozaik i scenarzysta, działacz opozycji antykomunistycznej w PRL.

Agnieszka Kramkowska-Dąbrowska, Krasiński. Świadectwo (Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2020, ISBN 978-83-8142-707-4)

Literatura w opowieści Agnieszki Kramkowskiej-Dąbrowskiej o twórczości Janusza Krasińskiego to zmaganie, które dzieje się nie tylko w momencie pracy twórczej, lecz także w wyborach życiowych i pojmowaniu sensu własnej egzystencji. Autorka, prezentując ten artystyczno-egzystencjalny projekt, zanurza czytelnika w życiorys pisarza, ogłaszany również w wypowiedziach autobiograficznych. Obok dzieła jego życia, pięciotomowego cyklu powieściowego, pokazuje próby poetyckie, dramaty, opowiadania oraz utwory niepublikowane, publikowane częściowo, zniekształcane przez cenzurę i autocenzurę, nieudane. Odkrywcza podróż proponowana Czytelnikowi przez autorkę prowadzi też w głąb epoki, w której żył Janusz Krasiński. „Proponuję Czytelnikowi podróż w głąb doświadczenia Krasińskiego, które obejmuje zarówno traumę wojny, obozów, stalinowskiego więzienia, jak i ustanawianie siebie jako pisarza-świadka, który nakłada na siebie nieustanne zobowiązanie pisania i ogłaszania świadectwa” – pisze autorka książki w rozdziale „Świadectwo jako projekt literacki i egzystencjalny”. Janusz Krasiński (1928-2012), prozaik, dramatopisarz, reportażysta, autor słuchowisk radiowych i adaptacji teatralnych – był członkiem naszego Stowarzyszenia.

Jan Kubik, Siła symboli przeciw symbolom siły (Europejskie Centrum Solidarności 2020, ISBN 978-83-66532-04-5)

Cały projekt był od początku związany z moim uczestnictwem w Solidarności i ogromną fascynacją tym fenomenem. Była to miłość od pierwszego wejrzenia, która się pogłębiała, w miarę jak poznawałem ten ruch bardziej systematycznie. W systemie, w którym przejęcie władzy ekonomicznej lub politycznej jest niemożliwe lub przedwczesne, to właśnie kultura staje się głównym placem boju. Dochodziłem do przekonania, że jeśli ogromna liczba ludzi zmobilizuje się pod sztandarem symboli i wartości alternatywnych wobec oficjalnych, a mobilizacja ta skrystalizuje się w postaci szeregu nowych organizacji, to ludzie ci stają się czymś więcej niż ruchem. Warto przyjąć, iż konstytuują się jako klasa kulturowa. Powstanie takiej klasy, w istocie swej bardziej ulotnej niż klasy ekonomiczne czy polityczne, wymaga niezwykłej odwagi, wyobraźni i siły przekonania. Ludzie muszą pochylić się ku sobie i wyrzec skłonności do uwypuklania różnic, których przyczyny, jak na przykład odmienne rozumienie fundamentalnych pojęć narodu czy religii, wynikają ze złożonych, czasem niełatwych do wzajemnego zrozumienia, doświadczeń i systemów wartości. Ale trzeba było czegoś więcej – mobilizacji na wielką skalę. To, że się ona powiodła, było rezultatem kilku czynników, a szczególnie jednego, którego tak boleśnie brakuje w dzisiejszej Polsce. Kultura konstytuująca tę nową klasę była oparta na genialnie prostym pomyśle: solidarności. I co ważne, solidarność nie była budowana na opozycji, na bazie niechęci wobec jakiejkolwiek grupy czy kategorii ludzi, a jedynie na odrzuceniu niechcianego systemu i jego funkcjonariuszy. Było to przesłanie skuteczne, ale i etycznie czyste, a owa czystość plasuje Solidarność w elitarnej grupie najważniejszych ruchów społecznych ostatniego stulecia.

Jill Lepore, My, naród. Nowa historia Stanów Zjednoczonych (Wydawnictwo Poznańskie 2020, ISBN 978-83-66570-94-8)

Autorka przedstawia historię Stanów Zjednoczonych w zaskakującej interpretacji. Wychodząc od głównych amerykańskich idei, tych „oczywistych prawd”, o których mówił Jefferson – politycznej równości, praw naturalnych i suwerenności narodu – autorka zadaje podstawowe pytanie: Czy burzliwa historia Ameryki dowodzi tych prawd, czy też im zaprzecza? Lepore śledzi ich obecność od czasów pierwszych pionierów po izolacjonistów, od właścicieli niewolników po obrońców praw człowieka, od początków prasy drukarskiej po Facebooka. Stwierdza też, że sprzeczności w nich zawarte budują naród, który chce walczyć o sens swojej historii. Wciągająca narracja i oryginalna konstrukcja czynią My, naród jedną z najciekawszych i najbardziej nowatorskich opowieści o amerykańskiej historii. Wobec konfliktów, które aktualnie wstrząsają Ameryką, książka Jill Lepore znakomicie wyjaśnia źródła ich pochodzenia oraz daje nadzieję na ich twórcze przełamanie. „To historia na miarę XXI wieku. W przeciwieństwie do wielu starszych książek nikogo nie wyklucza”. – „The Guardian”; „Jill Lepore uosabia rzadkie w dzisiejszych czasach połączenie intelektu, oryginalności i dobrego stylu”. –„The Times Literary Supplement”

Adam Leszczyński, Ludowa Historia Polski (Wydawnictwo W.A.B. – Grupa Wydawnicza Foksal 2020, ISBN 978-83-28083-47-9)

Opowieść o tym, co zostało w polskiej pamięci zakłamane, albo z niej wyparte. To historia 90 procent Polaków – ubogich i niewykształconych, tych, którzy mieli ciężko pracować i słuchać narodowych elit – od początku Polski aż do czasów współczesnych. Głównym przedmiotem książki jest władza – władza tych, którzy w społeczeństwie są na górze nad tymi, którzy są na dole – oraz instytucje społeczne, które służyły elitom do przejmowania tego, co wyprodukował lud. To nie tylko więc historia poddaństwa i pańszczyzny, ale także relacji w fabryce i w biurze w XIX w. To historia ludowa, a nie narodowa: autora mniej interesują wojny i powstania, a bardziej to, jak ich sukcesy i klęski zmieniały relacje pomiędzy mieszkańcami naszego kraju, Polakami, Żydami, Ukraińcami i innymi mniejszościami.

Walter Lippmann, Opinia publiczna (Fundacja Lethe 2020, ISBN 978-83-66303-06-5)

W erze fake newsów i postprawdy dzieło Waltera Lippmanna to lektura obowiązkowa dla wszystkich, którzy troszczą się o stan demokracji. Jest to pierwszy polski przekład przełomowej książki Waltera Lippmanna (1889-1974), jednego z najbardziej wpływowych dziennikarzy i myślicieli amerykańskich XX wieku. Opublikowane po raz pierwszy w 1922 roku dzieło wywołało rewolucję w obszarze nauk politycznych i medioznawstwa. Autor dokonał druzgocącej krytyki pierwotnego mitu demokracji, w myśl którego wiedza potrzebna do zarządzania ludzkimi sprawami spontanicznie dobywa się z ludzkiego serca, wprowadził do obiegu naukowego pojęcie stereotypu w jego współczesnym, psychologicznym rozumieniu, podjął wreszcie przenikliwe rozważania na temat wpływu świata kreowanego przez media na mechanizmy podejmowania decyzji w demokracji liberalnej.

Hamish McKenzie, Tesla, czyli jak Elon Musk zakończy epokę ropy naftowej (Wydawnictwo Znak 2020, ISBN 978-83-240-5787-0)

„Będziecie mogli podróżować za darmo na samym świetle słonecznym!” – zapowiada Musk. Autor pracował w Tesli i teraz opowiada o jej walce z największymi producentami aut. W kogo uderza elektryczna rewolucja? Jak będzie wyglądała nasza przyszłość? Tankowanie za darmo? Czyste powietrze? Bezpieczniejsza jazda? Kto z nas nie chciałby żyć w takim świecie? To wszystko już niedługo może się urzeczywistnić za sprawą jednego człowiek. Nazywa się Elon Musk. Jego wytrwałość w pokonywaniu kolejnych przeszkód zadziwia wszystkich. Drogi, które wytycza, mogą wkrótce uchodzić za wzór dla producentów samochodowych, nowoczesnej inżynierii i wielkich korporacji. To on sprawia, że elektryczna rewolucja staje się faktem. Ale nie wszyscy są tym zmianom przychylni. Wielkie spółki jak zawsze dbają przede wszystkim o swój interes i nie zważają na zwykłych ludzi. Tesla wypowiedziała im wojnę. „Będziecie mogli podróżować za darmo, w nieskończoność, na samym świetle słonecznym!” – zapowiada Elon Musk. W Tesli widzi coś więcej niż tylko zwykłą firmę. Twierdzi, że ma misję zbawienia ludzkości. Czy za tymi słowami stoi chęć niesienia pomocy? A może jest to tylko chwyt marketingowy? Hamish McKenzie przez ponad rok pracował w Tesli i teraz opowiada o jej walce z największymi producentami aut. W kogo może uderzyć elektryczna rewolucja? Dlaczego nie wszyscy widzą w niej ratunek? Jak będzie wyglądała nasza przyszłość?

Marshall McLuhan, Galaktyka Gutenberga. Tworzenie człowieka druku (Narodowe Centrum Kultury 2020, ISBN 978-83-7982-374-1)

Herbert Marshall McLuhan (1911-1980), z wykształcenia literaturoznawca (uhonorowany doktoratem w Cambridge i tytułem profesorskim w University of Toronto), z zamiłowania niestrudzony badacz kultury, występujący przeciwko sztywnym ramom akademickiej nauki. Wystąpił, grając samego siebie w filmie Woody’ego Allena „Annie Hall”. Przedmiotem jego zainteresowania były przede wszystkim role, jakie w społecznym i jednostkowym życiu człowieka pełnią szeroko rozumiane media oraz związane z nimi sposoby komunikacji. Galaktyka Gutenberga. Tworzenie człowieka druku (1962), ukazująca konsekwencje wynalezienia prasy drukarskiej z ruchomymi czcionkami, weszła na stałe do kanonu literatury traktującej o wzajemnych relacjach kultury, społeczeństwa i mediów. Jest to pierwsze polskie wydanie książki.

Roger McNamee, Nabici w Facebooka. Przestroga przed katastrofą (Wydawnictwo Media Rodzina 2020, ISBN 978-83-8008-754-5)

Fascynująca osobista opowieść, ale też bardzo wnikliwa analiza sił, które mogą zniszczyć nasz świat. Książka opowiada o Facebooku i jego twórcach, a zarazem ukazuje historię biznesu związanego z nowymi technologiami oraz ludzi, którzy je tworzyli, a teraz zabrakło im odwagi, by stanąć oko w oko z demonami, które sami powołali do życia. Autor, Roger McNamee, doradca Zuckerberga w pierwszych latach działania Facebooka, potrzebował trochę czasu, by zrozumieć, co tak naprawdę się stało i co z tym zrobić. W rezultacie otrzymaliśmy książkę, która jasno i precyzyjnie wyjaśnia, dlaczego nowe technologie mogą zagrażać demokracji.

John J. Mearsheimer, Tragizm polityki mocarstw (Wydawnictwo Universitas 2020, ISBN 978-83-2423-477-6)

Jakie reguły rządzą rywalizacją między mocarstwami? Jakie strategie stosują państwa w walce o potęgę? Kiedy rywalizacja międzynarodowa prowadzi do wojen? Tragizm polityki mocarstw jest, obok Końca historii Francisa Fukuyamy i Zderzenia cywilizacji Samuela P. Huntingtona, jedną z najważniejszych książek o polityce międzynarodowej napisanych po zakończeniu zimnej wojny. Profesor John J. Mearsheimer objaśnia mechanizmy rywalizacji między państwami, znaczenie potęgi, przyczyny wojen i wiele innych zagadnień. Podważa dominujące po 1989 roku idealistyczne wyobrażenia i przesadnie optymistyczne prognozy, a trafnością swoich sądów jak mało kto dowodzi, że teoria stosunków międzynarodowych może nam nie tylko powiedzieć wiele o przeszłości, ale być także użytecznym narzędziem wyjaśniania teraźniejszości i prognozowania przyszłości. John J. Mearsheimer to amerykański politolog, profesor Uniwersytetu w Chicago, zaliczany do czołowych przedstawicieli nurtu realistycznego w teorii stosunków międzynarodowych.

Anna Pamuła, Wrzenie. Francja na krawędzi (Wydawnictwo Agora 2020, ISBN 978-83-26832-53-6)

Francja wrze. Czy terror, przemoc oraz różne rozumienie miłości, nienawiści i prawdy prowadzą ją na skraj nowej rewolucji? Czy rodzice są odpowiedzialni za błędy swoich dzieci? – pyta Veronique, biała katoliczka, wcześniej obywatelka, a potem już tylko „matka terrorysty” sądzona za finansowanie organizacji terrorystycznej. Czy żona poligamisty może stać się emancypantką? Jak obrzezane kobiety mogą odzyskać godność? Dlaczego imigranci zaczęli głosować na prawicę? Na czym polega francuski antysyjonizm? Jak współistnieć w różnorodności? Poznajcie Ibrahima, z którym autorka prowadziła rozmowy przez cztery lata – radykalnego muzułmanina, ex-złodzieja i sprzedawcę narkotyków, który umie czytać z ludzi i ma dar jasnowidzenia. Z jego losów oraz z losów innych bohaterów „Wrzenia” – kobiet i mężczyzn, imigrantów i rdzennych Francuzów, śniadych i białych, żydów i katolików, wykształconych i niepiśmiennych, biednych i bogatych – wyłania się obraz kraju w ciągłym napięciu i pełnego sprzeczności ale i poszukującego wewnętrznego porozumienia. Czy jest na nie szansa? Brawurowy i zaskakujący zbiór reportaży Anny Pamuły – polskiej reporterki na stałe mieszkającej we Francji – rozmowy, rekonstrukcje sądowe, miniatury obyczajowe – uświadamia nam, że świat to naczynia połączone – czasem niewidoczne ale mogą zdecydować o życiu każdego z nas.

Stanisław Parzymies, Stosunki międzynarodowe w Europie 1945-2019 (Wydawnictwo Akademickie Dialog 2020, ISBN 978-83-80028-11-1)

Druga wojna światowa w sposób zasadniczy zmieniła układ sił w świecie w porównaniu z sytuacją sprzed 1939 roku. W stosunkach międzynarodowych zakończył się okres dominacji mocarstw europejskich na korzyść dwóch supermocarstw, Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego. Zimna wojna między nimi doprowadziła do podziału Europy na dwa wrogie sobie bloki państw. Odprężenie w Europie w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku, którego przejawem była Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, wniosło nową jakość do stosunków międzynarodowych na kontynencie europejskim. Ale dopiero osłabienie systemu totalitarnego w Związku Radzieckim i w krajach satelickich ? ze względu na jego niereformowalność i niepowodzenie w rywalizacji z systemem zachodnim w sferach gospodarczej i militarnej, czego przejawem była transformacja demokratyczna w Polsce i w innych krajach Europy Środkowej oraz zburzenie muru berlińskiego w 1989 r. ? otworzyło drogę do zjednoczenia Europy. Otwarcie na wschód zadeklarowały Rada Europy, Unia Europejska oraz Sojusz Północnoatlantycki. Przełomowym momentem w historii Europy było rozszerzenie 1 maja 2004 r. Unii Europejskiej o dziesięć państw, z których siedem to państwa Europy Środkowej. W ten sposób zakończył się pojałtański podział Europy. Ostatnie dziesięć lat w historii Europy, które zamyka rok 2019, możemy nazwać dekadą kryzysów. W 2008 r. Rosja, łamiąc swoje zobowiązania międzynarodowe wynikające z Karty Narodów Zjednoczonych, Aktu Końcowego KBWE i innych porozumień międzynarodowych, dokonała agresji przeciwko Gruzji, a w 2014 r. anektowała ukraiński Krym i wznieciła rebelię we wschodniej Ukrainie. Agresywne działania Rosji wobec jej sąsiadów doprowadziły do zwiększenia obecności sił NATO w Europie Środkowej. Działania o charakterze gospodarczym i propagandowym godzące w interesy Unii Europejskiej podejmuje Chińska Republika Ludowa. Unia Europejska natomiast znalazła się w kryzysie egzystencjalnym o charakterze ekonomicznym, uchodźczym, związanym z nasileniem tendencji eurosceptycznych, populistycznych i nacjonalistycznych w państwach członkowskich. Czynnikiem osłabiającym Unię Europejską była zapowiedź brexitu. Od trzydziestu lat jesteśmy świadkami kształtowania się w Europie nowego porządku międzynarodowego. Jeśli zmiany polityczne dotyczące przyszłego kształtu integracji europejskiej rozłożone muszą być na lata, to niezbędne rozwiązania gospodarcze i społeczne powinny być wdrażane jak najszybciej. W niniejszej książce zostały poddane analizie najważniejsze kwestie z historii stosunków międzynarodowych, które w omawianym okresie w decydującej mierze determinowały sytuację w Europie. Jest to czwarte wydanie, poprawione i uzupełnione względem wcześniejszych wydań tej książki.

Peter Pomerantsev, To nie jest propaganda. Przygody na wojnie z rzeczywistością (Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-27-7)

Żyjemy w czasach, kiedy to impuls, plotka czy fake news z mediów społecznościowych kreują codzienność. Hakerzy, internetowe boty, a może ISIS, Putin, Trump czy trolle internetowe kształtują naszą rzeczywistość oraz wartości. Pomerantsev udowadnia, że niejednokrotnie to właśnie online, w social mediach wykorzystywanych przez polityków toczą się nowe wojny o systemy wartości, demokrację i wizję świata. Autor podróżuje po świecie, bada archiwa, rozmawia z ludźmi próbującymi walczyć z fake newsami. Z podróży od Manili, przez Pekin, Moskwę po Stany Zjednoczone i Meksyk, Pomerantsev przywozi refleksje, że większy dostęp do informacji nie oznacza dla nas więcej wolności. Mniej lub bardziej autorytarne reżimy kontrolują narrację, uciszają przeciwników, ale i własnych obywateli poprzez bombardowanie ich fałszywymi newsami, półprawdami i propagandą. Czy w tym gąszczu informacji potrafimy oprzeć się wizjom i bajkom i wysupłać to, co jest prawdą? To nie jest propaganda to fascynujący reportaż, w którym wspomnienie o własnych rodzicach uciekających przed radzieckim KGB, przetykane jest współczesnymi rozmowami z twitterowym rewolucjonistami, populistami czy fanami jihadu.

Wojciech Sadurski, Polski kryzys konstytucyjny (Fundacja Liberté 2020, ISBN 978-83-61894-13-1)

Książka stanowi zaktualizowane i przygotowane dla polskiego czytelnika wydanie Poland’s Constitutional Breakdown (Oxford University Press, 2018), pierwszej na świecie przekrojowej analizy procesu demontażu konstytucyjnego państwa prawa w Polsce po 2015 roku przez rząd Zjednoczonej Prawicy. W dziewięciu rozdziałach autor, profesor na Uniwersytecie w Sydney oraz Uniwersytecie Warszawskim, przedstawia przebieg tego procesu w odniesieniu do Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego, sądów powszechnych i prokuratury, innych instytucji demokracji liberalnej, takich jak media i organizacje społeczne, a także praw i wolności jednostek, zwłaszcza wolności słowa, zgromadzeń i prawa do prywatności oraz praw mniejszości. Osobny rozdział poświęca europejskiemu wymiarowi polskich problemów z praworządnością oraz reakcji na nie instytucji Unii Europejskiej i Rady Europy, w tym zwłaszcza Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Do zanalizowania tych zjawisk i procesów wykorzystuje instrumentarium i aktualny dorobek nauk prawnych i politycznych. Stawia tezę i przekonująco argumentuje, że w Polsce mamy do czynienia z populistyczną, przeciw-konstytucyjną erozją demokracji liberalnej. Oprócz analitycznego rygoru, zaletą książki jest wartka narracja i żwawy język.

Henryk Samsonowicz, Szkice o mieście średniowiecznym (Wydawnictwa Drugie 2020, ISBN 978-83-802-2000-3)

Henryk Samsonowicz w sposób przystępny, nie tylko dla czytelnika zorientowanego w temacie, przekazuje wyniki swoich wieloletnich badań nad zagadnieniem wpływu miasta na kształt życia społecznego, kulturalnego, religijnego, politycznego oraz gospodarczego; miasto jawi się tutaj jako fascynujący fenomen, który umożliwia poznanie „sposobów życia ludzi, ich potrzeb materialnych i duchowych, form ich pracy i rozrywki, a także zmiennych w czasie gustów estetycznych”. Za sprawą tej lektury tak dobrze znana współczesnym przestrzeń miejska odsłania swoje często zapomniane sensy. Tytułowe szkice wzbogacone zostały ponadto o przemyślenia dotyczące symbolicznego przekazu miasta w średniowiecznej sztuce oraz opatrzone ciekawymi, obrazującymi problem ilustracjami.

Robert D. Schulzinger, Wojna w Wietnamie 1941-1975 (Wydawnictwo Astra 2020, ISBN 978-83-65280-90-9)

Konflikt w Wietnamie wywołał tak wielkie poruszenie, że minęło dwadzieścia lat, zanim w 1995 roku Stany Zjednoczone i Wietnam w pełni wznowiły stosunki dyplomatyczne, wskutek czego spory o Wietnam osłabły, lecz nie ustały. W istocie utrzymujące się animozje, żale, wątpliwości i rozgoryczenie z czasów tej wojny mogą zaniknąć dopiero wtedy, gdy ostatni urzędnik publiczny zaangażowany w ustalanie polityki wobec Wietnamu oraz wszyscy weterani wojny wietnamskiej i antywojenni manifestanci zejdą ze sceny. Dla amerykańskiej polityki, dyplomacji, kultury, wartości i gospodarki w latach sześćdziesiątych XX wieku wojna w Wietnamie była takim samym przełomem jak wojna secesyjna w latach sześćdziesiątych XIX wieku i wielki kryzys w latach trzydziestych XX stulecia. W swojej książce autor przedstawia ponad 30-letnią historię konfliktu w Wietnamie, zaczynając od buntów przeciwko francuskim kolonialistom, przez zaangażowanie militarne USA, a kończąc na wycofaniu amerykańskich wojsk w połowie lat 70. Omawia wszystkie aspekty wojny – ekonomiczny, polityczny oraz wojskowy, ukazuje również wojnę z perspektywy jednostek bezpośrednio lub pośrednio w nią zaangażowanych – amerykańskich żołnierzy, pielęgniarek, członków Vietcongu, cywilów czy protestujących pacyfistów. Dzięki filmom „Czas apokalipsy”, „Pluton”, „Forrest Gump” czy „Byliśmy żołnierzami” wojna w Wietnamie stała się częścią popkultury. Książka Schulzingera obala wiele stereotypów dotyczących konfliktu w Indochinach i prezentuje jego dogłębną analizę. Autor omawia też powody, które skłoniły prezydentów USA do militarnego zaangażowania się w walki w Wietnamie i wyjaśnia, co zadecydowało o tak późnym wycofaniu się wojsk amerykańskich.

Ireneusz Staroń, Paulina Subocz-Białek, Nostalgiczna pieśń powrotu. O twórczości Floriana Czarnyszewicza (Instytut Literatury 2020, ISBN 978-83-66359-25-3)

Autorzy pokazują pisarza znad Berezyny jako autora na wskroś nowoczesnego, sylwicznego, łączącego w swych utworach konwencje eposu, sielanki, romansu, powieści rozwojowej, przygodowej, historycznej, czy też awanturniczo-łotrzykowskiej. Co więcej: zręcznie poruszającego się pomiędzy prawdą i fikcją, autobiografią i beletrystyką, kompozycją otwartą i zamkniętą, poetyką fragmentu i poetyką „całości”; wirtuozersko zderzającego ze sobą rozmaite rejestry i style polszczyzny, a także jej odmiany regionalne – przełamującego patos humorem, a sielankę katastrofizmem. Nowoczesność Czarnyszewicza to także dystans wobec mitotwórczej roli literatury. Zamieszczone w książce analizy odsłaniają pasjonującą grę, jaką artysta prowadzi z „polskim mitem”, zarazem podważając go i utwierdzając, konstruując i dekonstruując.

Benn Steil, Plan Marshalla. Postawić świat na nogi (Wydawnictwo Literackie 2020, ISBN 978-83-08-07008-6)

Decydująca rozgrywka początku zimnej wojny. Kulisy powstania planu odbudowy powojennej Europy. W latach 1948-1952 Stany Zjednoczone przeznaczyły równowartość dzisiejszych 800 miliardów dolarów na odbudowę Europy Zachodniej. Plan Marshalla jest powszechnie uważany za największy i najskuteczniejszy program pomocy zagranicznej, jednak mniej doceniany za najbardziej udany w historii przykład polityki zagranicznej, zawierającej się w haśle: „Najpierw Ameryka”. Pomoc ekonomiczna dla zrujnowanego Starego Kontynentu autorstwa sekretarza stanu USA miała bowiem cel również polityczny – przyciągnąć Europę do Ameryki, zanim zrobią to Sowieci. Autor w fascynującym stylu prowadzi czytelnika po meandrach historii dyplomacji i ekonomii, ukazując powstawanie i realizację planu Marshalla. W tle odmalowuje dramatyczną sytuację Europy po II wojnie światowej, pełną beznadziei i bezwzględnej walki o byt.

Kai Strittmatter, Chiny 5.0. Jak powstaje cyfrowa dyktatura (Wydawnictwo W.A.B. / Grupa Wydawnicza Foksal 2020, ISBN 978-83-280-7265-7)

W XXI wieku dyktatura przyjmuje zupełnie nowe oblicze – cyfrowe. Prekursorem tej przemiany są Chiny, które choć od dawna są jednym z motorów światowej gospodarki, to wciąż pod względem ideologicznym pozostają krajem autorytarnym. Chiny śmiało konkurują z Zachodem i korzystają przy tym z baz danych i sztucznej inteligencji jak żaden inny rząd. Dzięki najnowszym osiągnięciom techniki partia próbuje stworzyć najlepszy na świecie system obserwacji. Celem jest kontrola chińskiego rządu nad wszystkim. Nad tym, co to dla nas oznacza, zastanawia się Kai Strittmatter, wieloletni korespondent „Süddeutsche Zeitung” w Pekinie.

Tomasz Szarota, Tajemnice śmierci Stefana Starzyńskiego (Wydawnictwo Bellona 2020, ISBN 978-83-11-15753-8)

Książka zawiera opis dwu, konkurencyjnych, wzajemnie się wykluczających wersji śmierci prezydenta stolicy Stefana Starzyńskiego. Zarówno tej, zgodnie z którą został on zastrzelony przez gestapowców w 1939 roku w Warszawie albo w jej okolicach, jak i tej, zgodnie z którą rozstrzelano go w 1943 roku, jako „specjalnego” więźnia KL Dachau. Śledztwo autora książki, podparte nowoodkrytymi dokumentami, w tym zeznaniami osób, z którymi stykał się Starzyński, prowadzi do konkluzji wyraźnie potwierdzającą jedną z przedstawionych wersji zdarzeń. Obok rozstrzygnięć dotyczących ostatnich dni Stefana Starzyńskiego, publikacja pokazuje też jego postać jako bohaterskiego prezydenta okupowanej stolicy, współtwórcy Służby Zwycięstwu Polski i w końcu więźnia Rzeszy.

Halina Szpilman, Filip Mazurczak, Żona pianisty (Wydawnictwo Mando 2020, ISBN 978-83-277-1777-1)

Halina i Władysław Szpilmanowie. Ona była córką polskiego rewolucjonisty, właśnie rozpoczęła studia medyczne. On, syn zasymilowanych Żydów, był uznanym pianistą. Po raz pierwszy spotkali się w 1948 r. na dansingu w Krynicy. Nie zamienili wtedy ze sobą ani słowa. Kiedy zobaczyli się rok później w tym samym miejscu, on był już pewien, że powinna zostać jego żoną. Dzieliły ich pochodzenie, wiek, przeżycia wojenne. Połączyła wielka miłość. Jak silna jest w człowieku wola przetrwania? Czy sztuka może pomóc przetrwać koszmar okupacji? Jak bardzo wojna zmienia ludzi? Ile można poświęcić dla miłości? Ostatnia rozmowa, której przed śmiercią udzieliła Halina Szpilman, pokazuje nie tylko prywatne życie jednego z najwybitniejszych polskich kompozytorów, ale także historię jego żony, wybitnej lekarki, zaangażowanej działaczki, kobiety walczącej o prawa człowieka. Intymna opowieść o życiu pełnym pasji, muzyki i miłości. „Jej ojciec, Józef Grzecznarowski, był towarzyszem Piłsudskiego w walce o niepodległość; jej mąż, Władysław Szpilman, był znanym kompozytorem i pianistą. Dużo o nich we wspomnieniach Haliny Szpilmanowej. Ale najwięcej dowiadujemy się o samej autorce. Była świetną lekarką, znakomitym diagnostą, ukochaną przez pacjentów. Osobą wyjątkowo ciepłą i życzliwą ludziom, o wszechstronnych zainteresowaniach. Rzadko spotykany wdzięk i urok” – Marian Turski, publicysta, kierownik działu historycznego tygodnika „Polityka”.

Piotr Sztompka, Słownik socjologiczny. 1000 pojęć (Wydawnictwo Znak 2020, ISBN 978-83-240-7832-5)

Prof. Piotr Sztompka po raz kolejny udowadnia, że każdy z nas potrzebuje języka socjologii, by lepiej rozumieć swój los, trafniej wyrażać nasze życiowe potrzeby i kształtować nasz sposób postrzegania świata. Jak sam pisze, „życie w społeczeństwie wymaga znacznie więcej subtelnych rozróżnień i pojęć na ich oznaczenie. Co najmniej owe tysiąc”. Książka zawiera autorskie definicje najważniejszych terminów socjologicznych. Autor kierował się zasadą Wittgensteina: „Wszystko, co może być powiedziane, może być powiedziane jasno, a o tym, co nie może być tak powiedziane, trzeba milczeć”. Zrozumienie socjologii nigdy nie było tak proste!

Magdalena Śniedziewska, „Nuta autobiograficzna”. O twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego (Instytut Literatury 2020, ISBN 978-83-66359-19-2)

Autorka kreśli najpierw barwny zarys biografii Gustawa Herlinga-Grudzińskiego – zawiłej, pełnej zaskakujących zwrotów i mrocznych zakamarków, po czym stopniowo odsłania tajniki warsztatu pisarza, dokładniej opisując charakterystyczne dla prozy Herlinga-Grudzińskiego pogranicze autobiografii i fikcji, dokumentu i wyobraźni. Wszystko to stanowi ważne tło dla pasjonujących analiz i interpretacji wybranych tekstów pisarza – wypełniających kolejne rozdziały opracowania. Niektóre z nich poświęcone są kilku tematom obsesyjnie powracającym w diarystyce i opowiadaniach Grudzińskiego – takim jak motywy trzęsienia ziemi czy neapolitańskich zabobonów ? właśnie one umożliwiają bowiem, zdaniem badaczki, rozpoznanie zasadniczych cech wyobraźni artysty i jego sposobu widzenia świata. Pozostałe rozdziały to wnikliwe interpretacje pojedynczych utworów pisarza. Rzucają one nowe światło m.in. na teksty Herlinga o malarstwie – pozwalają lepiej uchwycić ich strukturę gatunkową oraz zrozumieć specyficzne miejsce, z którego autor ogląda dzieła sztuki europejskiej. Czytelników zainteresuje również zapewne erudycyjny szkic o Kle Barabasza, ciekawie osadzony w kontekście europejskich powieści o tej postaci. Także Inny świat doczekał się w tym opracowaniu świeżego spojrzenia, które pozwala dostrzec nowe aspekty odczłowieczających właściwości łagrów.

Christopher Wylie, Mindf*ck. Cambridge Analytica, czyli jak popsuć demokrację (Wydawnictwo Insignis 2020, ISBN 978-83-66575-27-1)

17 marca 2018 roku Christopher Wylie dał się poznać światu jako sygnalista w jednej z największych afer politycznych ostatniego dziesięciolecia. Tego dnia w „Guardianie” i „New York Timesie” ukazały się wyniki rocznego śledztwa dziennikarskiego obu redakcji. Opublikowane artykuły bazowały na ujawnionych przez Wyliego informacjach o działaniach Cambridge Analytiki, brytyjskiej firmy doradztwa politycznego, i ich wpływie zarówno na wynik referendum w sprawie Brexitu, jak i na wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych. Na pierwszy rzut oka trudno sobie wyobrazić, by Wylie mógł odegrać kluczową rolę w nieuczciwych operacjach Cambridge Analytiki, polegających na eksploracji danych (data mining) użytkowników Facebooka. Jest zdeklarowanym liberałem. Miał zaledwie 24 lata, kiedy zdobył pracę w londyńskiej firmie pracującej dla Ministerstwa Obrony Wielkiej Brytanii. Powierzono mu zadanie stworzenia zespołu naukowców, który miał opracować narzędzia do namierzania i zwalczania w internecie radykalnego ekstremizmu. Narzędzia te praktycznie natychmiast zaczęły być wykorzystywane do partykularnych celów politycznych. Tak właśnie narodziła się Cambridge Analytica. Książka Christophera Wyliego ujawnia m.in. kulisy amerykańskiej operacji firmy. Zasilona finansowo przez tajemniczego miliardera Roberta Mercera, Cambridge Analytica zajęła się realizacją wizji Steve’a Bannona, politycznego stratega pragnącego odmienić oblicze Stanów Zjednoczonych. Korzystając z olbrzymiego zasobu pozyskanych z Facebooka danych, które szczegółowo charakteryzowały ponad 87 milionów użytkowników platformy, Cambridge Analytica rozbiła, spolaryzowała i zantagonizowała amerykańskie społeczeństwo. Bannon, który trafnie zdiagnozował drzemiące wśród amerykańskich wyborców napięcia, w 2016 roku zdobył dzięki Cambridge Analytice dane, które nie tylko potwierdziły jego intuicję, ale mogły zostać natychmiast przetestowane na poligonie doświadczalnym, jakim okazały się wybory prezydenckie. Wylie doprowadził do wszczęcia dochodzenia, które miało zbadać największe przestępstwo związane z ochroną danych w historii. Ujawnił przy tym związki Cambridge Analytiki, Donalda Trumpa, Facebooka, WikiLeaks, rosyjskiej agentury i międzynarodowych hakerów.

Shoshana Zuboff, Wiek kapitalizmu inwigilacji. Walka o przyszłość ludzkości na nowej granicy władzy (Wydawnictwo Zysk i S-ka 2020, ISBN 978-83-82020-41-0)

Przełomowa analiza nowego porządku ekonomicznego, narzuconego przez cyfrową rewolucję i jedna z najważniejszych książek XXI wieku o gospodarce i społeczeństwie. Gra toczy się o wysoką stawkę. Dążenia potężnych korporacji do przewidywania i kontrolowania naszych zachowań są prawdziwym wyzwaniem dla ludzkości. Pasożytnicza logika ekonomiczna, w której wytwarzanie towarów i usług jest podporządkowane globalnej architekturze modyfikacji behawioralnych, może zmienić ludzką naturę w XXI wieku tak samo, jak przemysłowy kapitalizm zniekształcił naturalne środowisko w XIX i XX wieku. Autorka pokazuje, jak patronująca tym procesom Dolina Krzemowa wpływa na każdy sektor światowej gospodarki; jak prognozy naszych zachowań są kupowane i sprzedawane na rynkach prognoz behawioralnych, a bogactwo, wiedza i władza koncentrują się w jednym miejscu na niespotykaną dotąd skalę. Wskazuje, że prawdziwe zagrożenie dla naszego społeczeństwa płynie już nie ze strony totalitarnych państw, lecz ze strony globalnych korporacji, powszechnie inwigilujących nasze zachowania i kuszących obietnicami maksymalnego zysku kosztem demokracji, wolności i – ostatecznie – naszej przyszłości. Jedna z najlepszych książek roku według „The Guardian” (wybrana przez Elif Shafak), „The New Yorker” (Jia Tolentino), Bloomberga (Ana Botin), „The Wall Street Journal” (Zadie Smith) oraz Baracka Obamy.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej ze wskazówkami dla użytkowników (Wprowadzenie i komentarz: Michał Szwast; Ilustracja na okładce: Luka Rayski; Grupa Wydawnicza Foksal 2020, ISBN 978-83-280-7930-4)

Tekst Ustawy Zasadniczej wraz ze wskazówkami dla użytkowników. Objaśnienia w przystępny sposób pomagają użytkownikowi w zrozumieniu istoty oraz konsekwencji zapisanych w tej ustawie postanowień. Autorem komentarza jest konstytucjonalista, dr Michał Szwast z Zakładu Praw Człowieka WPiA UW, pracownik Naczelnego Sądu Administracyjnego. W marcu 2018 r. został wybrany na funkcję wiceprezesa zarządu Fundacji Edukacji Parlamentarnej. Jest autorem kilkudziesięciu publikacji naukowych z zakresu prawa konstytucyjnego oraz m.in. praw człowieka. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej to najważniejszy akt prawny Rzeczypospolitej Polskiej. Uchwalona została 2 kwietnia 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe, a zatwierdzona w ogólnonarodowym referendum 25 maja 1997 roku. Ogłoszona w Dzienniku Ustaw: Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483, weszła w życie 17 października 1997. Złożona jest z preambuły i 13 rozdziałów obejmujących 243 artykuły.

Przemiany demokratyczne w Europie Środkowo-Wschodniej. Polska na tle państw regionu (redakcja naukowa: Anna Ratke-Majewska, Beata Springer; FNCE 2020, ISBN 978-83-66264-47-2)

Przemiany demokratyczne, jakie miały miejsce w Europie Środkowo-Wschodniej na przełomie lat 80. i 90.XX stulecia, wpłynęły zasadniczo na oblicze nie tylko regionu, ale i świata, oddziałując na porządek wewnętrzny każdego z państw bloku wschodniego z jednej strony oraz kończąc zimnowojenny podział świata z drugiej. Demokratyzacja w rejonie środkowoeuropejskim doprowadziła tym samym do fundamentalnych i wieloaspektowych przeobrażeń politycznych, gospodarczych oraz społecznych, redefiniując cele polityki państw europejskich i pozaeuropejskich, zmieniając dynamikę i kierunki relacji na arenie międzynarodowej, prowadząc do powstania nowych graczy politycznych, przekształcając sferę świadomościową społeczeństw, a także wywierając wpływ w obszarze zarówno nadziei, jak i obaw w odniesieniu do wyzwań przyszłości. Znaczenie przemian demokratycznych Europy Środkowo-Wschodniej w wymiarze indywidualnym i zbiorowym jest w związku z tym niepodważalne.

Solidarność. Sierpień/August 1980 (fotografie: Stanisław Składanowski, projekt graficzny: Władysław Pluta; Wydawnictwo Bosz 2020, ISBN 978-83-7576-493-2)

Album wydany z okazji 40. rocznicy pamiętnego Sierpnia ’80, poświęcony strajkom na Wybrzeżu, które trwale zapisały się w historii, dając początek wolnej Polsce. Ten przełomowy czas wspominają czynni uczestnicy tych wydarzeń, m.in. Lech Wałęsa, Andrzej Gwiazda, Bogdan Borusewicz, Jerzy Borowczak czy Henryka Krzywonos-Strycharska. Teksty bohaterów Solidarności uzupełnione zostały starannie wyselekcjonowanymi fotografiami Stanisława Składanowskiego, które w pełni oddają atmosferę tamtego okresu.

2019:

Leszek Balcerowicz, Lech Wałęsa, Katarzyna Kolenda-Zaleska, Lech Leszek. Wygrać wolność (Wydawnictwo Znak 2019, ISBN 978-83-240-5750-4)

Balcerowicz i Wałęsa w najważniejszej rozmowie na 30-lecie przemian demokratycznych w Polsce. 30 lat temu Polacy zdecydowali, że wolność jest najważniejsza. Zdobyliśmy ją, ale ponieśliśmy też ogromne koszty. Czym jest wolność dla Lecha Wałęsy i Leszka Balcerowicza? W jaki sposób ich działania i decyzje doprowadziły do przemian w Polsce? Jaką cenę zapłacili ich architekci? I czy wolność jest dana raz na zawsze? Na te i inne ważne pytania odpowiada książka, będąca zapisem pierwszej rozmowy autorów polskiej transformacji. Wałęsa i Balcerowicz odsłaniają kulisy tamtego okresu, jego trudnych wyborów, osobistego poświęcenia, szalonej pracy i ich wzajemnych stosunków – związkowego przywódcy, który został prezydentem, i naukowca, na którego spadła odpowiedzialność za odbudowanie zrujnowanego kraju. Razem dokonali czegoś wielkiego – wygrali wolność.

Jamie Bartlett, Ludzie przeciw technologii. Jak internet zabija demokrację (i jak ją możemy ocalić) (Wydawnictwo Sonia Draga 2019, ISBN 978-83-8110-724-2)

Autor dowodzi, że dalszy rozwój cyfrowych narzędzi komunikacyjnych – technologii – jest nie do pogodzenia z dalszym trwaniem liberalnych instytucji – demokracji. Demokracja liberalna wykształciła się w czasach analogowych, więc do analogowej rzeczywistości były przystosowane jej główne założenia i narzędzia do zarządzania kryzysem. W epoce cyfrowej, gdy koncepcje mediów, obywatelstwa, sfery publicznej i demokratycznej wspólnoty gwałtownie ewoluują i zmieniają swój sens, demokracja, jaką znamy, nie posiada już zdolności adaptacji. Albo więc demokracja „dogoni” cyfrową zmianę, a odpowiedzialne społeczeństwo w porę wykształci obywatelskie nawyki na miarę nowej epoki, albo czekają nas rządy technokratycznych despotów przy wsparciu aroganckiej kasty innowatorów z Doliny Krzemowej, którzy wejdą w rolę sędziów i kapłanów nowego porządku. Tak czy inaczej: „analogowa” demokracja się kończy. Czy uda się ją uratować? Ta książka nie mogła ukazać się w lepszym momencie, czyli dobie ujawnionej afery z Cambridge Analytica – „The Financial Times”.

Pascal Bruckner, Tyrania skruchy. Rozważania na temat samobiczowania Zachodu (Państwowy Instytut Wydawniczy 2019, ISBN 978-83-06035-66-7)

Pascal Bruckner – powieściopisarz („Gorzkie gody”), eseista i wykładowca znany z krytyki dominujących we Francji filozofii lewicowych – napisał kolejny głośny esej, uhonorowany Prix Montaigne, w którym porusza temat kryzysu wartości europejskich i lansowanego multikulturalizmu. Krytykując politykę europejską, polegającą na samobiczowaniu się za winy przeszłości i narzucaniu relatywizmu kulturowego, przestrzega przed niszczeniem wartości stanowiących fundament cywilizacji Zachodu. Jak czytamy we Wprowadzeniu „Cały świat – Afryka, Azja, Bliski Wschód – puka do drzwi Europy i chce przekroczyć jej progi, podczas gdy państwa europejskie kiszą się we własnym wstydzie. Niniejsza książka ma wyjaśnić ten paradoks, odsłonić nasze zepsucie moralne i zaproponować narzędzia teoretyczne, które pozwolą je przezwyciężyć”.

Zbigniew Bujak, Konstytucja starsza niż myślisz, czyli o tym, co z historycznego dorobku państwa polskiego znajdziemy w naszej Konstytucji (Wydawnictwo ZB 2019, ISBN 978-83-94969-20-2)

„Opisuję w niej proces powstawania obecnie obowiązującej Konstytucji III RP. W pierwszej części pokazuję wpływ Umowy Okrągłego Stołu na treść konstytucji. Wskazuję na szczególnie okoliczności ustanowienia takich instytucji, jak urząd prezydenta i Senat. Opisuję także dylematy Komisji Konstytucyjnej Sejmu X kadencji kierowanej przez Bronisława Geremka i okoliczności upadku opracowanego projektu konstytucji. Rozdział 2, to opis dylematów podczas prac nad treścią obecnej Konstytucji.Jej integralną częścią jest załącznik z dziesięcioma wywiadami z ważnymi członkami Komisji Konstytucyjnej. Część II, to rodzaj historycznego przeglądu w którym pokazuję, kiedy w historii naszego państwa pojawiły się kwestie zawarte w danych paragrafach naszej Konstytucji. W ostatniej części wskazuję, czy i jak w Konstytucji zawiera się dorobek naszego pozytywizmu, liberalizmu i konserwatyzmu.W rozdziale piątym wskazuję wpływ rozwoju myśli społecznej XIX wieku na kształtowanie się naszego myślenia o państwie i jego przyszłym konstytucyjnym kształcie.” – Zbigniew Bujak.

Wiem, jak wygląda piekło. Alina Dąbrowska w rozmowie z Wiktorem Krajewskim (Wydawnictwo Prószyński i S-ka 2019, ISBN 978-83-8169-032-4)

Dla mnie Auschwitz zaczęło się po południu. Ludzie nie przypominali ani kobiet, ani mężczyzn. Alina Dąbrowska (1923-2021) – numer obozowy 44165. Jako dwudziestolatka za druk i kolportowanie prasy podziemnej została aresztowana. Po roku podpisała dokument, że jest „wrogiem narodu niemieckiego”, i została wywieziona do obozu Auschwitz, gdzie poddawano ją pseudomedycznym eksperymentom doktora Mengele. Przeżyła pięć obozów: Auschwitz-Birkenau, Ravensbrück, Malchow, Buchenwald i Leipzig, i dwa marsze śmierci. Przez ponad 50 lat nie była w stanie pojechać do Oświęcimia. Dopiero teraz zdecydowała się opowiedzieć całą swoją historię i opublikować listy pisane z obozu. Dlaczego uważa, że obóz był jej przeznaczeniem? Czemu po wojnie ukrywała swój obozowy numer? Jak udało jej się ocalić radość życia? Poruszająca rozmowa z wyjątkowym świadkiem historii. Alina Dąbrowska z domu Bartoszek. W czasie II wojny światowej działała w Szarych Szeregach. Za pracę konspiracyjną osadzona w więzieniu, następnie w obozach koncentracyjnych. Po wojnie pracowała w MSZ. Przez wiele lat uczestniczyła w spotkaniach z młodzieżą polską i niemiecką, działając na rzecz pojednania obu narodów. Wiktor Krajewski – dziennikarz. W 2015 r. debiutował bestsellerową książką Łączniczki. Wspomnienia z Powstania Warszawskiego. W 2017 r. opublikował książkę Pocztówki z powstania.

Agata Fijuth-Dudek, Bez złudzeń i bez maski. Publicystyka Leopolda Ungera w paryskiej „Kulturze” w latach 1970–2000 (Instytut Pamięci Narodowej 2019, ISBN 978-83-8098-644-2)

Próba analizy zawartości artykułów Leopolda Ungera („Brukselczyka”) w miesięczniku Instytutu Literackiego. Autorka szuka odpowiedzi na pytania o rolę i miejsce Leopolda Ungera w „Kulturze”, a także o jego niepowtarzalny dziennikarski warsztat. Tłem jest opowieść o trudach życia dziennikarza, które jak w soczewce pokazywały skomplikowaną historię Polski. Leopold Unger (1922-2011) – dziennikarz i publicysta, od 1969 r. na emigracji, wieloletni współpracownik paryskiej „Kultury” i Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Publicysta „Życia Warszawy”, a po wyjeździe z Polski „Le Soir” i „International Herald Tribune”.

Francis Fukuyama, Tożsamość. Współczesna polityka tożsamościowa i walka o uznanie (Wydawnictwo Rebis 2019, ISBN 978-83-8062-545-7)

„Tożsamość jest dzisiaj motywem przewodnim wielu zjawisk politycznych, od nowych populistycznych ruchów nacjonalistycznych, poprzez bojowników islamskich, po kontrowersje, do których dochodzi na kampusach uniwersyteckich. Nie uciekniemy od myślenia o sobie i naszym społeczeństwie w kategoriach tożsamościowych. Ale musimy pamiętać, że głęboko zakorzeniona w każdym z nas tożsamość nie jest ani stała, ani niekoniecznie dana nam dzięki pochodzeniu. Tożsamość można użyć do dzielenia, ale też, jak niegdyś, do integrowania. To w ostatecznym rachunku będzie lekarstwo na populizm naszych czasów” – Francis Fukuyama.

Filip Gańczak, Piotr Litka, Profesor Jan Sehn 1909–1965. Prawnik, sędzia śledczy, łowca nazistów (Instytut Pamięci Narodowej – Instytut Ekspertyz Sądowych im. prof. dra Jana Sehna w Krakowie 2019, ISBN 978-83-8098-740-1

Profesor Jan Sehn (1909–1965), długoletni dyrektor Instytutu Ekspertyz Sądowych w Krakowie, położył wielkie zasługi dla rozliczenia zbrodni niemieckich w Polsce. Jako sędzia śledczy prowadził dochodzenia m.in. przeciwko komendantom obozu płaszowskiego Amonowi Göthowi i Auschwitz – Rudolfowi Hössowi oraz Josefowi Bühlerowi, szefowi tzw. rządu Generalnego Gubernatorstwa. Zgromadzony wówczas materiał dowodowy jest dziś bezcennym źródłem wiedzy o niemieckiej okupacji. Sehn, autor pionierskiego opracowania Obóz koncentracyjny i zagłady Oświęcim, miał także udział w ukryciu i ocaleniu spuścizny katyńskiej, zgromadzonej przez Jana Zygmunta Robla. Te i inne liczne jego osiągnięcia są dziś jednak prawie nieznane. Album zawiera obszerny szkic biograficzny, przybliżający wszystkie najważniejsze etapy życia profesora – od edukacji w Mielcu i Krakowie, przez początki służby w sądownictwie i okupacyjną pracę w stowarzyszeniu restauratorów, aż po błyskotliwą karierę prawniczą i naukową po 1945 r. Nie pominięto spraw najtrudniejszych, jak relacje Sehna z władzą komunistyczną. Dużą wartością albumu jest również część ilustracyjna, zawierająca niepublikowane dotychczas zdjęcia i dokumenty. Znalazły się wśród nich chociażby arkusze ocen szkolnych przyszłego profesora, ale też wstrząsające relacje z pierwszych podróży Sehna do Oświęcimia w 1945 r.

Jean-Noël Jeanneney, Clemenceau. Wizjoner znad Sekwany (Oficyna Naukowa 2019, ISBN 978-83-66056-08-4)

„Clemenceau był wybitnym reprezentantem Francji, klasycznym radykałem i republikaninem, ale także klasycznym „postępowcem”, jakich dzisiaj już nie ma. Nikt już aż tak nie wierzy w zbawczą rolę rozwoju cywilizacji i w nieuchronność postępu. Georges Clemenceau był wybitnym francuskim politykiem i znakomitym dziennikarzem. Zawsze na lewo od centrum, zawsze pragmatyczny, a w związku z tym nie szukał wyrazistej ideologii i filozofia polityki mało go interesowała. Zarzucano mu zarówno nadmierną skłonność do kompromisu czy wręcz oportunizmu, jak i nadużywanie słów i przykładanie nadmiernego znaczenia do spraw, którym się już raz poświęcił. Nie można powiedzieć, by miał złe zdanie na swój temat i by cechował go brak pewności siebie, co ujawni się pod koniec jego długiego życia, podczas obrad pokojowych w Paryżu na początku 1919 roku. Jednak dla czytelnika polskiego interesujące jest przede wszystkim, że historia życia Clemenceau pozwala nam lepiej zrozumieć Francję, której — jak się okaże — nie znamy i która miała i ma bardzo szczególne nastawienie do wielu problemów politycznych i społecznych. Clemenceau był wybitnym reprezentantem Francji, klasycznym radykałem i republikaninem, ale także klasycznym „postępowcem”, jakich dzisiaj już nie ma. Nikt już aż tak nie wierzy w zbawczą rolę rozwoju cywilizacji i w nieuchronność postępu. Postawę Clemenceau dobrze zobaczymy na przykładzie jego zaangażowania w sprawy kolonialne. Był w tym zakresie otwarty, liberalny, postępowy i wyjątkowo, jak na ówczesne czasy, wrażliwy na złe strony „globalizacji”.” – ze wstępu Marcina Króla

Arthur Koestler, Ciemność w południe (Państwowy Instytut Wydawniczy 2019, ISBN 978-83-6627-217-0)

Słynna książka, która niemal natychmiast po wydaniu została przetłumaczona na kilkadziesiąt języków i weszła do kanonu najważniejszych lektur obnażających mechanizmy totalitaryzmu. Co niezmiernie rzadkie w nowoczesnej literaturze, wszystkie te przekłady bazowały jednak na angielskim tłumaczeniu Daphne Hardy, sądzono bowiem, że niemiecki oryginał przepadł w wojennej zawierusze. Niezwykłym zrządzeniem losu odnaleziono go w 2015 roku w szwajcarskich archiwach i oto stał się podstawą całkiem nowego tłumaczenia, tym cenniejszego, że zawiera zmienione lub nieistniejące w poprzednim fragmenty. W czasach PRL książkę wydał emigracyjny Instytut Literacki w Paryżu Jerzego Giedroycia, w tłumaczeniu Tymoona Terleckiego (1983).

Marcin Król, Krótka historia myśli politycznej (Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2019, ISBN 978-83-66232-08-2)

Autor sięga po najważniejszych nowożytnych myślicieli politycznych (od Machiavellego do Arendt), by dowiedzieć się od nich, czym jest demokracja i jak możemy rozumieć wolność. Klarowny styl autora pozwala z łatwością zrozumieć skomplikowane często spory teoretyków polityki. Wznowiona po 20 latach od pierwszego wydania, zmieniona i uzupełniona na potrzeby nowej edycji książka nie tylko zyskuje w dzisiejszej Polsce nową aktualność, ale wpisuje się w zestaw lektur obowiązkowych świadomego obywatela. „Demokracja, jej rozwój i potężny tryumf w czasach nowożytnych nie były rezultatem arbitralnego wyboru systemu politycznego, lecz walki o wolność jednostki. Wszelako wolność, jak większość pojęć z zakresu myśli politycznej, ma tak wiele znaczeń, że bardzo trudno jest o niej mówić bez posługiwania się przymiotnikami dookreślającymi jej sens. I właśnie treść tej wartości, jej interpretacja i realizacja były i są, obok demokracji, drugim najważniejszym problemem myśli politycznej” – fragment wstępu.

Kai-Fu Lee, Inteligencja sztuczna, rewolucja prawdziwa. Chiny, USA i przyszłość świata (Wydawnictwo Media Rodzina 2019, ISBN 978-83-8008-661-6)

Czy maszyny rzeczywiście niedługo zastąpią ludzi? Jaki to będzie miało wpływ na nasze życie i kto najbardziej na tym skorzysta? Kai-Fu Lee, ekspert w dziedzinie sztucznej inteligencji (SI), opisuje fascynującą rywalizację pomiędzy Chinami a Stanami Zjednoczonymi w dziedzinie nowych technologii i wpływ tego współzawodnictwa na resztę świata. Lee, były szef Google na Chiny, obecnie pracujący dla chińskich firm, opisuje nowy porządek i rozkład sił między Państwem Środka a Doliną Krzemową, w którym przewaga Amerykanów wcale nie jest oczywista. Zwraca też uwagę, że ogromne zmiany i rozwój technologii oznaczają nie tylko stały postęp i dobrobyt ludzkości, ale również dylematy etyczne czy zagrożenia miejsc pracy, a co za tym idzie – pogłębienie nierówności społecznych. Autor proponuje rozwiązania, które moglibyśmy zastosować, by stawić czoła nadchodzącym zmianom – być może najbardziej dramatycznym w historii człowieka.

Flora Lewis, Historia pewnej nadziei. Październik ’56 oczami amerykańskiej korespondentki (Wydawnictwo Akademickie Dialog 2019, ISBN 978-83-8002-808-1)

Książka o niezwykłym stanie ducha Polaków w czasie „październikowej odwilży” 1956 roku, której autorką jest wybitna dziennikarka Flora Lewis – korespondentka „The Washington Post” w bloku sowieckim. Jej relację z wypełnionej nadzieją postalinowskiej Polski pisane były dla zachodnich czytelników i stanowiły dynamiczny obraz zachodzących w Polsce przemian. Książka zawiera też wiele interpretacji faktów i opisów wydarzeń wykraczających daleko poza ówczesny komentarz polityczny. Pokazuje, dlaczego świat zachodni (bo przecież jest to książka pierwotnie w pierwszym rzędzie dla czytelnika amerykańskiego i zachodnioeuropejskiego) tak interesował się Polską. Nie jest to kolejna historyczna czy politologiczna analiza wydarzeń październikowych ale niezwykły reportaż, unikatowe źródło i świadectwo atmosfery tamtych czasów. Jej relacja to jednak rzecz o nieprzemijającej wartości, również dla polskiego czytelnika, znającego z innych źródeł przebieg wydarzeń z 1956 roku. „Najważniejsza w książce jest analiza sytuacji w Polsce w październiku 1956 roku. Amerykańską publicystkę interesują przede wszystkim źródła polskiego buntu, zarówno inteligencji, jak też robotników. Dowodzi, że źródła tego tkwiły zarówno w sferze ideologicznej (kryzys dogmatów marksistowskich, sprzecznych z polską kulturą) a także ekonomicznej (zapaść gospodarcza). Ważne jest dla niej, że ów bunt połączył bądź co bądź „przodującą klasę robotniczą” z inteligencją, młodą inteligencją, czego wyrazem była historia pisma „Po Prostu”. Bardzo dokładnie i precyzyjnie pokazuje też reakcję władz , które przecież reprezentowały politykę Kremla wobec swoich satelitów. Śledzi działalność Władysława Gomułki, jego ewolucje i taktyk dla przetrwania dawnego ustroju. Ta precyzyjna, nieustępująca ani ówczesnym, ani obecnym polskim studiom analiza służy jednak Florze Lewis do czegoś innego niż tylko pokazanie Polski Anno Domini 1956. Głównym celem pracy jest odpowiedz na pytanie czy owa rewolucja nadziei ma charakter trwały, czy jej źródła, ów bunt mas maja charakter uniwersalny. Rozpatruje więc polską „bezkrwawą rewolucje” na tle przemian w innych krajach obozu socjalistycznego , Węgry, Jugosławia, gdzie pokazuje działalność Milovana Dżilasa i jego losy, a przede wszystkim reakcje władz i społeczeństwa na jego próby liberalizacji systemu komunistycznego. Czy w Polsce upatruje w przyszłości demontażu komunizmu w Europie Wschodnie? Tego jednoznacznie nie artykułuje.” (z recenzji prof. D. Jędrzejczyka). Flora Lewis (1922–2002), należała do najwybitniejszych dziennikarek amerykańskich ubiegłego stulecia. Błyskotliwa, niezwykle ambitna, niestrudzona, potrafiła być ostra i krytyczna, ale zawsze trzymała się zasad dobrej praktyki dziennikarskiej. Przetarła szlaki wielu kobietom starającym się o najwyższe pozycje i osiągnięcia w zdominowanym dotąd przez mężczyzn zawodzie dziennikarza. Flora Lewis to pierwsza zagraniczna korespondentka „Washington Post”, pierwsza kobieta, która otrzymała stanowisko dyrektora z nowojorskim biurze „Washington Post”, pierwsza dziennikarka posiadająca własną kolumnę felietonową w „New York Times”. Jej osiągnięcia doceniły liczne uczelnie wyższe i organizacje pozarządowe. Otrzymała doktoraty honoris causa od takich uczelni jak Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles, Uniwersytet Columbia, Princeton, Mount Holyoke, Bucknell, Muhlenberg, Manhattan Marymount. Jest laureatką wielu prestiżowych nagród. W 1981 r. uhonorowana została francuską Legią Honorową. Podczas pobytu w Polsce przyjaźnił się z nią reporter i dziennikarz tygodnika „Świat”, Lucjan Wolanowski.

Marcin Libicki, Europa. Najpiękniejsza opowieść (Wydawnictwo Zysk i S-ka 2019, ISBN 978-83-811-6363-7)

Europa, niewielki obszar w skali świata, stworzyła cywilizację, której kultura, nauka, gospodarka i polityka osiągnęły bogactwo nigdzie indziej niespotykane. Po dziś dzień wraz ze swą córką Ameryką wywiera dominujący wpływ na cały świat. Początek tej wielkiej przyszłości europejskiej to V wiek, spotkanie Germanów i chylącego się ku upadkowi antycznego świata, germańskiego instynktu państwowo- i prawotwórczego ze schrystianizowaną już tradycją Grecji i Rzymu. Także chrześcijański indywidualizm i poszukiwanie prawdy oraz biblijny nakaz podporządkowania sobie ziemi były niezbędne dla osiągnięcia przyszłych sukcesów. Wkrótce dołączą irlandzcy Celtowie, a później Węgry Madziarów i Polska Słowian, która na milionie kilometrów kwadratowych odciśnie europejski ślad. Przyszłość świata stanęła przed Europą otworem.

Grzegorz Lindenberg, Wzbierająca fala. Europa wobec eksplozji demograficznej w Afryce (Fundacja Instytut Dyplomacji Europejskiej 2019, ISBN 978-83-95389-10-8)

Autor obala trzy mocno zakorzenione w debacie publicznej przekonania co do imigracji i przyszłości Europy: – kryzys migracyjny się skończył, – przekazując pieniądze Afryce i biednym krajom Azji, powstrzymamy imigrację, – imigracja jest potrzebna Europie ze względów ekonomicznych. Jest wprost przeciwnie. Presja demograficzna w Afryce i Azji narasta; w najbliższych dekadach mieszkańcy tych państw tym łatwiej i chętniej będą wyjeżdżać im będą bogatsi; spadek populacji nie będzie gospodarczym problemem przyszłości, będzie nim brak pracy. Publikacja chociaż opiera się na analizie badań i licznych danych, została przedstawiona w sposób obrazowy i przystępny dla czytelnika nie zajmującego się codziennie problemami migracji. Jest to bowiem problem uznawany za najważniejsze wyzwanie Unii Europejskiej przez trzy czwarte jej obywateli.

Jean-Hervé Lorenzi, Mickaël Berrebi, Przyszłość naszej wolności. Czy należy rozmontować Google’a… i kilku innych? (Państwowy Instytut Wydawniczy 2019, ISBN 978-83-06-03572-8)

Jaka przyszłość czeka nas w świecie zmieniającym się pod dyktando szefów największych firm technologicznych, mających ogólnoświatowy zasięg i realne możliwości wpływania na wszystkie aspekty naszego życia społecznego i prywatnego? Czy eksperymenty z ludzkim genomem, sztucznym warunkowaniem pamięci, postęp technologiczny, wymuszający zmiany struktury rynku pracy i powiększający zastępy „zbędnych ludzi”, rozwój na polu energetyki, nanotechnologii i nade wszystko brzemię nierówności i podziałów, wynikających ze stopnia opanowania techniki nie każą zadać pytania o przyszłość naszej wolności? Autorzy – wybitni ekonomiści francuscy – sięgnęli po przykłady ze wszystkich najważniejszych dziedzin nauki, by w tyleż pasjonującym, co pouczającym eseju przedstawić najważniejsze zagrożenia płynące z hołdowania naiwnej wizji postępu, lekceważącej miejsce człowieka i jego przyrodzoną godność.

Michał Paweł Markowski, Wojny nowoczesnych plemion. Spór o rzeczywistość w epoce populizmu (Wydawnictwo Karakter 2019, ISBN 978-83-66147-20-1)

Opisując sytuację polityczną w Stanach Zjednoczonych i w Polsce, autor pokazuje źródła wojen kulturowych, których jesteśmy świadkami, oraz logikę, wedle której się one rozwijają. Zastanawia się nad tym, jaki jest status prawdy w życiu publicznym i dlaczego miejsce argumentów zajęły afekty i opinie. Co musiałoby się zmienić, żeby sfera publiczna mogła na powrót stać się wspólna, gdzie szukać modelu dla skutecznej polityki demokratycznej? Kluczem do wyjścia z impasu jest dla Markowskiego sztuka interpretacji, będąca jego zdaniem jedną z najważniejszych umiejętności potrzebnych do funkcjonowania w życiu społecznym. W porywającym eseju nie tylko dowodzi jej użyteczności, ale też pokazuje, jak w praktyce możemy zastosować ją w wielu, głównie politycznych, wymiarach naszego życia.

Frédéric Martel, Sodoma. Hipokryzja i władza w Watykanie (Wydawnictwo Agora 2019, ISBN 978-83-2682-789-1)

Kilkudziesięciu kardynałów oraz setki biskupów i księży zgodziło się rozmawiać z francuskim socjologiem i pisarzem Frédéricem Martelem. Wśród nich znaleźli się zdeklarowani homoseksualiści, którzy odsłonili przed nim świat wielkiej szafy, w której ukrywają się księża geje, i dzięki którym poznał pilnie strzeżone tajemnice Watykanu. Sodoma to opowieść o konsekwencjach ukrywania własnej orientacji. O podwójnym życiu Kościoła. O hipokryzji, która stoi za najważniejszymi decyzjami kościelnych hierarchów i wpływa na funkcjonowanie całego Kościoła. Zdaniem Martela to homoseksualizm kleru jest kluczem, który pozwala najlepiej zrozumieć pontyfikaty Jana Pawła II, Benedykta XVI i być może Pawła VI oraz papieża Franciszka. Bowiem to właśnie w Kościele istnieje największa społeczność homoseksualistów na świecie. Dlaczego homoseksualni duchowni są największymi homofobami? Dlaczego ukrywają seksualnych przestępców w koloratkach? Dlaczego zawsze zależało im i zależy nadal na zachowaniu w Kościele konserwatywnego status quo? Za co tak nienawidzą papieża Franciszka? Na te i wiele innych pytań Martel szuka odpowiedzi w książce, która jest efektem czteroletniego śledztwa w trzydziestu krajach.

Marcin Matczak, Imperium tekstu. Prawo jako postulowanie i urzeczywistnianie świata możliwego (Wydawnictwo Naukowe Scholar 2019, ISBN 978-83-73839-97-7)

Autor jest profesorem Uniwersytetu Warszawskiego, zajmuje się teorią interpretacji prawniczej i problematyką stosowania prawa przez sądy. W najnowszej książce przedstawia koncepcję wykładni i stosowania prawa, zgodnie z którą prawo postuluje całościową wizję świata, a zadaniem prawnika jest jej pełna realizacja. Oznacza to, że prawidłowa wykładnia prawa nie może być formalistyczna, ale musi realizować całościowy cel prawa, uwzględniać zmiany, które zachodzą w naszej wiedzy o świecie i języku, a także oceniać praktyczne konsekwencje decyzji interpretacyjnej. W tej koncepcji wykładni prawnik nie jest jedynie „ustami ustawy”, ale pełni dużo ważniejszą rolę: we współpracy z prawodawcą tworzy rzeczywistość, w której chce żyć dane społeczeństwo. Ta książka dowodzi, że o trudnych problemach można pisać w sposób jasny i komunikatywny. W połączeniu z rozległą wiedzą Autora, nie tylko teoretycznoprawną, ale również filozoficzną, oraz polemicznymi inklinacjami daje to pracę wielowątkową, i choć problemowo niełatwą, to jednak taką, którą z satysfakcją się czyta – która swoją dyskursywnością i oryginalnością formułowanych poglądów po prostu czytającego wciąga. Ponadto czytelnik ma przekonanie, że jest to praca ważna, poznawczo doniosła nie tylko z punktu widzenia osiągnięć polskiej teorii i filozofii prawa. „Praca jest wyrazem i pochodną niezwykłej erudycji Autora, zarówno w wymiarze teorii języka, jak i teorii prawa. Fascynująca intelektualnie jest analityczna konfrontacja zjawiska ze sfery języka i zjawiska ze sfery rezultatu jego użycia. Podkreślić pragnę znaczenie koncepcji „imperium tekstu” dla istoty wykładni prawa. To jest – z mojej perspektywy jako byłego sędziego – ten rodzaj wywodu, który powinien być przedmiotem obowiązkowej lektury każdego adepta sztuki sądzenia. Także dlatego, że kolejny raz ukazuje – nie dla każdego oczywiste – znaczenie teorii prawa dla praktyki prawniczej” – z recenzji prof. Andrzeja Batora.

Adam Michnik, W cieniu totalitaryzmu (Wydawnictwo Agora 2019, ISBN 978-83-268-2846-1)

W książce zostały zebrane teksty publikowane na przestrzeni ponad 40 lat na łamach m. in. „Gazety Wyborczej”, „Zeszytów Literackich”, „Przeglądu Filozoficzno-Literackiego” lub jako wstępy i posłowia do książek innych autorów, bądź też powstałe na potrzeby okazjonalnych przemówień. Autor odwołuje się do dorobku wybitnych intelektualistów i ludzi pióra: od św. Tomasza z Akwinu, przez Ionesco, Ciorana, Havla, po Słonimskiego, Czapskiego, czy Geremka, raz polemizując, innym razem wchodząc z nimi w dialog. Błyskotliwie analizuje wpływ Hitlera, Stalina, czy Benedykta XVI na bieg historii, kształtowanie się systemów wartości przez nich reprezentowanych i ich oddziaływanie na jednostki i społeczeństwa. Dywagując na najbardziej ważkie tematy: moralności, rewolucji, zdrady, odpowiedzialności, liberalizmu, chrześcijaństwa czy literatury przygląda się Michnik człowieczeństwu w najróżniejszych wymiarach, lecz zawsze w kontekście rzucających cień na wolność człowieka totalizmów.

Maciej Mrozowski, Przenikanie mediów. Ewolucja mediów a przemiany ładu społecznego (Wydawnictwo Naukowe PWN 2019, ISBN 978-83-01209-34-6)

Autorski przegląd wszystkich znaczących teorii w zakresie medioznawstwa oraz ich usystematyzowanie. Łączy przeszłość z teraźniejszością. Autor dowodzi, że przejście od mediów analogowych do komunikacji cyfrowej nie jest zerwaniem ciągłości, jak mogłoby wynikać z wielu prac dotyczących internetu. Wprawdzie w sferze mediów (technik komunikacyjnych) dokonał się głęboki przeskok, ale natura ludzka nie zmieniła się w ciągu ostatnich kilkudziesięciu latach. Mamy więc do czynienia z przyspieszonym i zintensyfikowanym procesem ewolucji, która stawia człowieka wobec nowych wyzwań, zagrożeń, szans i możliwości, ale nie zmienia jego natury i podstawowych potrzeb adaptacyjnych, co autor stara się w książce uwypuklić. Książka ma formę uporządkowanego wywodu na osi diachronicznej (od dawniej do dziś i jutra) oraz synchronicznej (środki, instytucje, obrazy świata, odbiorcy), którego spoiwem jest ogólna teoria ewolucji jako narzędzie pomocnicze, pomagające wyjaśnić ewolucję mediów i komunikacji w perspektywie podstawowych problemów adaptacyjnych człowieka, a nie doktryna dominująca.

Daria i Tomasz Nałęcz, Czas przełomu 1989-1990 (Polityka 2019, ISBN 978-83-64076-89-3)

Książka opisuje budowę demokratycznego państwa prawa. Możemy prześledzić, jak tworzono od podstaw system parlamentarny i samorząd na poziomie lokalnym, wprowadzano gwarancje praw obywatelskich, apolityczności policji i niezawisłości sędziów. Rewolucyjne wydarzenia, zapoczątkowane rozmowami przy Okrągłym Stole, a zwieńczone pierwszymi powszechnymi wyborami prezydenckimi autorzy przypominają z werwą i anegdotą. Odpowiadają na wiele pytań. Co się stało, że obydwie strony – „my” i „oni” – zeszły z barykady? Jak przebiegały pęknięcia w obu, z pozoru monolitycznych, blokach? Czego się bali zwycięzcy czerwcowych wyborów? Pasjonująca książka dla wszystkich, którzy chcą poznać narodziny III RP.

Marcin Napiórkowski, Kod kapitalizmu. Jak gwiezdne wojny, Coca-cola i Leo Messi kierują Twoim życiem (Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego 2019, ISBN 978-83-66232-06-8)

Książka ukazuje późny kapitalizm w jego polskiej, potransformacyjnej wersji jako swoistą ̨mitologię rozproszoną w towarach i usługach. Jej podmiotami i przedmiotami stają się zarówno całkiem namacalne przedmioty życia codziennego (koszulki z nadrukami, samochody, gadżety), jak i byty słabo dotychczas rozpoznane przez antropologię – marki, loga czy franczyzy kulturowe. Autor pokazuje, w jaki sposób funkcjonowanie kapitalistycznych mitów stanowi wynik zarówno projektów tworzonych odgórnie przez wyspecjalizowane systemy eksperckie, jak i codziennych praktyk zwyczajnych ludzi, którzy korporacyjne mitologie odczytują po swojemu i przerabiają na swoją modłę. Współczesny kapitalizm jawi się w efekcie jako wspólne dzieło inż̇ynierów i majsterkowiczów, współpracujących, koegzystujących lub toczących ze sobą walkę̨.

Marcin Napiórkowski, Turbopatriotyzm (Wydawnictwo Czarne 2019, ISBN 978-83-8049-901-0)

Kto chce lepiej zrozumieć współczesną Polskę, powinien uważniej przyjrzeć się jej modelom patriotyzmu. Naszą sferę publiczną organizuje nie zderzenie dwóch partii, lecz znacznie od niego głębszy podział na Polskę Uśmiechniętą, której symbolem stał się czekoladowy orzeł Bronisława Komorowskiego, i Polskę Ufortyfikowaną – kroczącą w Marszu Niepodległości i opisywaną barwnie w przemówieniach polityków prawicy. To softpatriotyzm i turbopatriotyzm. Z jednej strony otwartość, optymistyczny pochód ku przyszłości, ale też zadowolenie, które łatwo zmienia się w samozachwyt i pełne pogardy ignorowanie tych, którzy w wyobrażonym „marszu na Zachód” pozostali z tyłu. Z drugiej – lęk przed obcością i utratą tożsamości, fascynacja przeszłością, ale też godna uwagi umiejętność przywracania dumy i godności. Partyjna polityka jest tu zaledwie wierzchołkiem góry lodowej. Popkultura i dzieła starych mistrzów, centra miast i najdalsze peryferia internetu, moda i gry komputerowe… To wszystko pola bitew, na których toczy się dziś walka między dwoma modelami tożsamości. „Mitologia pamięci”, „partyzantka semiologiczna”, „muzeum fantazmatyczne”, „retrotopia” i wiele innych – Marcin Napiórkowski, semiotyk kultury, rozkłada współczesny patriotyzm na czynniki pierwsze. Choć o badanych zjawiskach pisze często z ironią i dystansem, Turbopatriotyzm jest książką pełną szacunku i badawczej ciekawości. Bo bez rzetelnej próby zrozumienia tych, z którymi się nie zgadzamy, nie ma mowy o przekonaniu ich do naszej wizji świata.

Marek Ostrowski, Francuski sen (Wydawnictwo Akademickie „Dialog” 2019, ISBN 978-83-8002-797-8)

Opowieść o Francji, pisana do wszystkich czytelników: zarówno tych, którzy uważają się za znawców kraju nad Sekwaną, jak i tych, którym kojarzy się on z wieżą Eiffla i szampanem. Ostrowski, wieloletni korespondent polskich mediów w Paryżu, kawaler orderu Legii Honorowej i kultowy komentator telewizyjny, pisze o Francji ze znawstwem i miłością. Kanwą wielu tekstów książki są jego podróże, rozmowy i artykuły o Francji, które od trzech dekad Ostrowski publikuje w tygodniku „Polityka”. Opisuje w nich skomplikowane uwarunkowania francuskiej polityki – od de Gaulle’a po protesty „żółtych kamizelek”. Tak samo zajmująco tłumaczy źródła narodzin Asterixa z komiksów Goscinnego, co znaczenie idei republikańskiej. Objaśnia wyjątkowość kraju, który wymyślił prawa człowieka, dał światu Oświecenie i 1200 gatunków sera. Marek Ostrowski (ur. 14.11.1944) – prawnik i komentator tygodnika „Polityka” specjalizujący się w sprawach międzynarodowych. Był korespondentem Polskiej Agencji Prasowej w Wielkiej Brytanii, Szwajcarii i Francji. Przed siedem lat mieszkał w Paryżu. W 2012 r. został odznaczony Orderem Legii Honorowej za propagowanie wiedzy o Francji w Polsce.

Andrzej Paczkowski, Fakty, pogłoski, nastroje. Dziennik czasu wojennego (14 XII 1981 – 13 VIII 1982) (Instytut Pamięci Narodowej 2019, ISBN 978-83-80986-37-4)

„Zaczęło się dla mnie natychmiast, niemal od godziny zero” – tak Andrzej Paczkowski rozpoczyna swój dziennik: spisywane na gorąco notatki z pierwszych godzin, dni, tygodni i miesięcy stanu wojennego. Dramatyczna noc z 12 na 13 grudnia 1981 r. zapadła mu jednak w pamięć przede wszystkim z powodu… bólu zęba. „Dziwny jest taki dziennik pozbawiony choćby odrobiny refleksji” – pisze samokrytycznie w innym miejscu. Odważę się z autorem nie zgodzić. Jako aktywny działacz opozycji Paczkowski miał znacznie szerszy dostęp do niezależnych informacji niż przeciętny Polak. Jako historyk potrafił zarazem z dystansem oceniać fakty, pogłoski i nastroje. Bliskie mu środowisko portretował zaś jako inteligent i warszawiak. W ten sposób na kartkach szkolnego zeszytu zapisał oryginalne świadectwo tamtych dni.

Patryk Pleskot, Góry i teczki. Opowieść człowieka umiarkowanego. Biografia mówiona Andrzeja Paczkowskiego (Instytut Pamięci Narodowej 2019, ISBN 978-83-80986-35-0)

Za ile litrów samogonu można kupić sowiecki autobus? W jaki sposób doktorant historii może dostać główną rolę w filmie Zanussiego? Jak wymienić szermiercze klingi na skuter Lambretta? Dlaczego Gierek obraził się na polskich alpinistów, którzy zdobyli Mount Everest? Kim byli Szary Grizzly i Andzia? Na te i inne pytania odpowiada sam Andrzej Paczkowski. Mówi też o sztuce przerabiania esesmańskich spodni, sowieckich kowbojach, stosie porzuconych Stalinów, kakofonii na placu Defilad w październiku 1956 r., paradowaniu w mundurze polowym w tramwaju, Chińczykach w żałobie unoszących dłonie w geście Solidarności, meandrach lustracji i wielu, wielu innych sprawach: śmiesznych, poważnych, bardziej i mniej ważnych. Zawsze ciekawych. To książka dla tych, którzy próbują zrozumieć polską rzeczywistość ostatnich osiemdziesięciu lat – rzeczywistość widzianą w kolorze, a nie w czarno-białych barwach.

Wiesław Ratajczak, Jolanta Nawrot, Ocalone, nieuśmierzone… O twórczości Włodzimierza Odojewskiego (Instytut Litertury 2019, ISBN 978-83-8090-626-6)

Jeśli do rąk polskiego czytelnika nie trafiło dotąd popularne opracowanie poświęcone znanej i cenionej twórczości Włodzimierza Odojewskiego, to książka wypełnia ów brak z naddatkiem. Szczupłe ramy opracowania nie pozwalały na zbyt obszerną narrację, mamy więc do czynienia z ujęciem aspektowym. Ratajczak wybiera jeden, ważny dla pisarza problem i to jemu poświęca najwięcej uwagi. Znawców twórczości Odojewskiego nie zdziwi fakt, że wybranym przez badacza aspektem jest pamięć. Poznański historyk literatury odsłania motywacje skłaniające prozaika do koncentracji twórczości wokół kwestii pamięci historycznej, widzianej przez pryzmat konkretnego ludzkiego losu. Okazuje się, że sprawa ta jest dla pisarza ważna także ze względu na toczącą się walkę o symboliczne panowanie nad przeszłością narodów i państw.

Janusz Reykowski, Rozczarowanie demokracją. Perspektywa psychologiczna (Wydawnictwo Smak Słowa 2019, ISBN 978-83-6642-000-7)

Nie wszyscy interesują się polityką, ale przecież dotyczy ona każdego. Nie wszyscy też deklarują swoje przywiązanie do takiej czy innej ideologii, lecz każdy z nas – świadomie bądź nie – jakąś ideologię wyznaje. I każdemu zdarza się narzekać na porządki panujące w kraju i na świecie. Zgiełk na arenie politycznej sprawia, że coraz trudniej jest zrozumieć, o co w tym wszystkim chodzi. I coraz trudniej wybrać tych, którym powierzamy swoje losy. A jeszcze trudniej im zaufać. Janusz Reykowski objaśnia złożone procesy, które doprowadziły do rozczarowania demokracją. Czyni to z perspektywy psychologicznej, wskazując, jak różne, często sprzeczne, mogą być wyobrażenia o dobrze urządzonym świecie i jakie konsekwencje łączą się z wyborem danej ideologii. Omawia też rolę przemocy, bezpośredniej i symbolicznej, a także rozmaitych zagrożeń wynikających z określonych decyzji politycznych. Dobre intencje, szczytne cele i wiara w pewne wartości, takie jak wolność, równość czy sprawiedliwość, nie chronią bowiem przed pułapkami myślenia ideologicznego, a tezy wielu polityków nie mają żadnych podstaw empirycznych, opierają się wyłącznie na ich przekonaniach – na tym, w co wierzą, a nie na tym, co wiedzą politycy – siła perswazji zaś często przysłania fakt, że ich myślenie od początku jest obarczone błędem i stronnicze. Rozczarowanie demokracją to książka naukowa (co jednak nie znaczy, że trudna w lekturze, wręcz przeciwnie) i bardzo dzisiaj potrzebna. Klarowność wywodu, precyzja, rozległość spojrzenia i elegancja, z jaką autor ujawnia błędy w myśleniu niektórych polityków czy ideologów, sprawiają, że aż się marzy taka jakość we współczesnej debacie publicznej. Janusz Reykowski (ur. 1929) – profesor w Instytucie Psychologii PAN. Specjalizuje się w zakresie psychologii społecznej i psychologii politycznej. Jest członkiem Akademii Europejskiej (od 1991 roku), a także Membre Titulaire De L’Academie Européenne Des Sciences, Des Arts et Des Lettres (od 2001 roku). Otrzymał Nagrodę International Society for Political Psychology za wybitny wkład do psychologii politycznej (Nevitt Sanford Award 2000 roku) oraz Morton Deutsch Award for Social Justice (Nagrodę Uniwersytetu Columbia w Nowym Jorku). W latach 2003-2005 był prezydentem Międzynarodowego Towarzystwa Psychologii Politycznej. Brał udział w obradach Okrągłego Stołu jako współprzewodniczący Stołu Politycznego (ds. reform politycznych), reprezentując stronę rządową. Jest honorowym członkiem Polskiego Towarzystwa Psychologicznego i Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej, a także członkiem kilku towarzystw zagranicznych.

Ks. Jerzy Sikora, Żywe ryby na piasku. Poeci londyńskich „Kontynentów” (Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Instytut Literatury, Kraków-Warszawa 2019, ISBN 978-83-8090-625-9)

Andrzej Busza, Bogdan Czaykowski, Adam Czerniawski, Jan Darowski, Florian Śmieja – czy wiemy o ich twórczości coś więcej niż może zawierać encyklopedyczne hasło? A przecież właśnie oni tworzyli grupę literacką „Kontynenty”, która jako pierwsza w dziejach polskiej literatury dojrzewała i debiutowała na obczyźnie – w Londynie na przełomie lat 50. i 60. ubiegłego wieku. Choć każdy z nich ma bogaty dorobek literacki, a niektórzy doczekali się już monografii – trudno mówić, by ich twórczość na dobre zadomowiła się w naszej świadomości literackiej. Książka Księdza Jerzego Sikory może to zmienić: stanowi przystępne i rzetelne kompendium wiedzy o historii grupy, pasjonujących biografiach jej członków oraz o ich twórczości.

Jan Skórzyński, Okrągły stół. Wynegocjowany koniec PRL (Wydawnictwo Znak 2019, ISBN 978-83-240-5711-5)

W masowej wyobraźni symbolem końca komunizmu w Europie jest upadek muru berlińskiego. Ale demontaż żelaznej kurtyny rozpoczęto w Warszawie. Obalenie komunizmu bez rozlewu krwi wydawało się niemożliwe. Odebranie władzy dyktatorskiemu reżimowi w Polsce bez wszczynania wojny domowej stało się wydarzeniem wyjątkowym w skali światowej. Do dziś budzi ono zarówno zdziwienie, jak i podziw wielu ekspertów. Okrągły Stół sprawił, że kostki sowieckiego domina zaczęły się przewracać jedna po drugiej. Jak osiągnięto kompromis bez ofiar śmiertelnych? Jakie sekrety skrywają ściany owianej złą sławą Magdalenki? Jan Skórzyński odkrywa przed czytelnikiem wszystkie tajemnice obrad między obozem rządzącym a opozycją. Charakteryzuje strategie polityczne obu stron konfliktu oraz opisuje wewnętrzne rozłamy w partii i ruchy dążące do demokratyzacji życia społecznego. Z niezwykłą wnikliwością analizuje każdy aspekt negocjacji, które na zawsze zmieniły bieg historii. To opowieść o trudnej sztuce wypracowywania kompromisu w czasach niesprzyjających porozumieniu. A może Solidarność dopuściła się zdrady społecznych aspiracji…

Ewa Smutek-Rusek, Znaczenie frankofonii w polityce zagranicznej Francji (Wydawnictwo Akademickie Dialog 2019, ISBN 978-83-8002-800-5)

Francja i Frankofonia – zawiłe stosunki mocarstwa regionalnego z jego byłymi koloniami, a także z państwami o dużym odsetku użytkowników języka francuskiego i tymi, które – choć niefrancuskojęzyczne – pragną dołączyć do owego kręgu skupionego wokół Francji. Od pomocy humanitarnej i szerzenia oświaty po interwencje w zapalnych punktach mapy świata. Od chęci utrzymania pozycji mocarstwa po utrzymywanie roli oponenta USA, mniej bijącego w oczy potencjałem militarnym, a bardziej – dorobkiem kulturowym. „Znaczenie Frankofonii…” to książka, która prezentuje wszystkie te zagadnienia. I jeszcze więcej. Dr Ewa Smutek-Rusek jest absolwentką Uniwersytetu Warszawskiego, Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych. Obecnie zatrudniona jest w American School of Warsaw oraz należy do grupy badawczej Ośrodka Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich Uniwersytetu Warszawskiego. Jej zainteresowania badawcze i dydaktyczne dotyczą stosunków międzynarodowych, polityki zagranicznej Francji oraz języka francuskiego i hiszpańskiego.

Edward Snowden, Pamięć nieulotna (Wydawnictwo Insignis 2019, ISBN 978-83-66360-15-0)

Prawda o Edwardzie Snowdenie i kulisach jego dramatycznej decyzji. Prawda o masowej inwigilacji i o tym, że z internetowych konsumentów staliśmy się internetowym towarem. Snowden, CIA, NSA. Od zafascynowanego technologią chłopca po amerykańskiego cyberszpiega. Od idyllicznego dzieciństwa po skomplikowaną dorosłość, która wstrząsnęła światem. W 2013 roku 29-letni wówczas Edward Snowden – były agent Centralnej Agencji Wywiadowczej (CIA) i pracownik kontraktowy Agencji Bezpieczeństwa Narodowego (NSA) – zaszokował świat, odchodząc z amerykańskiego wywiadu i ujawniając, że rząd Stanów Zjednoczonych w tajemnicy pracuje nad metodami przechwytywania i rejestrowania wszystkich rozmów telefonicznych, wiadomości tekstowych i e-maili. Doprowadziłoby to do powstania systemu masowej inwigilacji na niesłychaną skalę, który umożliwiałby wgląd w prywatne życie każdej osoby na świecie. Sześć lat po tym głośnym wydarzeniu Snowden w swojej książce po raz pierwszy ujawnia, jak pomagał tworzyć ten system oraz jak ostatecznie kryzys sumienia pchnął go do trudnych życiowych decyzji. Od sielankowych klimatów przedmieść przy obwodnicy Beltway, gdzie spędził dzieciństwo, po tajne przydziały z ramienia CIA i NSA – Pamięć nieulotna to wyjątkowe świadectwo błyskotliwego młodego człowieka, który dorastał w erze raczkującej ogólnoświatowej sieci, by potem stać się szpiegiem, sygnalistą, a w końcu – na wygnaniu – głosem sumienia internetu. Pamięć nieulotna to książka napisana z pasją, żarliwością i bezlitosną szczerością; niezwykle ważna, bo opisująca nasze miejsce w świecie ery cyfrowej, niosącej wspaniałe możliwości i przerażające zagrożenia.

Timothy Snyder, Droga do niewolności. Rosja, Europa, Ameryka (Wydawnictwo Znak 2019, ISBN 978-83-240-5492-3)

Wierzyliście, że wolność jest dana raz na zawsze? Myliliście się. Tracimy ją. Tu, teraz. Wierzyliśmy, że koniec zimnej wojny przyniesie ostateczne zwycięstwo demokracji i zapewni wolność przyszłym pokoleniom. Byliśmy naiwni. Autorytaryzm powrócił do Rosji i Putinowska oligarchia bogaczy znalazła sojuszników na całym świecie. Nacjonaliści, separatyści, radykałowie i kasta najbogatszych z pomocą cyberarmii dyktatora z Kremla oraz chciwych zachodnich technokratów potrafią skutecznie zagospodarować niezadowolenie – wydawałoby się – dojrzałych i odpornych na populizm zachodnich społeczeństw. Pierwsze rosyjskie cele zostały osiągnięte: brexit osłabi Unię Europejską, a Donald Trump odwróci wzrok w najważniejszym momencie. Rodzi się pytanie, jaki będzie następny krok. Timothy Snyder wskazywał te zagrożenia w swojej niezrównanej książce O tyranii. Dzięki doskonałej analizie zarówno współczesności, jak i historii przejrzyście uświadamia, dokąd zmierzamy: ku wolności czy oligarchii, ku indywidualizmowi czy totalizmowi, ku prawdzie czy fałszowi. Którą drogą pójdziemy?

Karolina Trzeskowska, Tadeusz Żenczykowski-Zawadzki (1907-1997). W kraju i na emigracji (Wydawnictwo LTW 2019, ISBN 978-83-7565-631-2)

Wybierając biografię Tadeusza Żenczykowskiego autorka stanęła przed bardzo trudnym wyzwaniem. Przyszło Jej się bowiem zmierzyć z życiorysem człowieka, którego aktywność życiowa z powodzeniem mogła obdzielić kilka postaci. Musiała przy tym wchodzić badawczo w trzy zupełnie odmienne epoki: okres Polski Niepodległej, lata II wojny światowej i czas powojenny. Była to przy tym postać, która pozostawała aktywna praktycznie do końca swojego długiego, bo 90-letniego życia. Żołnierz Armii Krajowej, służący w Biurze Informacji i Propagandy Komendy Głównej ZWZ-AK, w latach 1954–1972 był redaktorem, a następnie zastępcą dyrektora Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Dr Karolina Trzeskowska-Kubasik (ur. 1987) obroniła w styczniu 2019 r. pracę doktorską poświęconą Żenczykowskiemu. W latach 2014-2019 pracowała w Studium Polski Podziemnej w Londynie, przez kilka lat była nauczycielką historii w Polskiej Szkole Sobotniej im. Janusza Korczaka w Londynie a także redaktorem naczelnym „Biuletynu Informacyjnego Studium Polski Podziemnej”.

Donald Tusk, Szczerze (Wydawnictwo Agora 2019, ISBN 978-83-268-3042-6)

To niezwykły, osobisty dziennik Przewodniczącego Rady Europejskiej. Dzień po dniu towarzyszymy jego pierwszym krokom w nowej roli, poznajemy kulisy europejskiej polityki i śledzimy najbardziej dramatyczne wydarzenia ostatnich lat: zamachy terrorystyczne w Paryżu i Brukseli, kryzys uchodźczy, śmierć prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza, niekończące się negocjacje w sprawie Brexitu. W książce znajdziemy też wielowymiarowe i zaskakujące portrety najważniejszych postaci światowej polityki, od Baracka Obamy i Angeli Merkel po Donalda Trumpa i Borisa Johnsona. Ale Szczerze to znacznie więcej niż książka o kulisach władzy. To również zapisane potoczystym, barwnym językiem polityczne credo Donalda Tuska i opowieść o Europie, która pozostaje wielkim marzeniem. A także o europejskiej polityce, która bywa gorzkim rozczarowaniem.

Pierre de Villemarest, GRU. Sowiecki super wywiad (Wydawnictwo Editions Spotkania 2019, ISBN 978-83-7965-400-0)

Sowiecki super wywiad 1918-1988. GRU to najtajniejsza ze wszystkich sowieckich służb specjalnych. Autor prezentuje w sposób kompetentny, a zarazem barwny i niezwykle zajmujący historię GRU – sowieckiego wywiadu wojskowego od samego jego początku do końca lat osiemdziesiątych XX w. Możemy poznać nie tylko kulisy prowadzonych na całym świecie operacji GRU, m.in. przedstawionego brawurowo i obszernie przez autora polowania na technologie, lecz przede wszystkim sposoby działania, całą kuchnię wywiadowczą, jej rozmach i perfidię, armię szpiegów i agentów, oficerów i dyplomatów, zaprzęgniętych w walkę komunizmu o dominację nad światem. Chociaż książka obejmuje czasy Rosji Sowieckiej i ZSRR, to historia GRU nie kończy się z upadkiem sowieckiego imperium, lecz trwa nadal pod nieco zmienioną nazwą, zachowując wypracowane przez dziesięciolecia cele, metody i środki działania. Pierre de Villemarest (1922 – 2008) bojownik francuskiego ruchu oporu, członek francuskich służb kontrwywiadu, dziennikarz, autor wielu książek, m.in. o wywiadzie sowieckim, Gestapo , współczesnym szpiegostwie i terroryzmie oraz o stosunkach ZSRR z Niemcami.

Serhij Żadan, Internat (Wydawnictwo Czarne 2019, ISBN 978-83-8049-813-6)

U Żadana koniec znanego świata okazuje się wstępem do naprawdę długiego koszmaru… Pasza – trzydziestopięcioletni nauczyciel, mruk, idealista – musi odebrać z internatu siostrzeńca i wrócić z nim do domu. Byłoby to może łatwe, gdyby nie wojna. Jakoś rok temu przywieźli ją ze sobą ci dziwni ludzie, od których czuć prochem, tytoniem i smarem. Mówią w tym samym języku, w którym mówi Pasza, ale też w państwowym, którego Pasza uczy. Najpierw widywano ich w telewizji, później na ulicach. Potem kraj został znienacka anulowany, a na jego miejsce podstawiono zrujnowane industrialne przedmieścia, opustoszałe wioski i miasto widmo, w którym grasują okupanci, płoną bloki i trwa kanonada. Z tej pułapki można się wymknąć tylko cudem lub za cenę ogromnego upokorzenia. Albo w trumnie. Serhij Żadan (1974) to ukraiński prozaik, poeta, eseista, dramaturg i tłumacz literatury pięknej. Wydawany w wielu językach, jest literackim ambasadorem Ukrainy na świecie. Występuje ponadto w ukraińskim zespole rockowym „Żadan i Psy”. Mieszka w Charkowie.

Demokratyczna tożsamość polityczna. Niemcy, Polska, Francja (redakcja: Gesine Schwan, Jerzy Holzer, Marie-Claire Lavabre, Birgit Scwelling; Wydawnictwo Naukowe Scholar 2019, ISBN 978-83-73832-74-9)

Czym jest i jak się tworzy „demokratyczna tożsamość polityczna”? Jakie czynniki ją kształtują po upadku dyktatorskich reżimów? Jakie są możliwe konsekwencje tego upadku dla rodzącej się demokracji, a jakie dla kolejnej dyktatury? Jak różnicują się postautorytarne społeczeństwa i tworzona w nich tożsamość polityczna w zależności od tego, czy są one zorganizowane pluralistycznie, czy hierarchicznie? Jaka rolę gra przy tym zmiana pokoleniowa? Głównym przedmiotem prezentowanych tu badań były mechanizmy i czynniki kształtowania się pamięci, ujmowanej jako podstawowy budulec tożsamości jednostkowych i zbiorowych. Omawiane zjawiska analizowano porównawczo, na podstawie badań przeprowadzonych w Niemczech, Polsce i Francji.

Historia świadomości europejskiej (wybór i opracowanie Antoine Arjakovsky; Wydawnictwo Znak 2019, ISBN 978-83-240-5846-4)

Wybór esejów badaczy i intelektualistów, którzy opisują kształtowanie się (i rozpad) wartości europejskich. Przyglądają się wydarzeniom, osobom i myślom, które wpłynęły na to, jak definiujemy „europejskość” od czasów starożytnych do współczesności. Dlaczego członkostwo w Unii Europejskiej zaczęło zależeć od ekonomicznych kalkulacji? Czy idee przyświecające powstaniu wspólnoty przestały mieć znaczenie? Czy państwa europejskie nadal kierują się dobrem wspólnym? Czy nad utrzymanie pokoju, pojednanie i integrację zaczęły przekładać własne interesy? Dlaczego ulegamy pobudkom nacjonalistycznym zapominając o tym, na czym naprawdę opiera się nasza narodowa i europejska tożsamość? „Mamy pilną potrzebę przeciwdziałania i przypomnienia, co stanowi fundament Europy. Powinniśmy również powrócić do naszych wartości (…) Żyjemy w czasach pasjonujących i pełnych niebezpieczeństw. Nie może być już mowy o tym, by działać tak samo jak dotychczas. Na naszych oczach toczy się historia. Odczuwamy to każdego dnia. Jeśli jednak będziemy wiedzieli, co jest naszym fundamentem, będziemy bać się mniej. Musimy być ludźmi nadziei, a historia przyzna nam rację”. (Ze wstępu)

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz (redakcja naukowa Piotr Tuleja; autorzy: Piotr Czarny, Monika Florczak-Wątor, Bogumił Naleziński, Piotr Radziewicz, Piotr Tuleja; Wydawnictwo Wolters Kluwer 2019, ISBN 978-83-8160-970-8)

Prezentowany komentarz przedstawia przede wszystkim praktyczną stronę obowiązywania i stosowania unormowań polskiej ustawy zasadniczej. Publikacja jest przeznaczona głównie dla prawników praktyków, uwzględnia bowiem bogate wypowiedzi orzecznicze sądów powszechnych, administracyjnych, Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego, jak również najważniejsze poglądy doktryny. Zawiera prezentację „w pigułce” argumentów doktrynalnych przemawiających za określonym sposobem wykładni i zastosowaniem regulacji konstytucyjnych. Opracowanie zawiera również odniesienie do aktualnych problemów związanych z naruszaniem Konstytucji, obchodzeniem jej postanowień lub nadawaniem im arbitralnej interpretacji. Piotr Tuleja – profesor doktor habilitowany nauk prawnych; kierownik Katedry Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Jagiellońskiego, sędzia Trybunału Konstytucyjnego w latach 2010–2019; autor ponad stu publikacji z zakresu prawa konstytucyjnego dotyczących m.in. nadrzędności i wykładni konstytucji, praw człowieka, sądownictwa konstytucyjnego.

Konstytucja, praworządność, władza sądownicza. Aktualne problemy trzeciej władzy w Polsce (redakcja naukowa: Łukasz Bojarski, Krzysztof Grajewski, Jan Kremer, Gabriela Ott, Waldemar Żurek; Wydawnictwo Wolters Kluwer 2019, ISBN 978-83-81606-88-2)

Problematyka władzy sądowniczej, której poświęcono książkę, jest omawiana z kilku perspektyw: konstytucyjnej, w tym podstawowych zasad ustroju politycznego państwa, unijnej oraz ustawowej. W opracowaniach przeanalizowano większość zmian ustawowych odnoszących się do trzeciej władzy, systematycznie wprowadzanych od 2015 r. W większości są to analizy krytyczne. Odnoszą się one m.in. do: Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego, Krajowej Rady Sądownictwa, ale także do takich sfer, jak np. status prawny sędziego. Zaletą przedkładanej czytelnikom publikacji jest spojrzenie na analizowane zagadnienia nie tylko z punktu widzenia standardów konstytucyjnych lub międzynarodowych, lecz także praktyki działania sądów i sędziów, jak również wskazanie konsekwencji wprowadzanych zmian w sferze statusu prawnego człowieka i obywatela. W książce ponadto omówiono m.in. postępowania dyscyplinarne i inne środki mogące wpływać na niezawisłość sędziego, proces selekcji kadr sędziowskich, model kształcenia sędziów, postępowanie prejudycjalne czy pojęcie sądu w traktatach unijnych. Autorami tekstów są osoby pochodzące z grona prawniczych środowisk naukowych, sędziowie, a także przedstawiciele innych zawodów prawniczych (adwokaci, radcy prawni) oraz organizacji obywatelskich, których przedmiotem działania jest problematyka związana z funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości.

Nie tylko „Po Prostu”. Prasa w dobie odwilży (1955–1958) (red. Michał Przeperski, Paweł Sasanka; Instytut Pamięci Narodowej 2019, ISBN 978-83-8098-749-4)

W okresie odwilży październikowej prasa częściowo uniezależniła się od władzy i cieszyła się ogromną poczytnością. Nie tylko dostarczała informacji, lecz także niejednokrotnie wpływała na bieg wydarzeń i kształtowała nastroje społeczne. Niniejszy tom to monografia zbiorowa dająca kompleksowe spojrzenie na historię polskiej prasy, a także fragment dziejów PRL – okres odwilży lat 1955–1958. Publikacja przedstawia również nowe wątki lub znane wcześniej powierzchownie. Zawiera analizę polityki władz oraz różnych agend partyjnych i rządowych wobec prasy, ukazuje sytuację dziennikarzy i ich punkt widzenia. Opowiada historię wielu tytułów i skupionych wokół nich środowisk, wreszcie kładzie duży nacisk na odmienną perspektywę wydarzeń roku 1956 przeżywanych w stolicy i innych miastach Polski. Publikacja w ramach centralnego projektu badawczego IPN „Partia komunistyczna w systemie władzy w Polsce 1944–1989”.

Nieba i ziemi nie widać. Warszawiacy o wrześniu 1939 (Muzeum Warszawy 2019, ISBN 978-83-65777-72-0)

Warszawa, wrzesień 1939 roku. O przygotowaniach do wojny, oblężeniu oraz zniszczeniu miasta opowiadają młoda mężatka i ojciec dorosłych synów, stolarz i adwokat, szwaczka i żona dyplomaty, poeta i goniec. Pisali, bo byli przekonani, że ich osobiste przeżycia staną się ważnym świadectwem dla przyszłych pokoleń. Mieli rację.Dziewiętnaście wybranych relacji w przejmujący sposób oddaje realia i atmosferę tamtych dni. Wspomnienia nadesłane w 1948 roku na konkurs Pamiętnik warszawiaka trafiają po raz pierwszy do czytelników.Nie myślało się wtedy ani o wojsku, ani o Warszawie, ani o Polsce ? tylko o sobie, o tym jedynym życiu, którego się nie chciało oddać za żadną cenę, o życiu schowanym w słabą skrytkę domu, który mógł paść i pogrzebać je z sobą w jednej chwili.

Priorytety nowej Komisji Europejskiej a interesy Polski. Oceny i wnioski Team Europe (pamięci Bogusława Stanisławskiego 1930-2019; pod redakcją Jana Barcza i Zbigniewa Czachóra; Komisja Europejska – Przedstawicielstwo w Polsce, Warszawa 2019, ISBN 978-92-76-11586-1)

Rok 2019 ma szczególne znaczenie dla Unii Europejskiej. Wybory do Parlamentu Europejskiego wykazały wzrost społecznego zainteresowania w państwach członkowskich przyszłymi losami Unii, o czym świadczy wysoka frekwencja (powyżej 50%). Jednocześnie pozwalają one na optymizm jeśli chodzi o główne wyzwanie, z jakim konfrontowany jest w ostatnich latach proces integracji europejskiej: coraz głośniejsza artykulacja ruchów antyeuropejskich, nacjonalistycznych, ksenofobicznych, populistycznych. Zostały one w następstwie wyborów relatywnie osłabione w Parlamencie Europejskim, a ugrupowania prointegracyjne zyskały zdecydowana większość, przy czym mocniejszą niż dotychczas pozycję osiągnęli zieloni i liberałowie, przełamując dotychczasową dominację partii chadeckiej i socjaldemokratycznej. Po wyborach do Parlamentu Europejskiego rozpoczął się niezmiernie istotny proces wyłaniania kandydatów na najważniejsze unijne stanowiska, przy czym bez wątpienia w centrum uwagi znajdowało się powołanie nowego kolegium Komisji Europejskiej. Z drugiej strony rok 2019 jest również niezmiernie istotny dla pozycji Polski w procesie integracji kontynentu europejskiego. W ostatnich czterech latach rządząca formacja nie tylko relatywizowała znaczenie Unii Europejskiej. W węzłowych kwestiach dystansowała się wobec projektów Unii: wspólnej waluty – euro, polityki klimatycznej, kryzysu migracyjnego, budowania wspólnej polityki obronnej UE. Przede wszystkim jednak sytuacja wewnętrzna w Polsce wzbudziła zasadnicze wątpliwości z punktu widzenia praworządności. Stało się to przyczyną „uruchomienia” wobec Polski, po raz pierwszy w historii UE, procedury art. 7 TUE („wyraźne ryzyko naruszenia wartości”, o których mówi art. 2 TUE). W stosunku do Polski wszczęto szereg postępowań przed Trybunałem Sprawiedliwości UE, z których dwa zakończyły się wyrokami Trybunału, wskazującymi na naruszenie praworządności. W konsekwencji, znaczenie Polski w Unii Europejskiej istotnie osłabło.

Rok 1939 w dzienniku Hansa Franka (tłumaczenie Viktor Grotowicz, wstęp i opracowanie Paweł Kosiński, Instytut Pamięci Narodowej 2019, ISBN 978-83-8098-715-9)

12 października 1939 r., czyli wkrótce po zakończeniu kampanii w Polsce, Hans Frank stanął na czele Generalnego Gubernatorstwa, obejmującego ziemie polskie niewcielone do III Rzeszy. Zakres sprawowanej przez niego władzy był tak szeroki, że koledzy nazywali go królem Polski. Jako gubernator generalny Frank należał do głównych współautorów i realizatorów niemieckiej polityki eksterminacyjnej. Był odpowiedzialny za masowe zbrodnie, brutalną eksploatację gospodarczą oraz grabież i niszczenie dzieł sztuki w GG. Próżności Franka zawdzięczamy powstanie niepowtarzalnego źródła historycznego – dziennika urzędowego gubernatora generalnego, prowadzonego od 25 października 1939 do 3 kwietnia 1945 r. 18 sierpnia 1942 r. napisał o swoim dzienniku: „Ten jedyny w swoim rodzaju dokument pracy będzie po wsze czasy świadectwem, z jaką powagą przystąpiłem do powierzonego mi zadania oraz z jaką gorliwością wypełniali swe zadania wszyscy moi cenni współpracownicy”. W maju 1945 r. Frank, po aresztowaniu przez wywiad wojskowy USA, dobrowolnie oddał dziennik, który później, w procesie norymberskim, miał duże znaczenie jako materiał dowodowy. W niniejszej publikacji znalazły się zapisy z ostatnich miesięcy 1939 r., okresu, w którym kształtowały się struktury niemieckiej władzy okupacyjnej i zręby niemieckiej polityki okupacyjnej. Jest to komplet 33 dokumentów z pierwszego tomu diariusza czynności gubernatora generalnego oraz trzy dokumenty z pierwszego tomu protokołów i stenogramów różnego rodzaju posiedzeń gremiów kierowniczych GG. Większość prezentowanych źródeł jest udostępniana polskim czytelnikom po raz pierwszy.

Społeczeństwo na zakręcie. Zmiany postaw i wartości Polaków w latach 1990-2018 (autorzy: Mirosława Marody oraz Joanna Konieczna-Sałamatin, Maja Sawicka, Sławomir Mandes, Grażyna Kacprowicz, Krzysztof Bulkowski, Jerzy Bartkowski; Wydawnictwo Naukowe Scholar 2019, ISBN 978-83-65390-79-0)

Trzydziesta rocznica transformacji ustrojowej to znakomity moment, by dokonać swoistego podsumowania przemian postaw i wartości własnego społeczeństwa. Taką możliwość stworzył wieloletni udział polskiego zespołu w międzynarodowych badaniach europejskich systemów wartości (European Values Study, EVS). Powtarzane co dziewięć lat badania na reprezentatywnych próbach Polaków oferują unikatową możliwość śledzenia przemian zachodzących w ich świadomości. Stawiamy sobie w tej książce zadanie systematycznej rekonstrukcji procesu ewolucji wartości polskiego społeczeństwa. Pytamy następnie na ile jej kierunek jest zgodny z nadrzędnym celem transformacji systemowej, którym była budowa liberalno-demokratycznego porządku społecznego. Próbujemy w niej również odpowiedzieć na pytanie, jakie są społeczne źródła podziałów politycznych we współczesnej Polsce, analizując argumenty przemawiające na rzecz odmiennych hipotez wyjaśniających zjawisko populizmu i proponując dodatkową hipotezę „banków gniewu”. „W analizie wykorzystujemy nie tylko dane z kwestionariuszowego badania EVS, lecz także informacje pozyskane z zogniskowanych wywiadów grupowych, pogłębionych wywiadów indywidualnych oraz fragmenty analizy treści wybranych mediów społecznościowych” – z Wprowadzenia.

Zbigniew Brzeziński. Myśl, działanie, dziedzictwo (redakcja: Anna Pochylska-Sokołowska, Piotr Śledź, Anna Walkowska; Oficyna Wydawnicza „Aspra” 2019, ISBN 978-83-7545-932-6)

Publikacja stanowi zapis międzynarodowej konferencji naukowej pt. „Zbigniew Brzeziński – Myśl, Działanie, Dziedzictwo”, która odbyła się na Wydziale Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego w dniach 20–21 października 2017 roku, stanowiąc tym samym powrót do tradycji cyklicznych, corocznych konferencji wydziałowych. Wystąpienia prelegentów i dyskusje w ramach czterech paneli tematycznych dotyczyły takich obszarów refleksji prof. Zbigniewa Brzezińskiego, jak: natura systemów autokratycznych, podejście państw Zachodu do Związku Radzieckiego i Rosji, rola Zachodu oraz perspektywy dla niego (ze szczególnych uwzględnieniem państw Europy Środkowej) czy też ewolucja porządku międzynarodowego i globalnego układu sił. Treść paneli została opatrzona wprowadzeniem autorstwa dziekana WNPiSM UW prof. Stanisława Sulowskiego oraz podsumowaniem napisanym przez prof. Romana Kuźniara – pomysłodawcę konferencji.

2018:

Madeleine Albright, Faszyzm. Ostrzeżenie (Wydawnictwo Poltext 2018, ISBN 978-83-7561-945-4)

Faszyzm nie tylko przetrwał XX wiek, ale – jak twierdzi autorka – stanowi dzisiaj najpoważniejsze od czasów drugiej wojny światowej zagrożenie dla pokoju i sprawiedliwości. Duch przemian demokratycznych, który w momencie zburzenia Muru Berlińskiego ogarnął wszystkie kontynenty, obecnie jest w odwrocie. Książka stanowi osobistą i aktualną analizę zjawiska faszyzmu w XX wieku oraz jego wpływu na świat współczesny autorstwa jednej z najwybitniejszych postaci amerykańskiej sceny politycznej, a zarazem pierwszej kobiety pełniącej funkcję sekretarza stanu USA. Faszyzm. Ostrzeżenie to lektura aktualna nie tylko na czasy współczesne. To książka, której autorka studiowała historię, a następnie sama miała okazję ją współtworzyć. Madeleine Albright wzywa do walki, daje lekcje, które należy przerobić, zadaje pytania, na które musimy znaleźć odpowiedź, aby nie powtórzyć tragicznych błędów przeszłości. Książka znakomicie wpisuje się w gorącą polityczną dyskusję o autorytaryzmie w dzisiejszej Polsce. Albright pisze: Polacy dzielą się na tych, którzy krytycznie patrzą na Kaczyńskiego, przerażeni tym, że »nie żyją już w wolnym kraju«, oraz tych, którzy postrzegają go i jego partię jako obrońców polskiej tożsamości w wielojęzycznym świecie.

Matthew d’Ancona, Postprawda (Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2018, ISBN 978-83-65853-37-0)

Postprawda. Co się za tym kryje? Wietnam, afera Watergate, Iran-Contras, krętactwa Clintona… i w końcu kłamstwo zostało uznane za normę. Przyzwyczailiśmy się do tego, że wszyscy kłamią. Sukces Trumpa i Brexit to jednak nowe zjawiska. Witamy na pustyni postprawdy. Czy w czasach postprawdy istnieje tylko relatywizm i osobiste przekonania, nie ma dziennikarskiej rzetelności, a „fake news” nie da się odróżnić od newsów? Autor w przystępnie napisanej książce wyjaśnia, co kryje się za najczęściej przywoływanym słowem roku. Dziennikarz piszący od kilku dekad dla najważniejszych brytyjskich tytułów prasowych przekonuje, że stawka w walce o prawdę jest zbyt wysoka, by można było przejść obok tego obojętnie. Bo tak naprawdę nikt z nas nie chce żyć w świecie postprawdy. Matthew d’Ancona (ur. 1968) – brytyjski dziennikarz i komentator telewizyjny. Wieloletni autor „Sunday Telegraph” i redaktor „The Spectator”. Pisze dziś m.in. dla „Guardiana”, „New York Timesa”, „GQ” i występuje w programie „Today” w telewizji BBC. Wydał m.in. Going East (2004), Nothing to Fear (2009), In It Together: The Inside Story of the Coalition (2014).

Anne Applebaum, Za żelazną kurtyną (Agora 2018, ISBN 978-83-268-2615-3)

Pod koniec II wojny światowej ogromne obszary Europy Wschodniej znalazły się pod kontrolą Związku Sowieckiego. W ciągu zaledwie kilku lat Stalinowi udało się tam stworzyć podporządkowane sobie komunistyczne reżimy. Jak doszło do tej podstępnej politycznej operacji na gigantyczną skalę? Jak udało się podporządkować komunistom wszystkie obszary życia – od polityki, przez kulturę, gospodarkę i media aż po życie religijne wolnych dotąd społeczeństw? W jaki sposób walczono z opozycją? Jak powstały wszechmocne służby bezpieczeństwa? W jaki sposób zmieniło się codzienne życie ludzi żyjących pod rządami komunistów? Do jak trudnych wyborów byli zmuszani? Laureatka Nagrody Pulitzera stworzyła nie tylko niezwykłą panoramę i wciągającą opowieść o narodzinach świata za żelazną kurtyną, ale również o tym, jak krucha jest wolność i jak łatwo ją utracić.

Sarah Bakewell, Kawiarnia egzystencjalistów. Wolność, Bycie i koktajle morelowe (Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2018, ISBN 978-83-65853-62-2)

Sarah Bakewell zabiera czytelnika do kawiarni przy rue Montparnasse, gdzie nad morelowymi koktajlami rozmawiają młodzi Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvior i Raymond Aron. Aron powróciwszy dopiero z Berlina opowiada pozostałym o nowej i ekscytującej szkole z Freiburga, gdzie niejaki Edmund Husserl naucza studentów fenomenologii. Sartre jest urzeczony. Nuży go uniwersytecka filozofia, a właśnie w fenomenologii odkrywa świeżość i iskrę dla przyszłego egzystencjalizmu – ruchu, który przedrze się do jazzowych klubów i kawiarni lewego brzegu Sekwany, zanim dotrze do reszty świata. W paryskich kawiarniach pojawią się jednak i inni ważni twórcy i filozofowie – Maurice Merleau-Ponty czy Albert Camus. Istotnymi bohaterami są też Martin Heidegger czy Paul Celan. To właśnie z anegdot o ich życiu zbudowana jest fascynująca narracja o intelektualnym dorobku najwybitniejszych myślicieli XX wieku. „Erudycyjna książka, od której nie można się oderwać… Książka Bakewell ożywia (…) postaci, które ukształtowały nową filozofię egzystencjalistyczną, sposób myślenia o codziennym życiu, który ma na celu opisanie ludzkiego doświadczenia w sposób jak najbardziej żywy i pełny.” – „Los Angeles Review of Books”. „Z dzisiejszego punktu widzenia egzystencjalizm – podobnie jak większość młodzieżowych subkultur z przeszłości – wydaje się przestarzały i naprawdę głupawy. To nie jest jednak książka głupawa, a momentami nawet bardzo głęboka. […] W egzystencjalizmie tak naprawdę chodzi o dokonywanie wyborów. Jak żyć? Jak być wolnym? Jak być „naprawdę” człowiekiem? Te pytania pozostają wciąż tak samo ważne, jak były kiedyś.” – „The Guardian”. Sarah Bakewell – brytyjska autorka książek non-fiction. Publicystyka i nauczycielka pisania na uniwersytetach w Londynie. Laureatka Windham–Campbell Literature Prize.

Zygmunt Bauman, Retrotopia. Jak rządzi nami przeszłość (Wydawnictwo Naukowe PWN 2018, ISBN 978-83-01-19855-8)

500 lat po tym, jak Thomas More roztoczył przed wyobraźnią sobie współczesnych obraz idealnego społeczeństwa żyjącego w suwerennym państwie pod rządami mądrego i życzliwego władcy, utraciliśmy wiarę, że człowiek jest w stanie wykreować dla siebie szczęście, nawet w nieograniczonej konkretną cezurą przyszłości. Jednak w tym samym czasie, w którym ludzka nadzieja pogrzebała myśl o utopii, nie umarły aspiracje, które uczyniły tę wiarę tak ważną, że niemożliwą do uśmiercenia. Wiara ta podobnie jak Anioł Historii [Angelus Novus] zmieniła jednak kierunek i zwraca się dziś ku przeszłości jako utraconemu i popadłemu w ruinę rajowi, na którego określenie Zygmunt Bauman ukuł swoje ostatnie pojęcie – „retropia”. Zgodnie z duchem utopijnym retrotopia zrodziła się z pragnienia naprawy lub choć poprawienia urządzenia świata, jednak głównym punktem orientacyjnym w rysowaniu mapy tego świata ma być wyobrażona przeszłość – pochowana, ale jeszcze nieumarła, ponieważ, jak pokazuje Bauman, wciąż tkwi w niej potencjał kreowania teraźniejszości. Intencją autora było zinwentaryzowanie najbardziej spektakularnych i najbardziej znaczących zmian powiązanych z pojawieniem się retrotopijnych sentymentów i praktyk, co ujęte zostało w ramy czterech powrotów: do Hobbesa, do plemion, do nierówności oraz do łona. „Z ruchu podwójnej negacji utopii rozumianej w tradycji More’a – odrzucenia jej, a następnie wskrzeszenia – dziś rodzą się «retrotopie»: wizje osadzone w utraconej/skradzionej/porzuconej, ale nieumarłej przeszłości, zamiast przywiązania do tego, co dopiero ma się narodzić, a więc do przyszłości jeszcze niezaistniałej”. „Coś, co wciąż zwykliśmy nazywać «postępem», wywołuje emocje przeciwne do tych, które Immanuel Kant, twórca tego pojęcia, miał na myśli. Coraz częściej zatem wywołuje ono strach przed nieuchronną katastrofą zamiast wywoływać radość, że oto nadchodzi większy dobrobyt oraz że więcej kłopotliwych niewygód zniknie z powierzchni ziemi i będzie można o nich zapomnieć” – fragment tekstu.

Zygmunt Bauman, Thomas Leoncini, Płynne pokolenie (Wydawnictwo Czarna Owca 2018, ISBN 978-83-80158-64-1)

W dialogu z Thomasem Leoncinim Bauman po raz pierwszy podejmuje rozważania na temat pokolenia urodzonego w latach 80., które w płynnym, ciągle zmieniającym się społeczeństwie czuje się jak w domu. I, jak zwykle na drodze wymiany zdań, Bauman potrafi uchwycić rzeczywistość w jej najprawdziwszym i najgłębszym wymiarze, a nawet w jej najbardziej ulotnych przejawach. Modyfikacje ciała, tatuaże, chirurgia plastyczna, hipsterzy, dynamika agresji (a szczególnie znęcanie się), Internet, przemiany związane z seksem i miłością – wszystko to analizuje w tej zwięzłej, olśniewającej, popowej książce, która wciągnie zarówno tych, którzy z różnych względów mają do czynienia z młodzieżą, jak i większość czytelników Baumana.

Adam Bodnar, Wykonywanie orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Polsce. Wymiar instytucjonalny (Wydawnictwo Wolters Kluwer 2018, ISBN 978-83-8124-542-5)

Książka dotyczy wymiaru instytucjonalnego wykonywania wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Polsce. Przedmiotem rozważań są zagadnienia z zakresu prawa konstytucyjnego oraz prawa międzynarodowego publicznego, głównie standardów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz dokumentów soft law przyjętych przez Radę Europy, a także praktyka funkcjonowania poszczególnych instytucji potwierdzona dokumentami wewnętrznymi. Ponadto zostały przedstawione dobre praktyki występujące w niektórych państwach – zwłaszcza te, które mogą stanowić wzór dla krajowych organów władzy publicznej. Autor analizuje m.in.: – jakie normy konstytucyjne odnoszą się do kwestii wykonywania wyroków ETPC, – które instytucje krajowe oraz w jakim zakresie są lub powinny być odpowiedzialne za zapewnienie wykonania wyroków ETPC i czy mają wystarczające kompetencje, – w jaki sposób powinny one korzystać ze swoich uprawnień, – jak kształtuje się zakres nadzoru nad wykonywaniem wyroków ETPC oraz jaki jest jego wpływ na krajowe rozwiązania instytucjonalne. W monografii uwzględniono Deklarację Kopenhaską przyjętą w dniach 13–14 kwietnia 2018 r., która odnosi się do przyszłości systemu Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, oraz najnowsze zmiany dotyczące sądownictwa w Polsce.

Adam Borkiewicz, Powstanie Warszawskie 1944. Zarys działań natury wojskowej (Muzeum Powstania Warszawskiego 2018, ISBN 978-83-64308-20-8)

Uzupełnione i poprawione wydanie, w opracowaniu naukowym Katarzyny Utrackiej, historyka Muzeum Powstania Warszawskiego, jest pierwszą edycją po ponad 60 latach od premiery i niemal pół wieku od ostatniego wznowienia. „Powstanie Warszawskie 1944” to wnikliwa analiza militarnego aspektu walk powstańczych w stolicy Polski w sierpniu i wrześniu 1944 roku. Kanoniczną monografię uzupełniono o współczesny stan badań: aneksy, komentarze, przypisy rzeczowe, mapy, plany sytuacyjne i schematy organizacyjne oddziałów powstańczych. Zagadnienia wojskowe, czyniące z książki pionierskie opracowanie, a zarazem encyklopedię Powstania Warszawskiego, zostały opatrzone obszernym wstępem historycznym i zilustrowane archiwalnymi fotografiami. Autor – żołnierz, dokumentalista, kronikarz, uczestnik oraz świadek chwały i klęski Powstania Warszawskiego – z budzącą podziw dokładnością przedstawia przebieg walk powstańczych w poszczególnych dzielnicach i rejonach Warszawy oraz na terenach podwarszawskich. Dzięki temu, że zaczął zbierać materiały zaraz po wojnie, dotarł do wielu oficerów powstańczej armii. Przekazali mu oni istotne informacje dotyczące walk w stolicy. Część z tych materiałów, skonfiskowanych w styczniu 1949 roku przez władze PRL, zaginęła. Dzieło Borkiewicza nabiera zatem dodatkowej wartości źródłowej. Lata, które minęły od premiery książki w 1957 roku, były czasem badań i nowych odkryć. Najnowsza edycja słynnej monografii, zachowując walor autentyczności, porządkuje i uaktualnia wiedzę o wojskowych aspektach Powstania Warszawskiego – rozwikłano i sprostowano wiele pseudonimów oraz nazwisk, opatrzono treść komentarzami uwzględniającymi aktualny stan badań. Sprostowano pomyłki i nieścisłości pojawiające się w oryginale. Nie zapomniano także o uzupełnieniach topograficznych – obszernych komentarzach w przypisach i indeksie topograficznym – które zmieniają książkę w wyjątkowy przewodnik po Warszawie z 1944 roku – mieście, jakiego już nie ma.

Noam Chomsky, Requiem dla amerykańskiego snu. 10 zasad koncentracji bogactw i władzy (Wydawnictwo vis-a-vis Etiuda 2018, ISBN 978-83-7998-169-4)

Książka oparta na wywiadach, których Noam Chomsky udzielił w ciągu czterech lat na temat zrównania dochodów. Chomsky uważa je za swoje ostatnie wywiady dokumentalne. Książka przedstawia poglądy autora w przystępnej formie i omawia najważniejsze idee polityczne w niezwykle jasny sposób. Przejdzie do historii jako jedna z najważniejszych i najtrwalszych pozycji. Ukazuje się niewiele czasu po filmie pod tym samym tytułem. Autor nakreśla w jaskrawym świetle utopijną ideologię neoliberalizmu, absurdalnej idei, według której rynki powinny decydować o wszystkich aspektach funkcjonowania ludzkości. Wskazuje także jak bardzo odległy jest dzisiejszy neoliberalny świat i neoliberalna ideologia od założeń liberalizmu w wersji „ojca” liberalizmu Adama Smitha. Rozprawia się z fatalnymi konsekwencjami tej ideologii dla społeczeństwa, kultury i polityki. Tłumaczy, jak korporacje zindoktrynowały ludzi, środowisko akademickie i środki masowego przekazu, aby uczestniczyli w projekcie, który zniszczył życie pracujących mężczyzn i kobiet i unicestwił powszechne dobro. Każda obietnica orędowników neoliberalizmu to kłamstwo. Jest narzędziem służącym do dokonania największego w dziejach transferu bogactwa „wzwyż”, do 1 procenta (Chomsky mówi wręcz o promilu) najbogatszych, powodując spadek zarobków, redukcję świadczeń i doprowadzając do ubóstwa ludzi pracy. Niszczy demokratyczne instytucje. Wykorzystuje umowy handlowe do unikania podatków i zakładania firm wyzyskujących tanią siłę roboczą. Jak dowodzi Chomsky, możliwość wprowadzania własnych praw i przepisów doprowadziła do powstania mafijnego systemu ekonomicznego i mafijnego systemu politycznego. Wskazuje też ewentualne drogi wyjścia. Noam Chomsky (ur. 1928) jest lingwistą, psychologiem, filozofem, a także niezwykle zaangażowanym politycznie działaczem lewicowym, intelektualistą lewicowym, sam deklaruje się jako zwolennik anarchosyndykalizmu, a właściwie „libertariańskiego socjalizmu”, u którego podstaw leżą m.in. idee anarchizmu.

Noam Chomsky, Siła i opinia (Instytut Wydawniczy Książka i Prasa 2018, ISBN 978-83-653-0480-3)

Kontrola myśli jest ważniejsza w krajach demokratycznych niż tam, gdzie władzę sprawują despoci lub junty wojskowe. Gdy państwo odstępuje od stosowania przemocy, musi wynaleźć inne metody, które sprawią, że ciemne masy będą się trzymać z dala od spraw publicznych. Najdoskonalsze techniki urabiania przyzwolenia rozwinęły się w Stanach Zjednoczonych, ponieważ władza biznesu osiągnęła tu wyższy poziom zaawansowania, a jednocześnie istnieje tu szerszy zakres wolności, co czyni prymitywne i bezrozumne masy jeszcze groźniejszymi. Odwraca się ich uwagę emocjonalnie sugestywnymi uproszczeniami, marginalizuje się je i izoluje. Najlepiej byłoby, gdyby każdy siedział sam przed telewizorem i oglądał relacje sportowe, telenowele lub komedie oraz gdyby nie istniały żadne struktury organizacyjne pozwalające jednostkom o ograniczonych zasobach formułować poglądy w konfrontacji z innymi ludźmi, artykułować krytykę i tworzyć programy pozytywne, a następnie aktywnie je realizować.

Harry Collins, Czy wszyscy jesteśmy ekspertami? (Wydawnictwo Naukowe PWN 2018, ISBN 978-83-01201-87-6)

Dla przeciętnego człowieka nauka zwykła wydawać się nieomylna. Naukowcy byli bohaterami, bezinteresownie dążącymi do zdobywania wiedzy dla wspólnego dobra. Jednak niedawno seria naukowych skandali, oszustw i porażek skłoniła nas do kwestionowania prymatu nauki. Awantury takie jak Climategate lub debaty na temat bezpieczeństwa szczepionki MMR podkopały nasze zaufanie do nauki. W tej prowokacyjnej książce Harry Collins dąży do odkupienia wartości naukowej ekspertyzy i przypomina o szczególnym statusie nauki. Pomimo pewnego chaosu obecnego w codziennej działalności nauki, podkreśla on jej moralną i epistemologiczną wyższość nad rzekomymi alternatywami, odrzucając wątpliwą „domyślną” wiedzę eksponowaną przez wielu spoza środowiska naukowego. Jak twierdzi, to nauka powinna służyć zwykłym obywatelom za przykład, jak należy myśleć i działać – a nie na odwrót.

Reni Eddo-Lodge, Dlaczego nie rozmawiam już z białymi o kolorze skóry (Wydawnictwo Karakter 2018, ISBN 978-83-65271-74-7)

W 2014 roku Reni Eddo-Lodge, brytyjska dziennikarka i blogerka, opublikowała na Facebooku post zatytułowany „Dlaczego nie rozmawiam już z białymi o kolorze skóry”. Napisała w nim, że ma już dość wyjaśniania białym ludziom, jak czują się osoby o innym kolorze skóry, ma dość ich reakcji – od znudzenia i niezrozumienia po agresję. Ci, którzy sądzą, że biały kolor skóry jest „naturalny”, nie są w stanie pojąć, na czym polega rasizm, zwłaszcza ten ukryty, strukturalny. Po opublikowaniu postu Reni Eddo-Lodge została zasypana odpowiedziami zarówno białych, jak i ciemnoskórych. Jedni jej dziękowali, że otworzyła im oczy, inni, że wypowiedziała to, co sami czują. Książka Reni Eddo-Lodge jest próbą opisania tego doświadczenia w szerszym kontekście – kolonialnej historii Wielkiej Brytanii, ale też różnych współczesnych form dyskryminacji rasowej. Co powinien wiedzieć biały, żeby zrozumieć, jak to jest być kolorowym w dzisiejszym świecie? Autorka pisze o własnych doświadczeniach, przytacza prace badaczy, nie pomija żadnego z ważnych aspektów rasizmu; pokazuje jego korzenie, pisze o uprzywilejowaniu białych, rasizmie strukturalnym i o czarnym feminizmie. Reni Eddo-Lodge (ur. 1989 r.), brytyjska dziennikarka i blogerka poruszająca w swoich tekstach problem strukturalnego rasizmu i systemowego uprzywilejowania białych w Wielkiej Brytanii.

François Furet, Przeszłość pewnego złudzenia. Esej o idei komunistycznej w XX wieku (Państwowy Instytut Wydawniczy 2018, ISBN 978-83-06034-02-8)

Dogłębna analiza zafascynowania powojennego świata zachodniej Europy ideą komunizmu. Autor, sam były członek Francuskiej Partii Komunistycznej, stawia za cel swej pracy „zrozumienie jakie namiętności i urojone idee spowodowały, że tylu ludzi w XX wieku uległo szaleństwu rewolucji. Jednocześnie pokazuje uderzające wzajemne podobieństwa i oddziaływania komunizmu, faszyzmu i nazizmu w Europie. Książka wydana w 1995 roku obecna jest wciąż w politycznej, historycznej i filozoficznej debacie”. François Furet (1927-1997), w młodości członek Francuskiej Partii Komunistycznej. Z czasem zyskał pozycję jednego z ważniejszych badaczy rewolucji francuskiej i autora błyskotliwie rozprawiającego się z mitem komunizmu. U schyłku życia został wybrany członkiem Francuskiej Akademii Nauk. Uznawany za jednego z najbardziej wpływowych intelektualistów europejskich swoich czasów. Pierwsze polskie wydanie książki ukazało się w 1996 roku.

Scott Galloway, Wielka czwórka. Ukryte DNA: Amazon, Apple, Facebook i Google (Wydawnictwo Rebis 2018, ISBN 978-83-8062-325-5)

Amazon, Apple, Facebook i Google to najbardziej wpływowe firmy na świecie. Prawie każdy uważa, że wie, jak osiągnęły taką pozycję. Prawie każdy się myli. Scott Galloway zadaje fundamentalne pytania: jak wielka czwórka infiltruje nasze życie, że nie sposób jej pominąć ani zbojkotować? Dlaczego rynek i ludzie wybaczają jej grzechy, które pogrążyłyby inne firmy? I czy ktokolwiek jest w stanie się jej przeciwstawić? Ujawnia skrzętnie skrywane strategie wielkiej czwórki i to, jak sprawnie manipuluje ona naszymi podstawowymi potrzebami emocjonalnymi. Pokazuje też, jak wykorzystać wiedzę o niej we własnej drodze na szczyt, bo bez względu na to, czy chce się być dla wielkiej czwórki konkurencją, partnerem w biznesie czy tylko żyć w zdominowanym przez nią świecie, trzeba ją zrozumieć.

Timothy Garton Ash, Wolne słowo. Dziesięć zasad dla połączonego świata (Wydawnictwo Znak 2018, ISBN 978-83-240-5369-8)

W świecie coraz jaskrawszych różnic światopoglądowych musimy zgadzać się przynajmniej co do tego, na co się nie zgadzamy. Jeszcze nigdy dotąd nie cieszyliśmy się taką swobodą wypowiedzi. Dzięki dostępowi do internetu każdy z nas może publikować niemal wszystko i docierać do milionów odbiorców. Nigdy też nie było okresu, w którym wynaturzone formy wolności wyrazu – mowa nienawiści, fake newsy – przenikałyby z taką łatwością przez granice krajów. Timothy Garton Ash, jeden z najwybitniejszych pisarzy politycznych naszych czasów, przedstawia manifest na rzecz globalnej wolności słowa. Za pomocą barwnych przykładów – poczynając od osobistych doświadczeń z orwellowskim aparatem cenzury w Chinach, przez sprawę sądową słynnej autorki książek kulinarnych Nigelli Lawson, po kontrowersje wokół „Charlie Hebdo” – autor kreśli ramy cywilizacyjnego konfliktu w świecie, w którym wszyscy staliśmy się sąsiadami. Wolne słowo stanowi studium jednego z kluczowych wątków współczesnych losów wolności. Timothy Garton Ash jest profesorem w St. Antony’s College na Uniwersytecie Oksfordzkim i członkiem rzeczywistym Instytutu Hoovera na Uniwersytecie Stanforda. Regularnie pisuje dla „New York Review of Books”. W 2017 otrzymał Nagrodę Karola Wielkiego; jest także laureatem dziennikarskiej Nagrody Orwella.

Samuel P. Huntington, Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego (Wydawnictwo Zysk i S-ka 2018, ISBN 978-83-81164-99-3)

Świat, jaki się wyłonił po zimnej wojnie, nie jest światem jednej cywilizacji. Po długim okresie dominacji Zachodu zmienił się układ sił, wzrosła potęga cywilizacji niezachodnich. Polityka globalna stała się wielobiegunowa. Pierwsze lata po zakończeniu zimnej wojny stały pod znakiem dramatycznych przemian tożsamości różnych ludów. W świecie, jaki wtedy nastał, zaczęły się liczyć symbole kulturowej tożsamości, takie jak krzyże, półksiężyce, a nawet nakrycia głowy. Kulturowa tożsamość okazała się tym, co dla większości ludzi ma najważniejsze znaczenie. Amerykański politolog Samuel P. Huntington dowodzi, że źródłami konfliktów międzynarodowych stają się już nie ideologie czy gospodarka, ale różnice kulturowe, wywodzące się w znacznej mierze z podziałów religijnych i przesądzające o tożsamości narodów. Autor wyjaśnia ewolucję polityki światowej i próbuje odpowiedzieć na pytanie, co dalej z cywilizacją Zachodu. Pierwsze polskie wydanie książki ukazało się w 1998 roku.

Eugène Ionesco, Teraźniejszy przeszły, przeszły teraźniejszy (Wydawnictwo Agora 2018, ISBN 978-83-268-2704-4)

Eugène Ionesco (1909–1994), jeden z najważniejszych twórców XX wieku – zaskakiwał wielokrotnie. Wielki mistrz teatru absurdu wciąż rozśmiesza nas do łez paplaniną bohaterów „Łysej śpiewaczki”, tłumacząc pułapki używania języka, wstrząsa śmieszno-smutnymi „Krzesłami” na parę staruszków, opisującymi sens ludzkiej kondycji i imponuje błyskotliwą diagnozą totalitaryzmu w „Nosorożcu”. Nie mniej zaskakująca jest ta książeczka, rozmiarami odwrotnie proporcjonalna do bogactwa spostrzeżeń w ponadczasowych kwestiach. Przede wszystkim jest bardzo osobista: powstała z zapisków młodego Ionesco w czasie II wojny, uzupełnianych w latach sześćdziesiątych i później. Ów „dziennik intymny” zawiera wiele wątków autobiograficznych, w tym nieposkromionych traum, przeżytych, gdy ojciec, rumuński prawnik, opuścił matkę Francuzkę, a potem odebrał jej prawa rodzicielskie, przymusowo ściągając małego Eugène’a z Paryża do Rumunii i oddzielając go od siostry. „Ojczyzna”, znienawidzona zarówno za sprawą ojca, jak i panującej tam totalitarnej władzy, skłania Ionesco do bolesnych rozważań na temat natury totalitaryzmu, roli propagandy i mechanizmów władzy… zdumiewająco przystających do naszych współczesnych realiów. Nie mniej aktualne pozostają rozważania na temat kwestii żydowskiej: opowiedziawszy się w wojnie 1967 roku za Izraelem, autor „Lekcji” analizuje zarówno antysemityzm, jak i stosunek samych Żydów do ich państwa. Przeplatając wątki osobiste, literackie, publicystyczne i filozoficzne z aforystyką, prozą niemal poetycką i nieodparcie śmiesznymi, absurdalnymi „bajkami dla dzieci poniżej trzeciego roku życia”, widzi też Ionesco więcej niż niejeden pisarz science fiction.

Anna Maria Jackowska, Sowiety na ławie oskarżonych. Polskie uczestnictwo w propagandowej zimnej wojnie we Francji w latach 1947–1952 (Instytut Pamięci Narodowej 2018, ISBN 978-83-8098-386-1)

Spór o prawdziwą naturę ZSRR i innych reżimów komunistycznych dzielił Francuzów przez całe dziesięciolecia. Zagadnieniu temu poświęcono we Francji wiele opracowań, rzadko jednak wspominano w nich o działaniach polskich emigrantów. Na ogół zapomina się, że świadectwa żołnierzy z armii Andersa były pierwszymi relacjami o rzeczywistości łagrowej, jakie dotarły do Francuzów po zakończeniu II wojny światowej. Niniejsza książka przybliża polskim czytelnikom nie tylko historię polskich emigrantów, którzy pragnęli przekazać Francuzom niewygodną prawdę o ich wschodnim aliancie, jej bohaterami są również ich adwersarze, którzy z całych sił bronili ideologii komunistycznej. Całość tych zmagań została ukazana na tle debat i sporów politycznych toczących się we Francji w pierwszych latach powojennych. Książka nagrodzona w konkursie im. Władysława Pobóg-Malinowskiego na Najlepszy Debiut Historyczny Roku. W książce poruszono niezmiernie ważkie kwestie, obrazuje ona bowiem nie tylko proces i okoliczności zapoznawania społeczeństwa francuskiego z polskimi świadectwami o terrorze stalinowskim, lecz także […] polityczne i mentalne perypetie związane z ich percepcją nad Sekwaną […]. Rzeczywiście w polskiej literaturze przedmiotu jest to pole badań niemal kompletnie do tej pory ignorowane. – prof. dr hab. Wojciech Rojek; Bez wątpienia dysertacja Anny Marii Jackowskiej jest cennym przyczynkiem do dziejów polskiej emigracji po II wojnie światowej, ale jest także czymś więcej, gdyż przynosi informacje o podejmowanych już podczas wojny przez Polaków działaniach mających na celu dokumentowanie popełnionych »na nieludzkiej ziemi« zbrodni. Jednocześnie jest to istotny głos w dyskusji na temat historii propagandowej zimnej wojny, w tym także zaangażowania w niej, nie bez inspiracji i dyrektyw Moskwy, warszawskiego MSZ i wysyłanych przezeń na Zachód dyplomatów. […] W mojej ocenie baza źródłowa stanowiąca podstawę książki jest doprawdy imponująca. – prof. dr hab. Tomasz Szarota.

Krystyna Kersten, Narodziny systemu władzy. Polska 1943-1948 (Fundacja Kerstenów – Instytut Studiów Politycznych PAN – Textura Jerzy Giebułtowski 2018, ISBN 978-83-65972-44-6)

W „Narodzinach systemu władzy” autorka ukazała tworzenie się systemu rządów komunistycznych, mechanizmy zależności od ZSRR, postawę Zachodu wobec Polski, dylematy polityków. Jest to nadal najważniejsza monografia na ten temat. Była to też propozycja metodologiczna, jak pisać dzieje. Kerstenowa zachowywała dystans wobec wszystkich stron konfliktu, zauważała podzielone racje, unikała osądów. Była chłodnym analitykiem, choć jej sympatie były oczywiste: po stronie walczących o wolność, ale z uwzględnieniem realiów wielkiej polityki. Krystyna Kersten (1931–2008), historyk dziejów najnowszych, związana przez całe życie zawodowe z Instytutem Historii PAN, dla kilku pokoleń historyków PRL jest bardzo ważnym nauczycielem i niedościgłym wzorem naukowca. Sens słowa „autorytet” jest dziś podważany i ośmieszany. Nie ma jednak społeczeństwa bez autorytetów. Szczególnie w nauce są nieodzowne. Krystyna Kersten budowała swój autorytet przez lata. Skromna i bezpośrednia, oddziaływała swoją mądrością. Skupiło się wokół niej wielu młodych. Pierwsze wydanie książki ukazało się w Paryżu, w 1986 roku.

Enrico Letta, Sébastien Maillard, Europa w brutalnym świecie (Wydawnictwo Akademickie Dialog 2018, ISBN 978-83-8002-738-1)

Idea niniejszej książki narodziła się o świcie. Dokładnie w dwa poranki 2016 roku, które zmieniły bieg naszej historii. Ten po ogłoszeniu wyników referendum o Brexicie oraz po wyborze Trumpa w Stanach Zjednoczonych. Konsekwencje obu tych dwóch wydarzeń są dla Europy porównywalne do tych, które nastąpiły po upadku komunizmu w 1989 roku i które mocno naznaczyły moje pokolenie. Wprawdzie wydarzenia z 2016 roku nami wstrząsnęły, dziś uważam jednak, iż otwierają one dla Eu-ropy nowe możliwości. Nadszedł czas, by Europa wydoroślała. W następstwie wydarzeń z 1989 roku integracja europejska po-sunęła się znacząco naprzód. Dziś może i powinno być podobnie. W niniejszej książce zabieram głos jako przekonany Europejczyk, choć nielubiący jej obecnego oblicza. Krytykuję kierunek, w którym zmierza Europa, ale bronię zawzięcie europejskiego marzenia i wspólnej przyszłości, jaka jest z nim powiązana. Nie jest to bez-krytyczna obrona Brukseli czy Unii Europejskiej. Ani – w żadnym razie – nie jest to pościg czy obława na przeciwników Europy. Nie zapuszczam się na ich terytoria, nie przejmuję ich argumentów. Staram się bez zacietrzewienia i ze zrozumieniem odnieść do ich poglądów. Doświadczenie uczy, że to bardziej skuteczny sposób, by im pomóc, i że wyborca, gdy ma wybierać kopię lub oryginał, w ostatecznym rozrachunku wybiera zawsze oryginał. Enrico Letta (ur. 20 sierpnia 1966 r. w Pizie) – włoski polityk, politolog i nauczyciel akademicki. Minister w kilku rządach, eurodeputowany, parlamentarzysta krajowy, w latach 2013–2014 premier Włoch.

Steven Levistsky, Daniel Ziblatt, Tak umierają demokracje (Biblioteka Liberté 2018, ISBN 978-83-61894-09-4)

Książka stanowi niezwykłą analizę pokazującą krok po kroku, w jaki sposób załamywała się demokracja w różnych krajach świata. Autorzy skupiają swoją uwagę na przypadkach państw, w których nie dochodziło do spektakularnych zamachów stanu, tylko takich w których demokracja była powoli, krok po kroku rozmontowywana przez jednego z uczestników demokratycznej gry. Książka stanowi wręcz podręcznikową analizę pokazującą, jakie ruchy wykonują polityczni gracze na początku swojej drogi do dyktatury oraz jakie błędy popełniają siły prodemokratyczne. „Dwa lata temu książka tego typu nie powstałaby: dwójka wiodących politologów, ekspertów w zakresie kryzysów demokracji w różnych częściach świata, wykorzystuje swoją wiedzę do tego, by uświadomić Amerykanom zagrożenia, przed jakimi obecnie stoi ich własny system polityczny.” – Francis Fukuyama; „Levitsky i Ziblatt to wiodący badacze systemów demokratycznych, opisują przykłady z wielu zakątków świata, z ogromnym zapałem i uczciwością wykorzystują swoją wiedzę do analizowania bieżących problemów, z jakimi borykają się Stany Zjednoczone. (…) Dzięki temu Czytelnik nie tyko odczuwa intelektualne podekscytowanie, lecz także jest świadom zawartej w tej książce politycznej przestrogi.” – Timothy Snyder

Karol Modzelewski, Studia wybrane z dziejów społeczeństwa, prawa i ustroju Europy wczesnośredniowiecznej (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2018, ISBN 978-83-23533-63-4)

Zbiór studiów autorstwa profesora Karola Modzelewskiego, wybitnego mediewisty o światowej renomie, który przez większą część swojego życia zawodowego jest związany z Instytutem Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Artykuły dotyczą organizacji społeczeństwa i systemu jego eksploatacji przez władzę książęcą w monarchii Piastów oraz więzi grupowych, norm prawnych i zasad współżycia społecznego w innych krajach średniowiecznej Europy. Teksty pochodzą z czasopism naukowych i wydawnictw zbiorowych opublikowanych w latach 1961-2010 i stanowią znakomite uzupełnienie trzech fundamentalnych dla współczesnej mediewistyki polskiej i światowej monografii naukowych profesora Modzelewskiego: Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego: X-XIII wiek (Ossolineum, 1975), Chłopi w monarchii wczesnopiastowskiej (Ossolineum, 1987) i Barbarzyńska Europa (Iskry, 2004). Ta ostatnia doczekała się już siedmiu wydań obcojęzycznych.

Aneta Nisiobęcka, Z Lens do Wałbrzycha. Powrót Polaków z Francji oraz ich adaptacja w Polsce Ludowej w latach 1945–1950 (Instytut Pamięci Narodowej 2018, ISBN 978-83-8098-165-2)

Celem książki jest odpowiedź na pytania: jakie były założenia komunistycznych władz w Polsce wobec repatriacji i reemigracji, a jaka de facto była linia polityczna Francji wobec reemigracji górników, rolników i robotników przemysłowych? Na jakim szczeblu władzy podejmowano nad Sekwaną decyzje dotyczące powrotu Polaków do ojczyzny? Czy Francja zmieniła stanowisko wobec polityki reemigracyjnej dopiero po opadnięciu żelaznej kurtyny? Istotne było również ujawnienie opinii Polonii francuskiej na temat reemigracji oraz argumentów za powrotem, którymi posługiwały się organizacje polonijne we Francji. Na uwagę zasługuje także omówienie skali akcji repatriacyjnej i reemigracyjnej. Ze względu na procesy adaptacyjne nie bez znaczenia jest sprawa adekwatności założeń komunistycznej polityki repatriacyjnej i reemigracyjnej oraz związanych z nią obietnic awansu zawodowego polskich robotników w stosunku do rzeczywistości stalinowskiej Polski.

Jan Olaszek, Podziemne dziennikarstwo (Instytut Pamięci Narodowej 2018, ISBN 978-83-80983-96-0)

Książka pokazuje historię siedmiu podziemnych pism informacyjno-publicystycznych wychodzących w Warszawie w latach 1981-1989: „CDN – Głosu Wolnego Robotnika”, „KOS-a”, „Przeglądu Wiadomości Agencyjnych”, „Tygodnika Mazowsze”, „Tygodnika Wojennego”, „Wiadomości” i „Woli”. Autor ich dzieje analizuje z różnych perspektyw; opisuje funkcjonowanie podziemnych redakcji, konspiracyjne systemy druku i kolportażu, politykę informacyjną poszczególnych pism, prowadzone na ich łamach dyskusje publicystyczne, działania aparatu bezpieczeństwa skierowane przeciwko ich twórcom oraz środowisko podziemnych dziennikarzy, drukarzy, kolporterów i ich współpracowników. Atutem pracy jest szerokie wykorzystanie dorobku innych nauk humanistycznych i społecznych (m.in. socjologii i medioznawstwa) oraz uwzględnienie w analizach stosowanych w nich kategorii. Dzieje opisywanych w książce środowisk osadzone są na tle historii niezależnego ruchu wydawniczego w PRL oraz dawniejszych tradycji wydawania konspiracyjnej prasy, a także zjawiska samizdatu w innych państwach bloku sowieckiego.

Andrzej Paczkowski, Łukasz Jasiński, Paweł Machcewicz, Bartłomiej Różycki, Rozliczanie totalitarnej przeszłości. Karanie i upamiętnianie zbrodni (Instytut Studiów Politycznych PAN 2018, ISBN 978-83-65972-49-1)

Publikacja jest trzecią z cyklu pt. „Kara, pamięć i polityka: rozliczenia z przeszłością po II wojnie światowej”. Autorzy przedstawiają w niej pięć artykułów należących do kilku różnych obszarów badanych w ramach projektu. Wszystkie zostały opracowane w oparciu o istniejącą literaturę przedmiotu, mają charakter przede wszystkim faktograficzny i narracyjny, a ich autorzy koncentrowali się na warstwie informacyjnej. Od wielu lat w życiu publicznym i społecznym licznych krajów istotną rolę odgrywają problemy związane z nieodległym czasem minionym, ze zjawiskami, które opatrzyć można ogólnym mianem „złej przeszłości”. Jedną z konsekwencji upadku systemów będących nośnikami takiej przeszłości jest rozpoczęcie procesu ich rozliczania. i choć zjawisko nie jest nowe, to we współczesnym świecie wytrwałość w podejmowaniu tego rodzaju działań jest wyjątkowa. Celem projektu jest analiza zakresu podobieństw i różnic w mechanizmach, formach i tempie prawnych, politycznych i symbolicznych rozliczeń ze „złą przeszłością” w krajach europejskich od czasów II wojny światowej aż do dnia dzisiejszego.

Steven Pinker, Nowe Oświecenie. Argumenty za rozumem, nauką, humanizmem i postępem (Wydawnictwo Zysk i S-ka 2018, ISBN 978-83-8116-477-1)

Każdy, kto sądzi, że świat się kończy, powinien na nowo przemyśleć sprawę: ludzie żyją dłużej, są coraz zdrowsi, bardziej wolni i szczęśliwi, a chociaż świat stoi przed obliczem poważnych problemów, rozwiązania kryją się w oświeceniowym ideale stosowania rozumu i nauki. Czy świat naprawdę się rozpada? Czy ideał postępu się zdezaktualizował? W tej błyskotliwie napisanej ocenie kondycji ludzkiej w trzecim tysiącleciu psycholog poznawczy i intelektualista Steven Pinker nakłania nas, abyśmy się nie koncentrowali na krzykliwych nagłówkach i proroctwach zagłady, które wydobywają z nas najgorsze skrzywienia poznawcze. Zamiast tego radzi skupić się na faktach: na siedemdziesięciu pięciu zdumiewających wykresach Pinker pokazuje, że życie, zdrowie, dostatek, bezpieczeństwo, pokój, wiedza i szczęście wzrastają nie tylko na Zachodzie, lecz na całym świecie. Motorem tego postępu nie jest jakaś kosmiczna czy mistyczna siła. Jest on dobrodziejstwem Oświecenia: przekonania, że wiedza może się przyczynić do poprawy ludzkiego losu. Pinker analizuje źródła sceptycyzmu i strachu. Czy ludzie są ze swej istoty irracjonalni? Czy do ugruntowania moralności potrzebujemy religii? Czy nowoczesność wpędziła nas w samotność i skłonności samobójcze? Czy żyjemy w „epoce postprawdy”? W „epoce terroru”? Czy wszystko się zawali w apokalipsie wojny jądrowej, niedoboru zasobów, zmian klimatycznych i zerwanej z uwięzi sztucznej inteligencji? Z intelektualną głębią i literacką swadą Steven Pinker przedstawia argumenty za rozumem, nauką i humanizmem: ideałami, których potrzebujemy, aby zmierzyć się z naszymi problemami i podtrzymać postęp ludzkości.

Patryk Pleskot, Tam i… z powrotem. Georges Mink w słowach, dokumentach, obrazach (Instytut Pamięci Narodowej 2018, ISBN 978-83-8098-428-8)

Życie Georges’a Minka to prawdziwa kronika drugiej połowy XX wieku. A dzięki pamięci rodzinnej w jego opowieści możemy odnaleźć specyficzne i dramatyczne obrazy z życia polsko-francusko-żydowskiej rodziny z pierwszych dekad stulecia. Fascynacja komunizmem, emigracja, wojna domowa w Hiszpanii, ruch oporu i niemieckie obozy koncentracyjne w czasie drugiej wojny światowej, powojenne wybory, inicjacja polityczna, pierwsze przejawy niezależnego myślenia, dysydentyzm, studia, ponowna emigracja (czy reemigracja), protesty marcowe w Polsce, protesty majowe w Paryżu, kariera naukowa we Francji, perypetie ze Służbą Bezpieczeństwa, narodziny opozycji demokratycznej w PRL, wreszcie wsparcie dla jawnej, a następnie podziemnej „Solidarności” – to tylko część tematów przewijających się w bogatych wspomnieniach prof. Minka.

Marek Rezler, Polska niepodległość 1918 (Wydawnictwo Poznańskie 2018, ISBN 978-83-7976-910-0)

Swój niepodległy byt Polska rozpoczynała zniszczona, zubożona, bez ustalonych granic, bez wojska, za to z koniecznością scalenia trzech różnych organizmów. Proces integracji musiał odbywać się sprawnie, szczególnie w obliczu niechęci sąsiadów i niejednoznacznej postawy rządów mocarstw koalicyjnych. Jednak dzięki niezwykłemu wysiłkowi całego pokolenia Polaków i sprzyjającej koniunkturze międzynarodowej udało się niepodległość obronić i zachować. Setna rocznica odzyskania niepodległości to doskonała okazja do zmierzenia z mitem założycielskim współczesnej Polski. W dotychczasowych ocenach tej rocznicy dominował patos, a o przywódcach niepodległościowych powielano stereotypowe opinie. Marek Rezler, ceniony historyk i publicysta, rozprawia się z szeregiem mitów, które na stałe weszły do kanonu narodowej megalomanii: o dokonaniach powstań narodowych i męczeństwie narodu pod zaborami, o rzekomej mocarstwowości młodego państwa i późniejszej tzw. zdradzie zachodnich sojuszników, o nieliczeniu się z twardą realpolitik na przestrzeni całego XX wieku. Świetnie prowadzona narracja i dynamiczny styl to dodatkowy atut tej książki, a śmiałe, ale całkowicie uzasadnione oceny, wnoszą powiew świeżości do narodowego dialogu.

Pierre Rosanvallon, Dobre rządy (Wydawnictwo Akademickie Dialog 2018, ISBN 978-83-8002-723-7)

Pod koniec XX wieku, kiedy padały reżimy komunistyczne, a dyktatury słabły i zanikały, wydawało się, że na całym świecie demokracja święci triumfy. Lecz obecnie, na początku XXI wieku, widzimy, że w różnych rejonach planety wyłaniają się wcześniej niespotykane formy polityczne, w których praktyce wyborów powszechnych towarzyszą tendencje autorytarne i przeciwne pluralizmowi: współistnieją najbardziej fundamentalna zasada demokracji i to, co niesie groźbę zniszczenia demokracji. To wielki problem naszej epoki. Demokracje nieliberalne, populistyczne rządy, zmartwychwstały cezaryzm – nauki polityczne wciąż po omacku szukają nazwy dla trafnego określenia tego rozproszonego po całym świecie zjawiska. Mgliście przeczuwamy, że zachodzi potrzeba dookreślenia samego demokratycznego ideału, że trzeba nadać taką formę demokracji, żeby nie mogła obrócić się przeciwko sobie samej. Pierre Rosanvallon – francuski historyk, profesor m. in. w Collège de France. Bada i publikuje na temat historii demokracji i szeroko rozumianej historii politycznej. Autor wielu inicjatyw obywatelskich i społecznych, zaangażowany w życie polityczne i intelektualne Francji. „Niniejsza książka jest moim udziałem w tym przedsięwzięciu. Proponuje lepsze zrozumienie zjawisk, które wzbudzają intelektualne zmieszanie, bo jawią się jako zbiór sprzeczności nie do pogodzenia. Przede wszystkim chodzi o poszerzenie naszego pojmowania demokracji. Pierwotnie była ona rozumiana jako zaprowadzenie ustroju przedstawicielskiego, w którym parlament odzwierciedla interesy i aspiracje społeczeństwa, a środkami prowadzącymi do tego celu były wybory powszechne i pluralistyczna oferta polityczna. W tej perspektywie postęp demokracji polegał na zapewnianiu większej, lepszej reprezentatywności przedstawicieli społeczeństwa. Zgodnie z tym sposobem myślenia, w klasycznej teorii politycznej fundamentem żywotności demokracji była relacja przedstawiciele−reprezentowani. Relacja ta nadal jest ważna, ale teza o jej kluczowym znaczeniu była formułowana w sytuacji, gdy dominującą rolę w systemie odgrywały prawo i stanowiąca je władza legislacyjna. A to się zmieniło. W związku z trybem podejmowania decyzji, we współczesnym świecie wzrosło znaczenie władzy wykonawczej i rządzący stali się ważniejsi niż przedstawiciele ludu. Tak więc demokracja nie może już ograniczać się do legitymizacji poprzez wybory; taka legitymizacja nie daje nieobwarowanego żadnymi warunkami zezwolenia na rządzenie. Centralne znaczenie ma obecnie sposób sprawowania władzy. Nasze systemy polityczne są określane jako demokratyczne, bo są uświęcane poprzez wybory, ale obywatele czują, że są rządzeni demokratycznie tylko wtedy, kiedy rządzący w swoim działaniu spełniają jasno określone wymogi przejrzystości, odpowiedzialności, rozliczania się, odzwierciedlania zróżnicowania społecznego czy wsłuchiwania się w głos obywateli.” – z przedmowy do polskiego wydania.

Wojciech Roszkowski, Mistrzowska gra Józefa Piłsudskiego (Wydawnictwo Biały Kruk 2018, ISBN 978-83-7553-240-1)

To była zaiste mistrzowska gra – zacząć wojnę w bloku państw, które ją ostatecznie przegrają, a zakończyć wśród zwycięzców! Sam wielki przeciwnik Józefa Piłsudskiego, Roman Dmowski, przyznawał Naczelnikowi, że to był genialny manewr. Drugim tyleż genialnym, co niespodziewanym rozdaniem w grze o Polskę było spacyfikowanie zaraz po zakończeniu wojny prorewolucyjnych, a nawet probolszewickich nastrojów przez przekazanie kierownictwa kraju w ręce… lewicy (rząd Moraczewskiego). Zamiast krwi i trupów na ulicach, jak to było np. w Niemczech, mieliśmy pracę nad instytucjami państwa i parlamentaryzmu. Trzecim elementem wielkiej gry Naczelnika była batalia o granice II Rzeczypospolitej; przyznano nam je w traktacie wersalskim w sposób bardzo enigmatyczny. Wiązało się to z natychmiastowym tworzeniem armii – licznej i silnej. Udało się w 1919 r. „Wojsko Polskie liczyło już około miliona żołnierzy zdolnych stawić czoła inwazji bolszewickiej w obronie Polski i Europy” – podkreśla autor książki. Pierwsze parę miesięcy odzyskania niepodległości było kluczowe dla kształtu, ustroju i dalszych losów Rzeczypospolitej.

Sędzia gorszego sortu. Andrzej Rzepliński w rozmowie z Janem Osieckim (Prószyński i S-ka 2018, ISBN 978-83-8123-054-4)

Andrzej Rzepliński – żywy symbol niezależności oraz integralności sądownictwa, a także oporu w wojnie hybrydowej wytoczonej demokracji konstytucyjnej, trójpodziałowi władz oraz godności człowieka przez rząd Prawa i Sprawiedliwości. W długiej i szczerej rozmowie opowiada, dlaczego został prawnikiem, jak znalazł się w PZPR i w „Solidarności”, z jakiego powodu tworzył do szuflady projekty ustaw, które po kilku latach doczekały się wykorzystania przez profesora Strzembosza przy Okrągłym Stole. Zdradza również, między innymi, kulisy ratowania niezależności Trybunału Konstytucyjnego i – po raz pierwszy opowiada o dwóch tajnych rozmowach z emisariuszem Jarosława Kaczyńskiego. Andrzej Rzepliński – w latach 2007-2016 sędzia Trybunału Konstytucyjnego, a w latach 2010-2016 – jego prezes. Sędzia sprawozdawca w precedensowych sprawach konstytucyjnych. Profesor nauk prawnych, kierownik Katedry Kryminologii i Polityki Kryminalnej UW, wykładowca akademicki, dr h.c. Uniwersytetu w Osnabrück. Dziekan Wydziału Stosowanych Nauk Społecznych i Resocjalizacji UW w latach 2002–2005. Autor polskich i zagranicznych publikacji naukowych, m.in. na temat prawa, działania państw totalitarnych, kryminologii, sądownictwa. W latach 1980-1990 ekspert Centrum Obywatelskich Inicjatyw Ustawodawczych NSZZ „Solidarność”. Po wprowadzeniu stanu wojennego współpracował z Komitetem Helsińskim. Autor i współautor 19. ustaw, w tym w 1989-1990 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa, Sądzie Najwyższym, Kodeksu karnego wykonawczego. Karty Praw i Wolności, ustawy konstytucyjnej procedowanej przez Sejm w latach 1992–1993. Jako przedstawiciel prezydenta Lecha Wałęsy współtwórca ustawy zasadniczej z 1997 roku. W 1998 roku autor projektu ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej. Współautor projektu zmian w Konstytucji dla spodziewanego rządu PO–PiS w 2005 roku. Ekspert komisji sejmowych i senackich. Animator społeczeństwa obywatelskiego, współtwórca i członek wielu stowarzyszeń polskich i międzynarodowych. Ekspert organów Rady Europy i ONZ w dziedzinie praw podstawowych, bioetyki, sądownictwa, rządów prawa. Animator umacniania współpracy sądów konstytucyjnych w Europie.

Klaus Schwab, Czwarta rewolucja przemysłowa (Wydawnictwo Studio Emka 2018, ISBN 978-83-65068-81-1)

Klaus Schwab, światowej sławy ekonomista, założyciel i prezes Światowego Forum Ekonomicznego, uważa, że chociaż czwarta rewolucja przemysłowa pod względem skali, zakresu i złożoności jest odmienna od wszystkiego, z czym dotąd mieliśmy do czynienia, to ciągle jeszcze mamy szansę wpływać na jej przebieg. Ta rewolucja, zdaniem autora, w sposób zasadniczy zmieni nasz sposób życia i pracy. Charakterystyczne dla niej nowe technologie, łączące świat fizyczny, cyfrowy i biologiczny, wpłyną na wszystkie dyscypliny nauki i gospodarki, na branże przemysłowe i na rządy, rzucą wręcz wyzwanie samemu pojmowaniu człowieczeństwa. Sztuczna inteligencja – w postaci superkomputerów, dronów i wirtualnych asystentów aż po druk 3D, sekwencjonowanie DNA, inteligentne termostaty, przenośne czujniki czy mniejsze od ziarnka piasku mikroczipy – już nas otacza. To jednak dopiero początek coraz pełniejszego wykorzystania choćby nanomateriałów czy drukarek 3D. A już myślimy o 4D i „inteligentnych fabrykach”, w których systemy produkcji są koordynowane wirtualnie na skalę światową, czy o wszczepialnych mobilnych telefonach, wykonanych z biosyntetycznych materiałów. Charakteryzując kluczowe technologie napędzające tę rewolucję, Schwab wskazuje na najważniejsze konsekwencje, także negatywne, jakie wynikać z tego mogą dla rządów, świata biznesu, społeczeństwa obywatelskiego oraz zwykłych ludzi. Przekonany, że stoimy wobec nieporównywalnego z niczym w historii doświadczenia, przedstawia śmiałe propozycje, jak za tymi zmianami nadążać i jak z nich właściwie korzystać, by zapewnić sobie i następnym pokoleniom lepszą przyszłość – taką, w której wynalazcy nie będą przekraczali granic etycznych, technologie będą raczej wspierały ludzi, zamiast ich zastępować, a postęp będzie służył społeczeństwu, a nie je niszczył. Aby to stało się możliwe, wszyscy muszą tego chcieć – przekonuje Klaus Schwab w swojej książce.

Radosław Sikorski, Polska może być lepsza. Kulisy polskiej dyplomacji (Wydawnictwo Znak 2018, ISBN 978-83-240-3427-7)

Czy zmierzamy ku geopolitycznej katastrofie? Mamy być dumni, że wstaliśmy z kolan, a nie zauważać, że upadliśmy na głowę. Narzucają nam język nienawiści. Wyzywają od zdrajców i odmawiają polskości. Koszulka z napisem „Śmierć wrogom ojczyzny” ma być miarą patriotyzmu. Świat jeszcze przed chwilą patrzył na nas z podziwem. Liczono się z naszym zdaniem. Byliśmy wiodącym państwem Europy. Dziś patrzy się na nas ze zdumieniem. Stoimy z boku. Władza mówi, że dumnie, ale faktem jest, że samotnie. Po co nam Unia Europejska? Czy zagraża nam Rosja? Na ile możemy polegać na USA? Jak wrócić do wielkiej gry? Na te pytania odpowiada Radosław Sikorski, wykładowca Harvardu, były minister obrony i spraw zagranicznych. Człowiek, który prowadził grę z największymi: Clinton, Ławrow, Merkel czy Janukowycz.

Chris Skinner, Cyfrowi ludzie. Nasza czwarta rewolucja (wydawnictwo Poltext 2018, ISBN 978-83-75617-17-7)

Cyfryzacja wszystkiego jest wszechobecna. Jako „cyfrowi ludzie” żyjemy w czasach czwartej rewolucji. Pierwszą było powstanie człowieka, drugą rozwój cywilizacyjny, a trzecią globalizacja handlu. Czwarta rewolucja to cyfryzacja. Technologie cyfrowe całkowicie zmieniły jak się komunikujemy, pracujemy, kupujemy i sprzedajemy oraz spędzamy czas wolny. Największe zmiany dokonały się i nadal dokonują w gospodarce. Cyfryzacja zmusza firmy do tworzenia i błyskawicznego wdrażania innowacyjnych modeli biznesowych. Internet całkowicie zmienił relacje firm z klientami. Sztuczna inteligencja, na dobre i złe, na trwałe wdarła się do świata biznesu. A to dopiero początek czwartej rewolucji, „naszej rewolucji cyfrowych ludzi”. Tak twierdzi autor książki, Chris Skinner, założyciel europejskiej sieci profesjonalistów w dziedzinie finansów o nazwie the Financial Services Club, komentator gospodarczy BBC News, Sky News oraz Bloomberga, autor głośnych książek o wpływie cyfryzacji na sektor bankowy i finansowy, mówca publiczny i konsultant porównywany pod względem wpływu na decyzje firm z takimi sławami jak Gary Hamel czy Michael Porter. W swojej najnowszej książce Skinner dużo miejsca poświęca m.in. eksplozji firm typu FinTech. Ponieważ Skinner wiele czasu spędza w Azji, w książce znajduje się kapitalne studium przypadku chińskiej firmy FinTech o nazwie Ant Financial należącej do Grupy Alibaba. Ta powstała w 2014 r. firma jest obecnie wyceniana na 150 mld dolarów! Czwarta rewolucja umożliwia błyskawiczne tworzenie bogactwa, ale równie szybko potrafi zniszczyć tradycyjne firmy. Skutki tych procesów są dla nas wszystkich coraz bardziej i coraz szybciej odczuwalne. Cyfrowi ludzie nie mają gdzie się schować przed skutkami cyfrowej rewolucji. Jedyne co mogą zrobić, to się dostosować. Książka opisuje, jak mogą to zrobić.

Hanna Suchocka, Ambasador u trzech papieży (Wydawnictwo Literackie 2018, ISBN 978-83-08-06515-0)

Opowieść Hanny Suchockiej o latach 2001–2013, kiedy pełniła funkcję ambasadora w Watykanie w czasie pontyfikatów Jana Pawła II, Benedykta XVI i Franciszka. W tym okresie doszło do wielu dramatycznych wydarzeń — m.in. gwałtowne pogorszenie stanu zdrowia, a następnie śmierć Jana Pawła II, katastrofa smoleńska czy abdykacja Benedykta XVI — a Hanna Suchocka musiała się z nimi mierzyć nie tylko jako dyplomata, ale również na płaszczyźnie osobistej. Dzięki opisanym tutaj historiom poznajemy strukturę i mechanizmy działania Państwa Watykańskiego oraz tajniki protokołu dyplomatycznego od kwestii strategicznych po dress code. Hanna Suchocka opowiada jednak nie tylko o postaciach z pierwszych stron gazet, ale również z sympatią i nostalgią wspomina zwykłych ludzi, których spotykała na targu, w małych sklepikach, ulubionych trattoriach i kafejkach. Hanna Suchocka (ur. 1946) – polityk, nauczycielka akademicka i prawniczka specjalizująca się w prawie konstytucyjnym i publicznym oraz w prawach człowieka. W latach 1992–1993 jako pierwsza kobieta w historii Polski pełniła urząd premiera. W rządzie Jerzego Buzka była ministrem sprawiedliwości, a następnie, w latach 2001–2013, kierowała ambasadą Rzeczypospolitej Polskiej przy Stolicy Apostolskiej.

Włodzimierz Suleja, Mundur na nim szary… Rzecz o Józefie Piłsudskim (1867–1935) (Instytut Pamięci Narodowej 2018, ISBN 978-83-8098-522-3)

Niewielu spośród bohaterów dziejów ojczystych po dzień dzisiejszy postrzeganych jest przez pryzmat otaczającej ich postacie legendy. W ich gronie był i pozostaje bez wątpienia Józef Piłsudski. Socjalista. Konspirator. Legionowy Brygadier. Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz. Zamachowiec. Dyktator. W każdym z tych wcieleń odmienny. I stale pozostający sobą (ze wstępu do książki). To prawda, że darzono go ślepym, bałwochwalczym uwielbieniem, był jednak równie skrajnie znienawidzony. To prawda, że rządy, które sprawował po maju roku 1926, zmierzały nie w kierunku umacniania demokratycznych rozwiązań, lecz wzorca autorytarnego. To prawda, że zwłaszcza w ostatnim pięcioleciu swego życia istotne, kluczowe dla bezpieczeństwa państwa kwestie, jak choćby tak pieczołowicie zawiadywane przezeń sprawy armii, przerastały już jego siły. Pomajowa perspektywa, niezwykle przecież trudna do jednoznacznej, rzetelnej oceny, nie powinna jednak przesłaniać ani jego wcześniejszych dokonań, ani tych bezspornych osiągnięć II Rzeczypospolitej, które mogły, choć nie musiały, stworzyć w latach trzydziestych – dzięki Piłsudskiemu – podstawy jej zewnętrznego bezpieczeństwa. Nie może przesłaniać pierwszych lat niepodległości, gdy Piłsudski budował wojsko i wykuwał na jego czele państwowe granice. Gdy rozpisując parlamentarne wybory, wprowadzał II Rzeczpospolitą w świat powojennej demokracji. Gdy w imię jej bezpieczeństwa próbował realizować – nie utopijną, lecz ścierającą się ze wschodnioeuropejskimi realiami – federacyjną wizję (z zakończenia).

Wiesław Śladkowski, Ferdinand Foch. Marszałek trzech narodów Francji, Wielkiej Brytanii, Polski (Drukarnia TEKST Sp. j. 2018, ISBN 978-83-63693-31-2)

Ferdinand Foch – francuski dowódca i teoretyk wojskowy, marszałek Francji, marszałek polny Wielkiej Brytanii (1919) i marszałek Polski (1923), szef Sztabu Generalnego, naczelny wódz Sił Sprzymierzonych. Pierwsza w Polsce biografia jest próbą przybliżenia czytelnikowi tej wybitnej postaci zwiazanej z naszą historią. Profesor Wiesław Śladkowski (ur. 1935) – historyk, wybitny uczony, pracownik naukowy Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, jest znawcą dziejów Polski i Europy, przede wszystkim XIX wieku.

Bob Woodward, Strach. Trump w Białym Domu (Wydawnictwo W.A.B. – Grupa Wydawnicza Foksal 2018, ISBN 978-83-28063-58-7)

Wstrząsające, nieznane dotąd fakty z życia Białego Domu. Szokujące doniesienia współpracowników Donalda Trumpa. Intymny portret amerykańskiego prezydenta. Ta książka wywołała popłoch wśród rządzących Ameryką jeszcze przed swoją premierą. Bob Woodward, legendarny amerykański dziennikarz, który doprowadził do ujawnienia afery Watergate i ustąpienia Richarda Nixona z funkcji prezydenta, jeszcze raz zmieni bieg światowej historii. W swojej najnowszej, bezkompromisowej publikacji Woodward ujawnia nieznane dotąd fakty dotyczące funkcjonowania Białego Domu i polityki Donalda Trumpa. Przedstawia zatrważający proces decyzyjny prezydenta w sprawie polityki krajowej i zagranicznej. Wśród jego rewelacji są między innymi doniesienia o tym, jakoby część doradców prezydenta próbowała blokować jego działania… usuwając dokumenty z jego biurka. A wszystko to w obawie przed nieprzemyślanymi decyzjami, które mogłyby być niebezpieczne dla kraju.

Andrzej Zoll, Marek Bartosik, Od dyktatury do demokracji i z powrotem. Autobiograficzna rozmowa o współczesnej Polsce (Wydawnictwo Znak 2018, ISBN 978-83-240-4254-8)

Andrzej Zoll – prawnik, profesor UJ, prezes Trybunału Konstytucyjnego, rzecznik praw obywatelskich, Kawaler Krzyża Komandorskiego z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Przespaliśmy demokrację. Wracamy do totalitaryzmu. Mało kto docenił PiS i Jarosława Kaczyńskiego jako geniusza destrukcji. Znakomicie potrafi burzyć. Chwała mu, że przyczynił się do demontażu PRL, ale tylko za to. Teraz chce, byśmy zapomnieli, że każda władza się demoralizuje, każda ostatecznie przegrywa. Tym szybciej, im szybciej przestają w niej działać niezależne sądy, media, organizacje obywatelskie. I nie sądzę, bym akurat tutaj demonizował politykę PiS. Wręcz przeciwnie – obawiam się, że nie dostrzegam całej jej przewrotności. Autor walczył z komunistami o demokrację przy Okrągłym Stole. Dziś o jej ocalenie w Polsce walczy z Jarosławem Kaczyńskim. Tworzył polskie prawo karne. Dziś mówi stanowcze NIE rządom bezprawia. O tym, jak nie został prezydentem, o tym, że walka o zagrożoną demokrację daje mu większego kopa niż rozrusznik, trochę o sobie i wiele o Polsce opowiada w szczerej rozmowie z Markiem Bartosikiem.

Archiwum Wiktora Kulerskiego. Dokumenty podziemnej „Solidarności” 1982–1986 (praca zbiorowa; Instytut Pamięci Narodowej 2018, ISBN 978-83-80984-70-7)

Edycja ponad siedmiuset dokumentów podziemnej „Solidarności” z lat 1982-1986, głównie korespondencji prowadzonej przez Wiktora Kulerskiego, członka władz Regionu Mazowsze NSZZ „Solidarność”, koordynatora działalności niezależnych struktur oświaty, kultury, nauki i służby zdrowia (OKN-o) w Warszawie.

Aspekty polityczno-społeczne, ekonomiczne i prawne przyszłości Unii Europejskiej (redakcja naukowa: Ireneusz Kraś, Radosław Kubicki, Tadeusz Wallas; Wydawnictwo Aspra 2018, ISBN 978-83-75459-00-5)

Książka analizuje stan obecny Unii Europejskiej na przykładzie wybranych zagadnień oraz prezentuje możliwe kierunki jej rozwoju zarówno w płaszczyźnie polityczno-społecznej, jak i ekonomicznej oraz prawnej. Badaniom zostały poddane kwestie dotyczące: integracji europejskiej, legitymizacji społecznej, roli UE na arenie międzynarodowej, przestępczości zorganizowanej, migracji, sytuacji kobiet, modelu gospodarczego UE oraz strefy euro. Aktualność poruszanych kwestii stanowi zaletę opracowania. Publikacja adresowana jest do teoretyków, praktyków oraz studentów zajmujących się tematyką przyszłości Unii Europejskiej. „W recenzowanej pracy mamy do czynienia z interesującym w naukowej literaturze przedmiotu spojrzeniem na podstawy integracji europejskiej. Autorzy skoncentrowali się tu na precyzyjnym ukazaniu miejsca i ważności polityk UE. Problemem, a zarazem celem badawczym recenzowanej pracy w ujęciu generalnym jest bez wątpienia próba teoretycznego wyjaśnienia relacji i zależności, a tym samym interakcji występujących w ramach wspólnoty integracyjnej, jaką kształtuje Unia Europejska i jej wszystkie podmioty”. – z recenzji naukowej prof. zw. dr. hab. Zbigniewa Czachóra.

Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej (redakcja naukowa: Ewa Małuszyńska, Bohdan Gruchman; autorzy: Justyna Cabańska, Piotr Ebbig, Bohdan Gruchman, Piotr Idczak, Katarzyna Kokocińska, Ewa Małuszyńska, Grzegorz Maur, Ida Musiałkowska, Magdalena Sapała, Magdalena Śliwińska, Łukasz D. Wróblewski; Wydawnictwo Naukowe PWN SA 2018, ISBN 978-83-01-20055-8)

Decyzja Wielkiej Brytanii o rezygnacji z członkostwa w Unii Europejskiej oraz kryzys migracyjny, zdominowały w ostatnim czasie dyskusje, odbywające się w krajach członkowskich wspólnoty oraz jej instytucjach. Nowe wydanie kompendium ma na celu aktualizację zagadnień, w kontekście obecnych wieloletnich ram finansowych 2014-2020 oraz innych procesów, jakie zaszły w rozwoju i funkcjonowaniu Unii Europejskiej w ostatnich latach. Autorzy omawiają m.in.: kolejne rozszerzenia UE i strefy euro, zmiany w funkcjonowaniu strefy euro po kryzysie, nowy budżet UE, fundusze europejskie i system ich wdrażania oraz zmiany w wybranych politykach sektorowych. W publikacji oprócz aktualizacji treści poruszane są zagadnienia, powiązane z powtarzającymi się pytaniami o suwerenność państw członkowskich oraz obecną sytuację w UE – politykę azylową i migracyjną. Ważnym uzupełnieniem są treści poświęcone Polsce, w których zawarto informacje takie jak: proces akcesji do Unii Europejskiej, w tym negocjacje, uzyskane okresy przejściowe i derogacje, przepływy finansowe między Polską a UE oraz obowiązujące w naszym kraju procedury i możliwości pozyskiwania funduszy pomocowych. Pierwsze wydanie książki ukazało się w 2005 roku.

2017:

Szirin Ebadi, Kiedy będziemy wolne. Moja walka o prawa człowieka (Wydawnictwo Znak 2017, ISBN 978-83-240-4240-1)

Szirin Ebadi opisuje szokujące losy ofiar religijnego państwa w czasach po rewolucji islamskiej i wprowadzeniu prawa szariatu w Iranie. Pierwsza w historii Iranka nagrodzona Pokojową Nagrodę Nobla relacjonuje masowe aresztowania, publiczne egzekucje i tortury na opozycjonistach. W migawkach z codziennego życia w Teheranie pisze zarówno o randkujących młodych Irankach, jak i policji moralnej, która decyduje o losie kobiety aresztowanej za wystający spod chusty kosmyk włosów. Po raz pierwszy noblistka ujawnia swój osobisty dramat. Służby wewnętrzne terroryzują przyjaciół, współpracowników i córki aktywistki. Ukochany mąż zostaje uwiedziony przez podstawioną agentkę. Skazany na ukamienowanie za cudzołóstwo prosi o pomoc zdradzoną żonę. „Kiedy będziemy wolne” to przede wszystkim wspomnienia o kobietach – prawniczkach, feministkach, matkach i córkach – stających do nierównej walki z państwem w pełni kontrolowanym przez ekstremistycznych wyznawców islamu. Szirin Ebadi (ur. 21 czerwca 1947 w Hamadanie) – aktywistka, nauczycielka akademicka, publicystka i pierwsza sędzina w historii Iranu. Gdy islamiści usunęli kobiety ze wszystkich funkcji publicznych, Ebadi została adwokatem i walczyła o wolność dla ofiar ekstremistów. Jest laureatką Pokojowej Nagrody Nobla (2003).

Francis Fukuyama, Koniec historii i ostatni człowiek (Wydawnictwo Znak 2017, ISBN 978-83-240-4570-9)

Ta książka wywołała jeden z najgłośniejszych sporów intelektualnych ostatnich lat. Nigdy nie była tak potrzebna jak teraz. Świat 2017 – w Europie Wschodniej trwa konflikt militarny. Z ogarniętego wojną Południa na bogatą Północ ciągną rzesze uchodźców. Zachodnim światem wstrząsa bodaj największy od wojny kryzys demokracji. Czy można powiedzieć, że teza Fukuyamy o końcu historii jest nadal aktualna? Fukuyama nie mówił bowiem o końcu wojen, wielkich zmian historycznych i upadkach państw. Filozof mówił o końcu idei. Ta książka, choć napisana 25 lat temu, ponownie stała się potrzebna. Pozostaje punktem wyjścia do toczącej się na naszych oczach dyskusji o sensie i przyszłości demokracji. Pozwala zrozumieć, na czym polega współczesny kryzys zachodniego świata i do czego może nas doprowadzić. Francis Fukuyama – jeden z najbardziej kontrowersyjnych myślicieli przełomu XX i XXI wieku, amerykański filozof, politolog i ekonomista. Były wicedyrektor Zespołu Planowania Politycznego Departamentu Stanu USA. Pierwsze polskie wydanie książki ukazało się w 1996 / 1997 roku.

Łukasz Garbal, Prezydent opozycji. Krótka biografia Jana Józefa Lipskiego (Instytut Pamięci Narodowej 2017, ISBN 978-83-8098-153-9)

Jan Józef Lipski (1926–1991) wiele zdziałał dla integrowania opozycji. Kiedy władza próbowała dzielić Polaków na grupy zainteresowane tylko własnym interesem – łączył różne środowiska. Zamiast demagogii wolał dialog; nawet w sporze starał się znaleźć miejsca wspólne. Ideologii przeciwstawiał samoorganizację społeczeństwa. Nigdy niezwiązany z PZPR, współzałożyciel KOR, był żywym przykładem patrioty-socjalisty, pokazującym niebezpieczeństwa obu totalitaryzmów: lewicowego (komunizmu) i prawicowego (nacjonalizmu). Prezydent RP na uchodźstwie Edward Raczyński widział w nim swego następcę. Fascynujące życie Lipskiego jest kluczem do zrozumienia powojennej historii Polski i lustrem, w którym zobaczymy dzień dzisiejszy.

Andrzej Garlicki, Józef Piłsudski 1867-1935 (Wydawnictwo Znak 2017, ISBN 978-83-240-4216-6)

Najnowsza edycja fundamentalnej biografii marszałka Józefa Piłsudskiego. Odbył długą drogę z Zułowa – przez syberyjskie zesłanie, ruch socjalistyczny, Legiony, Magdeburg, Belweder, Sulejówek i znowu Belweder – do królewskich grobów na Wawelu. Był wielką indywidualnością i odcisnął – co niewielu jest dane – swe piętno na kilku dziesięcioleciach dziejów Polski. Był człowiekiem już za życia owianym legendą. Wciąż jest symbolem odrodzenia Polski. Książka Andrzeja Garlickiego jest najlepszą i najpełniejszą biografią marszałka Piłsudskiego. Człowieka, który całe życie poświęcił walce o wolną Ojczyznę. Który nie uznawał kompromisów. Który nie bał się podejmować ryzyka. Bez którego dziś nie byłoby niepodległej Rzeczpospolitej. Andrzej Garlicki (1935-2013) – historyk i publicysta. Absolwent Uniwersytetu Warszawskiego. Członek kolegium tygodnika „Kultura”, a od 1982 r. aż do śmierci związany z tygodnikiem „Polityka”. Wieloletni profesor na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Głównym tematem jego badań była najnowsza historia Polski.

Ulrike Guérot, Europejska wojna domowa (Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2017, ISBN 978-83-65853-18-9)

Prawicowy populizm dzieli narody Europy. Wielka Brytania, Austria, Holandia, Polska, Węgry i Francja to społeczeństwa głęboko rozdarte. Naprzeciw siebie stoją zwolennicy i przeciwnicy partii populistycznych: po jednej stronie europejscy „tożsamościowcy”, pragnący Europę odizolować, zachowując jej staroświecki ład państw narodowych, a po drugiej liberalne, postępowe społeczeństwo obywatelskie, chcące zorganizować Europę w sposób zdecentralizowany, socjalny i parlamentarny. Jednak zdaniem niemieckiej politolożki, Ulrike Guérot, to proces konieczny i przydatny. Bo „europejska wojna domowa” otwiera tak naprawdę drogę ku nowej Europie, w której postawy polityczne stają się ważniejsze od przynależność narodowej. W całej Europie zwolennicy otwartego na świat społeczeństwa obywatelskiego to większość. Tyle że nie połączyli się jeszcze w ruch polityczny. Gdy to nastąpi, rozwieje się widmo renacjonalizacji i populizmu, otwierając drogę ku nowoczesnej, wolnościowej Europie poza państwami narodowymi. Ulrike Guérot (ur. 1964) – politolożka, założycielka i dyrektorka European Democracy Labs przy European School of Governance w Berlinie, od 2016 r. profesor i kierownik Wydziału Polityki Europejskiej i Badań nad Demokracją na Uniwersytecie Naddunajskim w Krems (Austria). Uczestniczyła w wielu think tankach w Paryżu, Brukseli, Londynie, Waszyngtonie i Berlinie, zajmując się kwestiami integracji europejskiej oraz miejscem Europy w świecie. Jej książka Warum Europa eine Republik werden muss wzbudziła wielkie zainteresowanie w całej Europie.

Józefa Hennelowa, Coraz bliżej albo coraz mniej (Wydawnictwo Znak 2017, ISBN 978-83-240-4985-1)

Rozważania zawarte w tej książce charakteryzują paradoksy: precyzja argumentów wyrażona w felietonowej formie, uniwersalność pytań wynikających z bieżących wydarzeń, jasny przekaz ujęty w ramy bogatej polszczyzny. Najważniejszy z paradoksów dotyczy jednak samej treści prezentowanych tekstów. Mówią one obyciu w Kościele i byciu częścią narodu, co wbrew dominującym trendom jest dla Autorki równoznaczne z ciągłym stawianiem elementarnych pytań, kwestionowaniem konwenansów i stereotypów. Józefa Hennelowa jawi się nam tutaj, jako jedna z najprzenikliwszych obserwatorek życia w Polsce XXI wieku. Józefa Hennelowa (1925-2020) – publicystka, działaczka katolicka, wieloletnia redaktorka „Tygodnika Powszechnego”, w którym pełniła m.in. funkcje sekretarza redakcji i zastępcy redaktora naczelnego. Członkini zespołu miesięcznika „Znak”, na którego łamach prowadzi obecnie rubrykę „Coraz bliżej albo coraz mniej”. W latach 1989-1993 posłanka na Sejm z ramienia Solidarności, a potem Unii Demokratycznej.

Jacek Kaczmarski, Między nami. Wiersze zebrane (Wydawnictwo Prószyński i S-ka 2017, ISBN 978-83-8097-238-4)

Najpełniejsze wydanie wierszy z okazji 60. rocznicy urodzin autora. Niektóre z tekstów publikowane są po raz pierwszy. Jacek Kaczmarski (1957–2004) – poeta, prozaik, kompozytor, piosenkarz, twórca tekstów piosenek. Członek-założyciel naszego Stowarzyszenia. Absolwent Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Zadebiutował w 1976 r., a rok później zdobył nagrodę na Studenckim Festiwalu Piosenki w Krakowie za utwór „Obława”. W roku 1979 r. rozpoczął współpracę z Przemysławem Gintrowskim i Zbigniewem Łapińskim. W momencie wprowadzenia stanu wojennego przebywał we Francji. W latach 80. dał setki koncertów na całym świecie. Wrócił do Polski w 1990 r. Został pochowany w Alei Zasłużonych na Warszawskich Powązkach. Odznaczony Krzyżem Komandorskim i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Był jednym z największych bardów współczesnej polskiej piosenki poetyckiej. Jego mocny głos, genialne teksty i wielka ekspresja, z jaką grał i śpiewał, wciąż porywają nowe pokolenia. Słowa piosenek jego autorstwa – jak choćby „Naszej klasy”, „Zbroi” czy „Murów” – weszły na stałe do naszego słownika.

Gilles Kepel, Antoine Jardin, Terror we Francji. Geneza francuskiego dżihadu (Wydawnictwo Dialog 2017, ISBN 978-83-80025-82-0)

„Chociaż zjawisko trzeciej fazy dżihadu dotyka całą Europę, we Francji jego przejawy są jednak najgłębsze i najbardziej radykalne, od „założycielskiego aktu terrorystycznego”, którym była masakra dzieci ze szkoły żydowskiej w Tuluzie i ich nauczycieli, dokonana przez francuskiego Algierczyka Mohameda Meraha 19 marca 2012 roku – pięćdziesiąt lat po podpisaniu rozejmu w algierskiej wojnie o niepodległość. Od tego czasu doszło do innych aktów terroru: zabójstwa w styczniu 2015 roku dokonanego w siedzibie tygodnika „Charlie Hebdo” i supermarkecie Kasher, aktu terroryzmu w listopadzie 2015 roku na Stadion Francji i w Bataclan, zabicie białą bronią policjanta i jego towarzyszki w ich domu w czerwcu 2016 roku. Świadczą one o tym, że szczególnym celem dżihadystów jest Francja. Badanie czynników politycznych i społecznych, kulturowych, psychologicznych i religijnych jest ważne nie tylko ze względu na wyzwanie, wobec którego w sposób niezwykle ostry stanęła współczesna Francja w wojnie z dżihadyzmem. To także propozycja wzorca interpretacji mającego wartość ogólną, a służącego przemyśleniu kryzysu cywilizacji, który w naszym wieku wybuchł głośno i brutalnie”.

Henry Kissinger, Dyplomacja (Wydawnictwo Bellona 2017, ISBN 978-83-11-14409-5)

Uważana za najważniejszą książkę w dorobku Kissingera, jest jedyną historią dyplomacji doprowadzoną do czasów współczesnych, napisaną przez jednego z najwybitniejszych dyplomatów praktyków. Od koncertu mocarstw, przez piekło światowych wojen, do końca zimnej wojny – panoramę dziejów dyplomacji prezentuje w swoim najwybitniejszym dziele człowiek najbardziej do tego zadania odpowiedni – dyplomata, negocjator, literat i autor sukcesów amerykańskiej polityki II połowy XX wieku. Jest to jedyna historia dyplomacji doprowadzona do czasów najnowszych. Henry Kissinger (ur. 1923) był doradcą ds. bezpieczeństwa i sekretariatem stanu. Wynegocjował w imieniu Stanów Zjednoczonych układ kończący wojnę wietnamską. Zainicjował też normalizację stosunków z Chinami – śmiertelnym wrogiem Ameryki. Pierwsze polskie wydanie ukazało się w 2002 roku.

Henning Lobin, Marzenie Engelbarta. Czytanie i pisanie w świecie cyfrowym (Państwowy Instytut Wydawniczy 2017, ISBN 978-83-06034-10-3)

My, ludzie, nie jesteśmy już dzisiaj jedynymi, którzy piszą i czytają. Komputery też to umieją. Po tysiącleciach monopolu na pisanie zmuszeni jesteśmy ten bastion ludzkości poddać. Książka pokazuje jak zmienił się proces czytania i pisania w dobie komputerów. Książki, biblioteki i wydawnictwa, szkoły i uniwersytety, prasa i cenzura – próbują odnaleźć się wobec głębokiego przełomu. Henning Lobin z pasją opowiada o skutkach skomputeryzowania, zaglądając do instytucji, przyglądając się codziennemu życiu i oceniając cyfrową kulturę przyszłości.

Paweł Machcewicz, Muzeum (Wydawnictwo Znak 2017, ISBN 978-83-24042-52-4)

Muzeów opowiadających o II wojnie światowej jest wiele, ale narracja wystawy w Gdańsku zupełnie zmienia sposób postrzegania wojny, takie muzeum to osiągnięcie cywilizacyjne. Wystawa jest bardzo uniwersalna, ponieważ opowiada o losach ludności cywilnej na całym świecie, lecz równocześnie jest też bardzo polska, bo nie brakuje najważniejszych wydarzeń związanych z wojenną historią naszego kraju. Polscy politycy i naukowcy często skarżą się, że świat ich nie rozumie. Jeśli tak faktycznie jest, to wystawa w Muzeum II Wojny jest szansą, aby dotrzeć do szerszego kręgu odbiorców, nie tylko polskich – Timothy Snyder. O kulisach walki o Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku pisze Paweł Machcewicz, jego twórca i pierwszy dyrektor.

Martin Malia, O rewolucji rosyjskiej. Wykłady paryskie (Państwowy Instytut Wydawniczy 2017, ISBN 978-83-06-03416-5)

Książka nie jest tylko prostym sprawozdaniem z wydarzeń, które przywiodły Rosję od słabo oświeconej monarchii do reżimu autorytarnego socjalizmu. Autor, znany amerykański specjalista od spraw Rosji i Związku Sowieckiego, dokonuje analizy zjawiska sowieckiej rewolucji i pomaga czytelnikowi lepiej zrozumieć proces następowania po sobie kolejnych faz instalowania się tam systemu, który nazywa ideokracją biurokratyczną. Martin Malia (1924-2004) w latach 1958–1991 wykładał na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. Jego pierwsza europejska publikacja zatytułowana Comprendre la Révolution russe ukazała się w Paryżu w 1980 r. jako zapis wykładów, do których wygłoszenia został Malia specjalnie zaproszony do Collège de France. Dzieło zostało przyjęte w Europie z dużym zainteresowaniem. W Polsce rzecz ukazała się w drugim obiegu w 1986 r., a wydanie obecne jest pierwszym „oficjalnym”.

Georges Mink, Polska w sercu Europy. Od roku 1914 do czasów najnowszych. Historia polityczna i konflikty pamięci (Wydawnictwo Literackie 2017, ISBN 978-83-08-06421-4)

Po co naszym politykom historia? Czy Polską nadal rządzą trumny Piłsudskiego i Dmowskiego? Dlaczego Polacy upajają się historią? Polska w sercu Europy to opowieść o naszej pamięci zbiorowej i XX-wiecznej historii Polski widzianej oczami francuskiego socjologa. Śledząc najważniejsze wydarzenia i malując portrety wybitnych postaci minionego stulecia, autor szuka odpowiedzi na pytanie, jak Polacy wykorzystują własną historię i jak oceniają swoją rolę na arenie europejskiej i światowej. Przedstawia przy tym główne narracje, jakie przez dziesięciolecia towarzyszyły polskiemu pamiętaniu i opowiadaniu historii: począwszy od narracji legionowej w I wojnie światowej, przez piłsudczykowską i narodową, socjalistyczną, komunistyczną, aż po dominujące współcześnie: patriotyczną z domieszką martyrologii i proeuropejsko-liberalną.

Jan Olaszek, Przeciw PRL. Szkice z dziejów opozycji demokratycznej (Wydawnictwo Trzecia Strona 2017, ISBN 978-83-64526-61-9)

Autor przygotował zbiór popularnonaukowych artykułów o nietuzinkowych bohaterach podziemia, których później historia postanowiła odstawić na boczny tor oraz o zapomnianych epizodach walki o wolną Polskę, niekiedy bardzo kontrowersyjnych. „W mediach często słyszymy o jakiejś postaci: legendarny opozycjonista z czasów PRL. Jednak wśród nas jest coraz więcej ludzi, którzy nie mają właściwie pojęcia, co ten zwrot oznacza. Jeśli do nich należysz, to koniecznie powinieneś przeczytać tę książkę. Jeśli zaś uważasz, że masz już o opozycji z lat PRL wystarczającą wiedzę, to też powinieneś to zrobić. Jan Olaszek szybko wyprowadzi Cię z błędu”. – prof. Antoni Dudek; „Należę do osób, które uważają, że głębokie podziały polityczne we współczesnej Polsce w znacznym stopniu mają swoje źródło nie tylko w historii III Rzeczpospolitej, ale również, a może nawet przede wszystkim, w dziejach PRL w jej schyłkowym okresie. Mam tutaj na myśli zarysowujące się coraz wyraźniej w drugiej połowie lat 70. oraz w latach 80. różnice i podziały wśród aktywnych uczestników antykomunistycznej opozycji. Myślę nie tylko o bodaj najłatwiej dostrzegalnych, choć zarazem najusilniej skrywanych przez samych zainteresowanych, sporach personalnych, ale także o tych ideologicznych, politycznych, a nawet strategicznych. O wszystkim tym myślałem, czytając z przyjemnością i zainteresowaniem najnowszą książkę dr. Jana Olaszka”. – prof. Jerzy Eisler.

Stanisław Parzymies, Polityka zagraniczna Francji po zimnej wojnie. 25 lat w służbie wielobiegunowości (Wydawnictwo Akademickie Dialog 2017, ISBN 978-83-80026-64-3)

Książka będąca rezultatem wieloletnich badań autora, który w czternastu rozdziałach poddał analizie cele i kierunki polityki zagranicznej Francji oraz metody i narzędzia jej realizacji w latach 1990–2015. Ćwierć wieku to wystarczająco długi okres, aby ocenić zmiany i trwałe tendencje w polityce zagranicznej każdego państwa. Dotyczy to również Francji, zwłaszcza że w przypadku tego kraju upadek systemu dwubiegunowego miał znaczący wpływ na zmiany w jego polityce zagranicznej. Przyszło wówczas Francji zmierzyć się z nowymi wyzwaniami, do których należało nie tylko określenie na nowo stosunku do Stanów Zjednoczonych, ale również do Rosji, a także do Niemiec, zajęcie stanowiska wobec idei rozszerzenia na wschód Sojuszu Północnoatlantyckiego i Unii Europejskiej, rewizja tradycyjnej polityki afrykańskiej, ponowne zdefiniowanie polityki arabskiej, udzielenie odpowiedzi na oczekiwania krajów frankofońskich oraz wykorzystanie możliwości, jakie dawała współpraca z rosnącymi potęgami w Azji i Ameryce Łacińskiej. Wydaje się, że stan francuskiej polityki zagranicznej po zimnej wojnie poprawnie zdiagnozował Daniel Colard, pisząc, że „u progu nowego tysiąclecia i XXI wieku, przesłanie gaullistowskie nie jest całkowicie przestarzałe. Trzeba tylko unikać dwóch niebezpieczeństw: całkowitej rezygnacji z narodowych ambicji i, z drugiej strony, mówienia bez przerwy o wielkości i mocarstwowości oraz udzielania lekcji innym”.

Zofia Posmysz, Królestwo za mgłą. Z autorką „Pasażerki” rozmawia Michał Wójcik (Wydawnictwo Znak 2017, ISBN 978-83-24037-27-8)

– Czyli pani wyszła z tego Królestwa? – Mnie się udało. Tak, mnie to się udało. Żeby przeżyć, trzeba przestrzegać reguł obozowej gry. Nie można dać się uderzyć – bo nie przestaną bić. Trzeba wyglądać w miarę zdrowo – inaczej wezmą na rewir. I przede wszystkim należy wiedzieć, jak rozmawiać z oprawcami. Bo nawet kat ma słabości. A ofiara nie zawsze jest bezbronna. Trafiła do Auschwitz, mając niespełna dziewiętnaście lat. Ponad siedemdziesiąt lat po wojnie zdecydowała się po raz pierwszy opowiedzieć całą swoją historię. Zofia Posmysz mówi o tym, skąd czerpała wewnętrzną siłę, choć była świadkiem niewyobrażalnego. I jak to się stało, że ponownie zaufała życiu. Zofia Posmysz – więźniarka Auschwitz, Ravensbrück i Neustadt-Glewe. Przeżyła eksperymenty medyczne i marsz śmierci. Po wojnie była dziennikarką Polskiego Radia, autorką słuchowiska „W Jezioranach”. Swoje obozowe doświadczenie zamieniła w literaturę najwyższej próby. Jej szokującą „Pasażerkę” sfilmował Andrzej Munk.

Jan Skórzyński, Nie ma chleba bez wolności. Polski sprzeciw wobec komunizmu 1956-1980 (Collegium Civitas – Biblioteka Więzi 2017, ISBN 978-83-65424-26-6)

Największe wyzwanie dla rządów komunistycznych w Europie Wschodniej pochodziło z Polski. W żadnym innym kraju bloku radzieckiego pojałtański porządek nie był tak uporczywie kwestionowany. Powojenne losy Polaków można widzieć jako łańcuch konfrontacji pomiędzy komunistyczną dyktaturą a stawiającymi jej opór obywatelami. Przed powstaniem Solidarności wielkie protesty społeczne miały miejsce pięciokrotnie – w latach 1956, 1968, 1970/71, 1976, 1980. O tych dniach, w których otwarcie manifestował się, na co dzień ukryty, sprzeciw wobec komunizmu, opowiada Jan Skórzyński w swojej najnowszej książce.

Timothy Snyder, O tyranii. Dwadzieścia lekcji z dwudziestego wieku (Wydawnictwo Znak 2017, ISBN 978-83-24042-26-5)

Porywający esej wybitnego znawcy historii Europy Środkowej i Wschodniej napisany po zwycięstwie wyborczym Donalda Trumpa. Timothy Snyder, analizując zwycięski pochód populizmu w USA i wielu krajach Starego Kontynentu, odwołuje się do tragicznych doświadczeń Europejczyków w XX wieku – stuleciu naznaczonym krwawym panowaniem nacjonalizmu, faszyzmu i komunizmu.

Adam Strzembosz, Między prawem a sprawiedliwością (Wydawnictwo Biblioteka Więzi 2017, ISBN 978-83-6542-41-9-8)

Wywiad rzeka z prof. Adamem Strzemboszem, to pozycja obowiązkowa dla każdego, kto chce zrozumieć głęboki spór polityczno-prawny, który podzielił dziś Polskę na pół. Nie bez powodu prof. Strzembosz, pierwszy prezes Sądu Najwyższego w latach 1990-1998, w ostatnich miesiącach stał się najważniejszym autorytetem protestujących w obronie niezawisłości sądów i trójpodziału władzy. Biografia Profesora w naturalny sposób wprowadza do rozmowy na tematy dotyczące systemu PRL i przemian ustrojowych, m.in. tworzenie polskiego sądownictwa dla nieletnich, postawy sędziów wobec „Solidarności” i stanu wojennego, obrady Okrągłego Stołu czy wreszcie powstawanie ładu instytucjonalnego III Rzeczpospolitej. Są one dla rozmówców punktem wyjścia do refleksji nad wartościami takimi jak sprawiedliwość społeczna, granice władzy sędziowskiej czy stosunki między władzą świecką a duchowną. Smaku dodają książce anegdoty z udziałem najważniejszych aktorów historii politycznej końca XX wieku: Wojciecha Jaruzelskiego, Jacka Kuronia, Adama Michnika czy braci Kaczyńskich.

Ashlee Vance, Elon Musk. Biografia twórcy PayPal, Tesla, SpaceX (Wydawnictwo Znak 2017, ISBN 978-83-240-4228-9)

Autor opisuje najnowsze dokonania Elona Muska i ujawnia jego plany na przyszłość. Steve Jobs chciał waszych pieniędzy. Mark Zuckerberg pragnie wam pomóc udostępnić zdjęcia bobasów. Elon Musk zamierza uratować świat przed zagładą. Wizjoner, geniusz, nieznośny szef, najbardziej zuchwały przedsiębiorca Doliny Krzemowej, jeden z najbogatszych ludzi na ziemi. Człowiek stawiany w jednym szeregu z Thomasem Edisonem, Henrym Fordem i Stevem Jobsem. Każdy start-up w jego rękach zmienia się w złoto. Stworzył PayPala, koncern samochodowy Tesla Motors, a także SpaceX – firmę wysyłającą prywatne rakiety w kosmos. Muskowi udało się, mimo że jego życie jest niedorzeczne. A może właśnie dlatego. Żeby przekonać rząd, że pojawił się nowy gracz w wyścigu kosmicznym, zaparkował rakietę na trawniku przed siedzibą Federalnej Administracji Lotnictwa w Waszyngtonie.

Lech Wałęsa, Ja. Z Lechem Wałęsą rozmawiają Andrzej Bober i Cezary Łazarewicz (Wydawnictwo W.A.B. – Grupa Wydawnicza Foksal 2017, ISBN 978-83-280-4723-5)

Lech Wałęsa – symbol buntu i walki o wolność i demokrację. Laureat Nagrody Nobla i jeden ze 100 najważniejszych ludzi XX stulecia według tygodnika „Time”. Wielki polityk i zwykły robotnik. Wynoszony na piedestał i opluwany. Kim był w najważniejszych latach swojej kariery politycznej i kim jest teraz? Jakim człowiekiem? Lech Wałęsa to symbol buntu i walki o wolność i demokrację, człowiek przez jednych uwielbiany, przez innych potępiany. Kim więc naprawdę jest? Genialnym politykiem, któremu zawdzięczamy demokratyczną Polskę, czy opozycjonistą uwikłanym we współpracę z SB? Znakomici dziennikarze Andrzej Bober i Cezary Łazarewicz wypytują legendarnego bojownika „Solidarności” o jego kilkudziesięcioletnią karierę polityczną, od nieformalnego przywódcy robotników aż po laureata pokojowej Nagrody Nobla i prezydenta RP, nie stroniąc też od trudnych pytań o życie osobiste.

Liu Xiaobo, Nie mam wrogów (Wydawnictwo Akademickie Dialog 2017, ISBN 978-83-8002-665-0)

„Liu Xiaobo łączył w sobie kilka wyjątkowych cech: przenikliwość, niesamowitą ciętość języka i literacki polot krytyka literackiego, doktora filologii chińskiej, eseisty i poety, który przeniósł swe narzędzia i umiejętności z literatury na pole polityki, wsparte analitycznym umysłem znawcy i pasjonata zachodniej filozofii, zmysłem organizacyjnym i charyzmą lidera. Wszystkie te talenty połączył z nieprzejednaną postawą moralną i wewnętrznym imperatywem mówienia prawdy. Teksty Liu palą niczym rozżarzone żelazo. Zarzucano mu, że nie jest tak dogłębny jak np. Bao Tong, że inni powinni dostać Nobla, bo są bardziej radykalni, krytykowano zbytnią prozachodniość, a najbardziej chyba jego głęboko humanitarny, zadeklarowany antynacjonalizm, który w Chinach Ludowych, opętanych wzniecanym przez Partię wojowniczym patriotyzmem, służącym jej za mandat do sprawowania władzy i narzędzie do zawłaszczania państwa i ludzi, godził w rozdętą dumę narodową. Prawda jest jednak taka, że tak przenikliwego, ciętego i celnego krytyka społecznego nie widziały Chiny od czasu Lu Xuna”. – ze wstępu tłumacza, Piotra Dubickiego. Liu Xiaobo (1955−2017) – był symbolem walki o przyszłe, demokratyczne, wolne Chiny. Spędził dwa lata w więzieniu za udział w studenckich protestach na Tiananmen, gdzie wynegocjował z wojskiem opuszczenie placu przez protestujących; był też wielkim wsparciem dla Matek z Tiananmen; w 1996 r. skazano go na trzy lata reedukacji przez pracę między innymi za napisanie petycji w obronie Tybetańczyków. W grudniu 2009 r. został skazany na jedenaście lat więzienia za udział w pracach nad „Kartą 08” – publicznym apelem o reformy polityczne, rządy prawa i demokratyzację w Chinach; 8 października 2010 r. otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla. Siedem lat później, 26 czerwca 2017 roku, media poinformowały, że został warunkowo zwolniony z więzienia i przewieziony do szpitala „w terminalnym stadium raka wątroby”. Zmarł 13 lipca 2017 r., ostatnie słowa kierując do ukochanej żony, Liu Xia.

Architekt wolnej Polski. Świat idei i wartości Tadeusza Mazowieckiego (redakcja: Aleksander Hall; autorzy: Jacek Ambroziak, Jerzy Ciemniewski, Stefan Frankiewicz, Andrzej Friszke, Konstanty Gebert, Aleksander Hall, Waldemar Kuczyński, Irena Lipowicz, Jacek Taylor, Andrzej Wielowieyski, Roman Wieruszewski, Henryk Woźniakowski, Kazimierz Wóycicki, Mirosław Wyrzykowski, Maciej Zięba OP, Andrzej Zoll; Wydawnictwo Znak 2017, ISBN 978-83-240-4581-5)

Książka ukazuje się w 90. rocznicę urodzin Tadeusza Mazowieckiego (1927-2013). Została poświęcona wszechstronnej roli, jaką odegrał on w budowaniu wolnego, nowoczesnego państwa. Jak mało kto ten wybitny intelektualista i prawdziwie demokratyczny polityk rozumiał wartość wolności i dialogu. „Można się różnić, można się spierać. Ale nie wolno się nienawidzić” powtarzał, wskazując kierunek mieszkańcom młodego kraju między Bałtykiem i Tatrami. Teksty napisane przez uczniów, współpracowników i przyjaciół premiera Mazowieckiego dają obraz jego wielkości i bezkompromisowości. Niektóre stanowią historyczne świadectwo jego ważnych dokonań, inne są próbą interpretacji najbliższych mu wartości i idei. Łączy je osobisty ton, a zarazem wysoka erudycja Autorów. Przede wszystkim jednak tom pokazuje aktualność właściwego premierowi spojrzenia na Polskę.

Rozliczanie totalitarnej przeszłości. Instytucje i ulice (redakcja Andrzej Paczkowski; Instytut Studiów Politycznych PAN 2017, ISBN 978-83-64091-86-5)

Książka jest owocem prac prowadzonych w ramach projektu badawczego „Kara, pamięć i polityka: rozliczenia z przeszłością po II wojnie światowej”, którego celem jest analiza podobieństw i różnic w mechanizmach, formach i tempie rozliczeń prawnych, politycznych i symbolicznych. Problemy, które można określić jako konfrontację ze „złą przeszłością” (m.in. komunizmem i nazizmem) odgrywają istotną rolę w życiu publicznym wielu krajów. Na niniejszy tom składają się cztery referaty wygłoszone na Kongresie Międzynarodowej Rady Badań nad Europą Środkową i Wschodnią, który odbył się w Makuhari (Japonia). Laure Neumayer pisze o próbach włączenia doświadczeń systemu komunistycznego do świadomości społecznej Europy Zachodniej podejmowanych od 2004 r. na forum instytucji Unii Europejskiej; Łukasz Jasiński przedstawia polityczne implikacje działalności Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich (Hitlerowskich) w latach 1945-1989; Georges Mink krytycznie opisuje działalność Instytutu Pamięci Narodowej jako placówki mającej za zadanie rozliczanie przeszłości komunistycznej; Bartłomiej Różycki przedstawia zjawisko dekomunizacji przestrzeni publicznej w Polsce od 1989 r. m.in. w wymiarze statystycznym. Wszystkie teksty oparte są na kwerendach źródłowych i istniejącej literaturze przedmiotu.

Rozliczanie totalitarnej przeszłości. Zbrodnie, kolaboracja i symbole przeszłości (redakcja Andrzej Paczkowski; Instytut Studiów Politycznych PAN 2017, ISBN 978-83-64091-90-2)

Książka stanowi wynik prac prowadzonych w ramach projektu badawczego „Kara, pamięć i polityka: rozliczenia z przeszłością po II wojnie światowej”, którego celem jest analiza podobieństw i różnic w mechanizmach, formach i tempie rozliczeń prawnych, politycznych i symbolicznych. Problemy, które można określić jako konfrontację ze „złą przeszłością” (m.in. komunizmem i nazizmem) odgrywają istotną rolę w życiu publicznym wielu krajów. Na niniejszy tom składają się cztery artykuły: dwa (Andrzeja Paczkowskiego i Pawła Machcewicza) poświęcone są rozliczaniu ze zbrodniami wojennymi i kolaboracją z Rzeszą Niemiecką w Izraelu (w tym wobec żydowskich kolaborantów) oraz w Związku Sowieckim. W tym drugim przypadku zasięg ilościowy rozliczeń był wyjątkowo duży, głównie z uwagi na stosowanie odpowiedzialności zbiorowej. Następne dwa (Bartłomieja Różyckiego i Amélie Zima) dotyczą zagadnień związanych z upamiętnianiem przeszłości w przestrzeni publicznej, która traktowana jest jako dogodne miejsce do uprawiania polityki historycznej i legitymizacji władzy. Oparte są głównie na przykładzie Hiszpanii od czasu zakończenia wojny domowej, aż po wciąż jeszcze trwające wysiłki wyparcia symboli frankistowskich.

2016:

Tomasz R. Aleksandrowicz, Podstawy walki informacyjnej (Wydawnictwo Editions Spotkania 2016, ISBN 978-83-79652-56-3)

Podstawowym celem publikacji jest określenie znaczenia walki i wojny informacyjnej dla bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego w warunkach społeczeństwa informacyjnego i radykalnego wzrostu znaczenia informacji jako czynnika strategicznego. Walka i wojna informacyjna stały się immanentnym elementem konfliktów, przede wszystkim poniżej progu otwartej wojny, stając się częścią konfliktów i wojen o charakterze hybrydowym. Przedmiotem analizy w publikacji są obserwowane zmiany środowiska bezpieczeństwa, informacja jako zasób strategiczny oraz bezpieczeństwo informacyjne w kontekście zagrożeń i przeciwdziałania im, ze szczególnym uwzględnieniem cyberprzestrzeni jako sfery walki informacyjnej.

Zygmunt Bauman, Obcy u naszych drzwi (Wydawnictwo Naukowe PWN 2016, ISBN 978-83-01187-54-5)

Uciekają z brutalnego, ogarniętego wojnami świata i pukają do naszych drzwi – uchodźcy. Dla ludzi za drzwiami – obcy i nieproszeni goście, którzy budzą niepokój i strach. Zjawisko migracji i uchodźctwa jest częścią historycznej dynamiki i jako takie nie jest niczym nowym. Po raz pierwszy jednak mierzymy się z nim w nowej formie – nie tylko bowiem dokonuje się na ogromną skalę, lecz także rozgrywa się na naszych oczach – na ekranach telewizorów i kartach codziennej prasy, co doprowadziło ogólnospołecznej „moralnej paniki”. Kryzys uchodźczy uderza w dobre samopoczucie Europy, która po 27 latach względnego spokoju musi zmierzyć się z nowymi wyzwaniami i rosnącą paniką. Zygmunt Bauman w charakterystyczny dla siebie i celny sposób analizuje współczesną panikę migracyjną i pokazuje, jak politycy i media nią zarządzają, kierując swoje wypowiedzi zwłaszcza do tych, których społeczna sytuacja jest już i tak niepewna. Socjolog podkreśla, że polityka separacji to rozwiązanie krótkoterminowe i Europa prędzej czy później będzie musiała znaleźć nowy sposób na wspólne istnienie wielokulturowych i wielonarodowych społeczeństw.

Zygmunt Bauman, Szkice z teorii kultury (Wydawnictwo Naukowe Scholar 2016, ISBN 978-83-73838-78-9)

Książka ta miała pierwotnie ukazać się w roku 1968, jednak w wyniku wydarzeń marcowych i represji nałożonych na jej autora, zamiar ten nie mógł zostać zrealizowany. Przez wiele lat dzieło to uznawano za bezpowrotnie zaginione. Ocalało z pożogi dziejowej w jednym, niepełnym egzemplarzu korektowym, który został niedawno odnaleziony i stał się podstawą niniejszej edycji. „Z jednej strony praca ta jest szczególnie ważnym – urastającym wręcz do rangi symbolu – przykładem przedemigracyjnej twórczości Zygmunta Baumana i fascynującego klimatu intelektualnego końca lat sześćdziesiątych XX wieku. Z drugiej zaś zawarte w niej analizy – obejmujące m.in. zjawiska indywidualizacji, ambiwalencji, czy też intensyfikacji globalnych powiązań – stanowią zalążek późniejszych rozpoznań autora. Można ją czytać zarówno jako świadectwo swoich czasów, jak i dzieło, które poza ten okres zdecydowanie wykracza”. – dr Dariusz Brzeziński „(…) Otóż żyjemy w epoce, która zdaje się, po raz pierwszy w dziejach, uznawać wieloznaczność kulturową za stan przyrodzony i nieodmienny świata, forytować taką formę osobowości, która w atmosferze wieloznaczności dobrze sobie radzi i czuje się nawet jak przysłowiowa ryba w wodzie; i nawet szczyci się tym, że nieoznaczoność ludzkiej sytuacji nie tylko wykryła, ale i zaakceptowała jako stan prawdziwie ludzki i na sposób ludzki szlachetny i wzniosły – jako powołanie człowieka”. – z tekstu.

Andrzej Garlicki, Historia 1815-2004. Polska i świat. Kalendarium 1815-2015 (Wydawnictwo Naukowe Scholar 2016, ISBN 978-83-73838-33-8)

Andrzej Garlicki (1935-2013) – wybitny historyk i publicysta; profesor Uniwersytetu Warszawskie-go i długoletni redaktor tygodnika „Polityka”. Zajmował się historią XX wieku, w szczególności dziejami II Rzeczypospolitej. Opublikował kilkaset artykułów i kilkanaście książek, wśród nich obszerną, źródłową biografię Józefa Piłsudskiego (1988), U źródeł obozu belwederskiego (1978), Rycerze Okrągłego Stołu (2004), Piękne lata trzydzieste (2008). Opracował naukowo wiele tomów wydawnictw źródłowych (pamiętniki, dzienniki, dokumenty oficjalne). Jego prace były tłumaczone na wiele języków obcych, a podręcznik Historia 1939-2001. Polska i świat został opublikowany nawet w Japonii (2005). Ta książka łamie reguły gatunku. Autor nie omawia wydarzeń punkt po punkcie. Wykład historii XIX i XX wieku w wydaniu Garlickiego jest pasjonującą narracją, splatającą historię Polski z historią powszechną. Są w niej wszelkie niezbędne daty i wydarzenia, wielcy ludzie i wielkie bitwy. Najważniejsze jest jednak ukazanie procesu dziejowego w całej jego złożoności. Nie oznacza to lekceważenia szczegółu, zwłaszcza gdy służy on przedstawianiu wielorakich uwarunkowań działań historycznych postaci i potrzebie starannego wyważania ich ocen. Prezentowana książka wolna jest od uproszczeń i nie jest podporządkowana doraźnej polityce historycznej.

Bronisław Geremek, Skuteczność i racja stanu. Z teki ministra spraw zagranicznych RP (Wydawnictwo Akademickie Dialog 2016, ISBN 978-83-8002-498-4)

Teksty składające się na ten tom pochodzą z lat 1998–2000 i należą do spuścizny ówczesnego ministra spraw zagranicznych RP – Bronisława Geremka. Są wśród nich wystąpienia na forum Sejmu RP, przemówienia i inne teksty okolicznościowe, wywiady udzielane prasie polskiej i zagranicznej. Na nurtujące wówczas Polaków pytania o miejsce Polski w Europie i świecie, o polską rację stanu, cele polityki zagranicznej, m.in.: Jaką rolę i miejsce chcemy zapewnić Polsce w nowym, kształtującym się na naszych oczach i kształtowanym przez nas samych porządku? Jaki będzie nasz stosunek do sąsiadów – zwłaszcza tych na wschodzie? Jaką rolę wyznaczymy w naszym myśleniu i w działaniach kwestiom regionalnym? Jaką rolę chcemy odgrywać w NATO i w Unii Europejskiej? Minister Bronisław Geremek odpowiadał tak: „Są to pytania, które właśnie w wyniku rozszerzenia europejskich i euroatlantyckich instytucji pojawiają się ze zdwojoną mocą. Wejście Polski do NATO i Unii Europejskiej nie jest i nie będzie bowiem ucieczką na Zachód, odwróceniem się od spraw regionu, bliższych i dalszych partnerów na wschodzie, czy na północnym i południowym wschodzie. Przeciwnie, zwracamy się ku Zachodowi i jego instytucjom, mając na uwadze osiągnięcie co najmniej czterech celów: – po pierwsze, wewnętrzne wzmocnienie samych siebie; – po drugie, wprowadzenie do zachodnioeuropejskiej debaty i zachodnioeuropejskiego rozumienia Europy nowej wrażliwości i odmiennego doświadczenia historycznego; – po trzecie, wzmocnienie NATO i Unii Europejskiej nie tylko poprzez dodanie do ich siły własnego potencjału, ale również poprzez ukazanie nowych perspektyw i nowych wyzwań; – po czwarte, wzmocnienie i przyspieszenie procesów demokratycznej rekonstrukcji regionu i budowy nowego porządku europejskiego. To poczwórne zadanie stanowi istotę nowej geopolityki, jaką w tej części Europy zapoczątkowaliśmy przed niemal dziewięcioma laty”.

François Godement, Czego chcą Chiny? (Wydawnictwo Akademickie „Dialog” 2016, ISBN 978-83-8002-321-5)

Ambicja Xi Jinpinga wobec Chin jest fascynująca, ale w ostateczności może okazać się anachronizmem. Pod względem politycznym usiłuje odtworzyć zmilitaryzowaną partię-państwo jako skutecznego budowniczego suwerenności narodowej. Pod względem gospodarczym usiłuje rozwijać Chiny odgórnie zamiast tworzyć indywidualistyczne i innowacyjne społeczeństwo oparte na zrównoważonych instytucjach działających na podstawie zasad legitymizacji. W polityce zagranicznej dąży do opartej na sile polityki sąsiedzkiej, w której Chiny podporządkowują sobie małe kraje w swojej strefie wpływów, oraz do ustalenia relacji „wielkiej potęgi” ze Stanami Zjednoczonymi i Rosją. Krótko mówiąc, wygląda na to, że Xi chce połączyć XIX-wieczną geopolitykę z XX-wieczną leninowską polityką, aby zdobyć przewagę w zglobalizowanym świecie XXI wieku. François Godement – jeden z najwybitniejszych znawców współczesnych Chin, profesor paryskiego Instytutu Nauk Politycznych, dyrektor azjatyckiego programu European Council on Foreign Relations, twórca Asia Center IFRI, redaktor naczelny kwartalnika „China Analysis”. „W historii narodu bywają punkty przełomowe. W swej przenikliwej i celnej książce, François Godement – wybitny europejski ekspert do spraw Chin – skupia się na krótkim, trzyletnim okresie, w którym Chiny zaczynają prezentować twardsze podejście zarówno do spraw wewnętrznych, jak i międzynarodowych. Jego analiza pozwala zrozumieć tę „nową normę” i stanowi trzeźwe spojrzenie na perspektywę dalszych rządów Xi Jinpinga.” – David Shambaugh, The George Washington University, The Brookings Institution.

Henry Kissinger, Porządek światowy (Wydawnictwo Czarne 2016, ISBN 978-83-8049-301-8)

Nigdy nie było żadnego prawdziwie globalnego „porządku światowego” – twierdzi Henry Kissinger. Jeden z czołowych współczesnych polityków, dyplomata, doradca prezydentów (ur. 1923) od lat analizuje wyzwania, przed którymi staje świat w XXI wieku. Odmienne perspektywy historyczne, trwające konflikty, błyskawicznie rozwijana i coraz szerzej dostępna technologia, a przede wszystkim narastające ekstremizmy ideologiczne coraz bardziej dzielą świat. Dlatego wspólnego porządku nie było i być nie mogło. Każdy region, cywilizacja czy imperium tworzyły i wcielały w życie własne koncepcje, gdzie indziej umiejscawiały centrum świata i swoich barbarzyńców. Czym innym był ład dla Chińczyków, a czym innym dla Europejczyków. Na innych fundamentach oparty jest ustrój Stanów Zjednoczonych, a na innych państw, w których główną ideologią jest islam. Kissinger z właściwą sobie przenikliwością analizuje bieżącą sytuację polityczną przez pryzmat historii oraz wydarzeń, w których uczestniczył i które współtworzył.

Jerzy Kulczycki, Atakować książką (wstęp Andrzej Paluchowski, opracowanie: Małgorzata Choma-Jusińska, Paweł Ziętara; Instytut Pamięci Narodowej 2016, ISBN 978-83-7629-955-6)

„Jerzy Kulczycki w polskim środowisku społecznym Londynu był znany i czynny na wielu polach. Jakiś sensus publicus był zresztą z pewnością rysem jego bardzo charakterystycznym. Reagował żywo na sygnały otoczenia i przejawiał osobisty stosunek do spraw publicznych. Nie stronił od akcji, był typem społecznika, człowieka – potocznie mówiąc – z żyłką społeczną. Wszakże pośród tych rozmaitych zatrudnień jeden nurt działania był mu szczególnie bliski i w tym właśnie nurcie pozostawił najtrwalszy własny ślad. Stał się prawdziwie człowiekiem książki: księgarzem i wydawcą. […] Myślę, że apogeum jego wysiłków i osiągnięć edytorskich i księgarskich przypadło na lata 1970–1990. (Czy to nie były te lata, w których blask książki emigracyjnej miał dla nas w kraju szczególny urok? Lata, w których prześcigaliśmy się, entuzjastyczni czytelnicy tych książek, w obmyślaniu skutecznej strategii i taktyki omijania cenzuralnych i celnych barier?).” – Andrzej Paluchowski. Jerzy Kulczycki był pierwszym wydawcą „Kuriera z Warszawy” Jana Nowaka-Jeziorańskiego (Wydawnictwo Odnowa, Londyn).

Edward E. Nowak, Moja Solidarność. Lata 1980-1981 w Nowej Hucie (Księgarnia Akademicka 2016, ISBN 978-83-76386-85-0)

Pierwsza część wspomnień Edwarda E. Nowaka obejmująca okres jego pracy w Hucie imienia Lenina – od strajków w sierpniu 1980 r. do brutalnej pacyfikacji strajku podjętego po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 r. Kolejne części wspomnień obejmować będą jego przeżycia od stanu wojennego do częściowo wolnych wyborów do kontraktowego sejmu w 1989 r. oraz służbę publiczną pełnioną już w III Rzeczypospolitej.

Piotr Sztompka, Kapitał społeczny. Teoria przestrzeni międzyludzkiej (Wydawnictwo Znak 2016, ISBN 978-83-24034-60-4)

Pierwsza w naszej literaturze głęboka analiza kapitału społecznego. Autor udowadnia, że zarówno wzrost gospodarczy, jak i skuteczność polityki zależą w dużej mierze od stanu relacji międzyludzkich, zwłaszcza moralnych, takich jak: zaufanie, lojalność, wzajemność, solidarność, szacunek i sprawiedliwość. Tak rozumiany kapitał moralny to ciągle najsłabsze ogniwo naszego rozwoju. Odbudowa kapitału moralnego przez rozumne organizowanie i doskonalenie przestrzeni międzyludzkiej to pilne zadanie na najbliższą przyszłość. Lektura obowiązkowa dla polityków, publicystów i odpowiedzialnych obywateli, którzy nie chcą być tylko pasażerami na gapę, ale aktywnymi twórcami naszej państwowej wspólnoty.

Drugi obieg w PRL na tle samizdatu w państwach bloku sowieckiego po 1956 roku (redakcja: Przemysław Gasztold-Seń, Natalia Jarska, Jan Olaszek; autorzy: Alexandra Botyánszki, Piotr Byszewski, Małgorzata Choma-Jusińska, Gábor Danyi, Christian Domnitz, Kamil Dworaczek, Mateusz Fałkowski, Benjamin B. Fischer, Andrzej Friszke, Przemysław Gasztold-Seń, Natalia Jarska, Andrzej W. Kaczorowski, Monika Kareniauskaitė, Cecylia Kuta, Katarzyna Litwin, Adam Mielczarek, Marie L. Neudorflová, Jan Olaszek, Patryk Pleskot, Alfred A. Reisch, Paweł Sowiński, Beata Szmytkowska, Grzegorz Waligóra, Piotr Wciślik, Grzegorz Wołk, Aleksander Żydczenko; Instytut Pamięci Narodowej 2016, ISBN 978-83-8098-026-6)

„Drugi obieg wydawniczy miał duże znaczenie dla historii politycznej. Na łamach nielegalnie wydawanych i rozpowszechnianych publikacji opozycjoniści i dysydenci prezentowali programy działania, dyskutowali o celach i strategii ruchów, które współtworzyli. Sieci organizacyjne drugiego obiegu i samizdatu często stanowiły podstawę organizacyjną ruchów opozycyjnych. Tak było w PRL, gdzie po wprowadzeniu stanu wojennego działalność opozycji opierała się w dużej mierze na sieciach kolportażu wydawnictw niezależnych. Aby uzyskać pełny obraz zjawiska drugiego obiegu, należy przeanalizować politykę wobec niezależnego ruchu wydawniczego w poszczególnych państwach bloku sowieckiego. Funkcjonowanie niecenzurowanych książek i publikacji to ciekawy temat dla historii społecznej. Tworzenie, rozpowszechnianie publikacji bezdebitowych uznać można za pewną praktykę społeczną, czyli – jak pisał Dariusz Tola – „powtarzalne mniej lub bardziej rutynowe działanie jesnostek lub grup”, które są charakterystyczne dla realnego socjalizmu. Warto patrzeć na historię niezależnego ruchu wydawniczego przez pryzmat takich kategorii jak wiek, wyksztacenie, płeć jego twórców i odbiorców. Takie podejście prowadzi do głębszych wniosków, dotyczących nie tylko samego drugiego obiegu, ale też społeczeństwa, w którym on występował. Niezależne publikacje składają się na historię kultury. Można poddawać je analizom literaturoznawczym i prasoznawczym, badać miejsce, jakie zajmują w kulturze, oraz ich recepcję. Wreszcie – specyficzne cechy rynku nielegalnej książki i prasy to zagadnienie badawcze dla ekonomistów.” – fragment Wstępu.

2015:

Tomasz R. Aleksandrowicz, Terroryzm międzynarodowy (Wydawnictwo Editions Spotkania 2015, ISBN 978-83-64785-01-6)

Publikacja poświęcona jest podstawowym zagadnieniom terroryzmu międzynarodowego i sposobom jego zwalczania. Autor przedstawia fenomen terroryzmu jako zjawiska interdyscyplinarnego, wymagającego zaangażowania wiedzy z zakresu psychologii i socjologii, prawa karnego, kryminologii, prawa międzynarodowego, nauk politycznych i stosunków międzynarodowych. Od poprzedniego wydania zaszły we współczesnym świecie istotne zmiany; dotyczyły one także zagrożeń ze strony terroryzmu międzynarodowego. Niniejsze wydanie wymagało zatem aktualizacji, zarówno od strony faktograficznej, jak i uwzględnienia zmian prawnych. W nowym wydaniu rozbudowano część poświęconą najnowszej historii terroryzmu, dodano kwestie dotyczące interpretacji współczesnego terroryzmu w kategoriach walki informacyjnej, uzupełniono także część poświęconą omówieniu prawa Unii Europejskiej – było to konieczne wobec wejścia w życie Traktatu Lizbońskiego.

Francis Fukuyama, Ład polityczny i polityczny regres (Wydawnictwo Rebis 2015, ISBN 978-83-7818-719-6)

Drugi tom przełomowego dzieła o historii nowoczesnego państwa. Tym samym zostało ukończone najważniejsze dzieło z dziedziny myśli politycznej co najmniej ostatniego pokolenia. Stawiając kluczowe pytanie, jak społeczeństwa rozwijają silne, bezosobowe i odpowiedzialne wobec obywateli instytucje, Fukuyama kontynuuje swoją opowieść, rozpoczynając od rewolucji przemysłowej i kończąc na tak zwanej Arabskiej Wiośnie oraz głębokich dysfunkcjach życia politycznego współczesnej Ameryki. Bada wpływ korupcji na jakość rządzenia i szuka odpowiedzi na pytanie, dlaczego niektórym społeczeństwom udało się ją wykorzenić. Zgłębia spuściznę kolonializmu w Ameryce Łacińskiej, Afryce i Azji i przedstawia wnikliwe wytłumaczenie, dlaczego niektóre regiony świata rozkwitły i rozwinęły się szybciej niż inne. I śmiało podejmuje temat przyszłości demokracji w obliczu rosnącej globalnej klasy średniej i pogłębiającego się paraliżu politycznego na Zachodzie.

Eleonora Jedlińska, Powszechna Wystawa Światowa w Paryżu w 1900 roku. Splendory Trzeciej Republiki (Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2015, ISBN 978-83-796-9362-7)

Obszerna monografia jednej z najważniejszych wystaw światowych schyłku XIX w., prowadzących w wiek XX. Dziewiętnastowieczne wystawy, swoisty fenomen cywilizacji europejskiej, służyły głównie pokazaniu osiągnięć nauki i jej zastosowań w przemyśle, choć ważnym ich elementem były dzieła sztuki, traktowane jako wyraz syntezy materii i ducha nowych czasów. Eksponowały osiągnięcia techniczne, umożliwiały konfrontację postaw artystycznych. Polscy historycy sztuki zabiegali o udział w wystawach artystów polskich – często była to jedyna możliwość zaprezentowania ich dorobku w Europie i w Stanach Zjednoczonych. W ówczesnej sytuacji politycznej właśnie tak starano się przemycić świadectwa trwania polskości w sferze kultury. Zasadniczą treść książki (napisanej przez historyka sztuki) stanowią problemy artystyczne, którym towarzyszą zagadnienia historyczne, socjologiczne, polityczne i filozoficzne, kształtujące postawy społeczne końca XIX w. Obszerne fragmenty dotyczą obecności na wystawie 1900 r. artystów polskich – ich dzieł i roli w kształtowaniu świadomości istnienia Polski. Publikacja zawiera kilkadziesiąt wyjątkowych zdjęć z 1900 r. oraz współczesne fotografie najważniejszych obiektów architektonicznych Paryża, powstałych na Wystawę Światową. Bogactwo ilustracji, przedstawiających rzadko reprodukowane dzieła sztuki z licznych muzeów na świecie sprawia, że książka może być atrakcyjnym źródłem ikonograficznym.

Bernard Margueritte, Bliżej Polski. Historia przeżywana dzień po dniu przez świadka wydarzeń (Wydawnictwo Neriton 2015, ISBN 978-83-75433-75-3)

Potrzebą niniejszej publikacji pierwszej wagi jest odtworzenie jak najprawdziwszej wersji zdarzeń, których autor – dziennikarz, wieloletni korespondent „Le Monde”, Le Figaro”, „Quest-France”, był świadkiem, a niekiedy aktywnym uczestnikiem. To świadectwo jest niezbędne, ponieważ to, co dla autora jest żywym wspomnieniem wczorajszych wydarzeń, dla dzisiejszej młodzieży jest historią równie odległą jak Konstytucja 3 Maja czy odsiecz wiedeńska Sobieskiego. Autor zamierza przekazać swoje doświadczenia na podstawie swoich niemal codziennych artykułów, w których opisywał dzień po dniu ewolucję Polski i tej części świata. Istotnym elementem tej książki będą więc cytaty bądź przedruki tekstów pisanych w krytycznych momentach – częstokroć komentowanych lub uzupełnianych przez autora czymś, czego nie mógł napisać w tamtym czasie.

Jean Monnet, Wspomnienia (przekład Waldemar Kuczyński; Wydawnictwo Poltext 2015, ISBN 978-83-7561-570-8)

Jako jeden z Ojców Założycieli Wspólnot Europejskich, Jean Monnet należy do grona najważniejszych postaci w historii Europy XX wieku. Jego Wspomnienia są pasjonującym freskiem historycznym przybliżającym polskiemu czytelnikowi zarówno postać Monneta, jak i historię integracji europejskiej. Zdumiewająca jest historia życia tego człowieka z francuskiej prowincji, który stworzył fundamenty zintegrowanej Europy! Jak pisze we wstępie Aleksander Hall, „życie Jeana Monneta dowodzi, że naprawdę bywają zawrotne kariery, których nie zapowiadało w żaden sposób ani pochodzenie, ani wykształcenie jej bohatera”.

Jan Olaszek, Rewolucja powielaczy. Niezależny ruch wydawniczy w Polsce 1976-1989 (Wydawnictwo Trzecia Strona 2015, ISBN 978-83-64526-28-2)

Pierwsza publikacja, która prezentuje pełną historię drugiego obiegu wydawniczego w PRL. Bez niezależnych wydawców nie byłoby Solidarności, twierdzi prof. Andrzej Friszke. Skala, na jaką rozwinęła się działalność podziemnych drukarzy w ostatnich latach istnienia rządzonej przez komunistów Polski, była wyjątkowa. Nielegalne powielacze pracowały w mieszkaniach, piwnicach, garażach, stodołach w dziesiątkach polskich miast i wsi, drukując imponujące nakłady książek i czasopism. Nigdzie na świecie podobny ruch nie przybrał choćby porównywalnych rozmiarów. Wokół tysięcy redakcji tworzyły się środowiska ideowe i towarzyskie, których gorące spory polityczne nierzadko trwają do dnia dzisiejszego. Polacy, zwłaszcza ci młodszego pokolenia, nie zdają sobie chyba z tego sprawy. Historia ta nie została im bowiem dotychczas opowiedziana, choćby w formie filmu fabularnego, a przecież dzieje drukarzy i kolporterów oraz ich rozgrywek z policją polityczną są kopalnią potencjalnych scenariuszy filmowych. Mamy nadzieję, że „Rewolucja powielaczy” w jakimś stopniu przyczyni się do popularyzacji tego tematu.

Frédéric Pichon, Syria. Porażka strategii Zachodu (Wydawnictwo Akademickie „Dialog” 2015, ISBN 978-83-8002-316-1)

Jakkolwiek sprawy się potoczą, w Syrii nic już nie będzie jak dawniej. Przemoc będzie wygasała latami − zbyt wiele broni znalazło się w tym kraju, zbyt wielu ludzi za nią chwyciło. Zachodzi ryzyko, że cały region − Turcja w szczególności, lecz także bliska przecież Europa, jeszcze długo będą borykały się z konsekwencjami konfliktu. Po zniesieniu stanu wyjątkowego w 2011 r. i po zakończeniu epoki jednej partii w 2012 r., mało co pozostało – jak się wydaje – z planów ideologa partii Baas Michela Aflaka. Tak naprawdę już teraz widać, że w sytuacji tlącego się konfliktu Syria rozpada się na wyraźnie zarysowane strefy, czasem wyłonione na bazie etnicznej. Ale czy da się rządzić Syrią w formule lokalnych autonomii? W rzeczywistości baasizm to już przeszłość. Syrią jutra będą rządzili ci, którzy utrzymali siłę zbrojną, spychając na margines cywilów i pokojowych opozycjonistów. Zachód nie miał politycznej wizji syryjskiego konfliktu i w konsekwencji nie wywarł wpływu na wydarzenia. Tym trudniej przewidzieć, jaka będzie przyszłość tego kraju. Jedno jest pewne − trzeba będzie ułożyć sobie życie z nową Syrią.

Jerzy Pomianowski, To proste (Wydawnictwo Austeria 2015, ISBN 978-83-7866-105-4)

Jerzy Pomianowski (1921–2016) – pisarz, prozaik, eseista, tłumacz, ekspert do spraw historii Europy Wschodniej. Urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej jako syn Stanisława Birnbauma, rodzina zmieniła nazwisko po II wojnie światowej. Rozpoczął studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim, po wybuchu wojny uciekł do radzieckiej strefy okupacyjnej , a po napaści III Rzeszy na Związek Radziecki w 1941 r. wyjechał do Tadżykistanu, gdzie rozpoczął studia medyczne. Po wojnie pracował w ZSRR jako korespondent prasowy . W latach 50-tych i 60- tych pracował jako dziennikarz i wykładowca akademicki, a w 1966 r. na fali antysemickiej kampanii wyjechał do Włoch, gdzie od 1974 r. piastował stanowisko profesora nadzwyczajnego literatury polskiej na Uniwersytetach w Bari, Florencji i Pizie. Współpracował z paryską „Kulturą‘’. Tłumaczył m.in. Izaaka Babla, Michała Bułhakowa, Antoniego Czechowa, Lwa Tołstoja. Do Polski powrócił w 1994 r., a w 1999 r., z inspiracji Jerzego Giedroycia, założył miesięcznik „Nowaja Polsza’’.

Alfred A. Reisch, Nieznany front zimnej wojny. Tajny program dystrybucji książek za żelazną kurtyną (red. Małgorzata Choma-Jusińska; Instytut Pamięci Narodowej 2015, ISBN 978-83-7629-782-8).

„Książka Alfreda Reischa odkrywa kulisy tajnej amerykańskiej akcji, która miała znaczący wpływ na ostateczny wynik zimnej wojny. Poczynając od 1956 r., przez prawie czterdzieści lat za żelazną kurtynę masowo przekazywano książki i inne publikacje wydawane na Zachodzie. Działalność ta, zainicjowana i finansowana przez Central Intelligence Agency, zaowocowała przerzuceniem do Europy Wschodniej około 10 mln pozycji wydawniczych, w tym około 4 mln do Polski. Przesyłano je pocztą i innymi kanałami oraz rozdawano przy jezdnym w punktach dystrybucyjnych w Europie Zachodniej. Choć wielu czytelników wiedziało o możliwości otrzymania darmowej książki, istnienie zorganizowanej operacji o tak szerokim zasięgu utrzymano w ścisłej tajemnicy. Dlatego do dziś jest mało znana, trudno zaś przecenić jej znaczenie. Prowadzona na wielką skalę, udostępniła milionom czytelników zakazane lub nieosiągalne w ich krajach publikacje i informowała o prawdziwej demokracji na Zachodzie. Przyczyniała się w istotnym stopniu do powstawania ruchów wolnościowych na zniewolonych terenach, przede wszystkim w Polsce.” – Ze Słowa wstępnego Marka Rudzkiego.

Andrzej Rzepliński, Służąc rządom dobrego prawa. Andrzej Rzepliński w rozmowie z Krzysztofem Sobczakiem (Wydawnictwo Wolters Kluwer 2015, ISBN 978-83-26482-40-3)

Seria wywiadów z profesorem Andrzejem Rzeplińskim, z których wyłania się obraz dochodzenia Polski do standardu państwa prawa i demokracji widziany z perspektywy świadka, a zarazem współautora tych zdarzeń. Profesor Andrzej Rzepliński wskazuje i poddaje wnikliwej ocenie zjawiska wpływające na kształt demokracji i praworządności w Polsce. W prezentowanych rozmowach autorzy poruszają ważne współcześnie tematy, takie jak: gwarancje ochrony praw człowieka na świecie, legalizacja związków partnerskich, wpływ lustracji na demokrację w Polsce, szanse i zagrożenia związane z rozwojem techniki informatycznej.

Wiesław Śladkowski, Szkice polsko-francuskie XIX-XX wiek (Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie 2015, ISBN 978-83-86361-48-9)

Zbiór tekstów związanych ze stosunkami polsko-francuskimi, dziejami emigracji i związkami Polski i Francji. Od ponad 50 lat twórczość naukowa prof. Wiesława Śladkowskiego obraca się wokół trzech nurtów – pierwszy to historia kolonizacji niemieckiej na ziemiach polskich, drugi to dzieje Francji, problematyka stosunków polsko-francuskich i dzieje Polaków w tym kraju, a trzeci związany jest z Lublinem i Lubelszczyzną, ich dziejami politycznymi i kulturalnymi w drugiej połowie XIX wieku. Profesor Wiesław Śladkowski jest historykiem, pracownikiem naukowym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. W badaniach naukowych zajmuje się głównie historią Lublina i Lubelszczyzny, w tym zwłaszcza dziejów politycznych i kulturalnych w drugiej połowie XIX w., ze szczególnym uwzględnieniem problematyki Powstania styczniowego, a także dziejami Francji, w tym problematyką stosunków polsko-francuskich i dziejami Polaków w tym kraju. Jest autorem ponad 300 publikacji: artykułów, rozpraw w publikacjach zbiorowych i książek (m.in. polskich biografii Georgesa Clemenceau i Ferdinanda Focha).

2014:

Andrzej Dobosz, Z różnych półek (Teologia Polityczna 2014, ISBN 978-83-62884-92-6)

Czy książki Henryka Sienkiewicza, Mirona Białoszewskiego, Andrzeja Stasiuka, Jerzego Stempowskiego, Jacka Dehnela, Leopolda Tyrmanda, Jarosława Iwaszkiewicza, Marka Nowakowskiego, Tadeusza Różewicza, Zbigniewa Herberta, Witolda Gombrowicza czyta się lepiej w łóżku, czy nad biurkiem? Siedząc albo stojąc? W podróży, gdzieś z dala od domu, czy odwrotnie, w zaciszu pokoju? Odpowiedzi na te pytania udziela znany z filmów „Rejs”, „Stawiam na Tolka Banana” i „Ryś” Andrzeja Dobosza, felietonista Polskiego Radia i dziennika „Rzeczpospolita”. Szkice Dobosza są tym cenniejsze, że dotyczą osób, zdarzeń i historii, które autor zna od środka, uczestniczył w nich, przyglądał im się z bliska albo dowiedział się o nich z pierwszej ręki.

Andrzej Friszke, Rewolucja Solidarności. 1980-1981 (Wydawnictwo Znak 2014, ISBN 978-83-240-3001-9)

Historia jedynego okresu w całej historii Polski Ludowej, w którym władza naprawdę musiała liczyć się z Narodem. Szesnaście miesięcy dzielące porozumienia sierpniowe od wprowadzenia stanu wojennego to najdziwniejszy czas w historii rządzonej przez komunistów Polski. Wtedy po raz pierwszy społeczeństwo mogło zadać pytania, które dziś – w różnych odmianach – nie schodzą z pierwszych stron gazet. Jaka ma być Polska? Jak wyjść z biedy? W jaki sposób zasypać rosnącą przepaść cywilizacyjną między Polską a Zachodem? A wszystko to w atmosferze zagrożenia sowiecką interwencją oraz represjami ze strony „rodzimego” aparatu władzy. Autor przewodnikiem po tej zagmatwanej epoce czyni Jacka Kuronia. Jak sam pisze: „jest to zarazem biografia polityczna Jacka Kuronia, historia Solidarności, ale też historia polskiego kryzysu 1980-1981”. To po nagradzanych „Anatomii buntu” oraz „Czasie KOR-u” kolejna niezwykle wnikliwa panorama najnowszych dziejów Polski.

Glenn Greenwald, Snowden. Nigdzie się nie ukryjesz (Wydawnictwo Agora 2014, ISBN 978-83-26813-40-5)

Edward Snowden wybrał Glenna Greenwalda, aby powierzyć mu dokumenty, które nieodwracalnie zmieniły świat. W maju 2013 roku wyruszył do Hongkongu na spotkanie z anonimowym informatorem, który twierdził, że dysponuje zdumiewającymi dowodami, że amerykański rząd szpieguje nie tylko podejrzanych o terroryzm, ale również własnych obywateli, światowych polityków, a do tego ma możliwość inwigilacji każdego z nas. Akta, które przekazał Greenwaldowi wywołały niedowierzanie, potem szok, a w końcu trwającą do dziś debatę na temat szans na uratowanie naszej prywatności w sieci. Ale kim jest Edward Snowden? Bohaterem, który poświęcił własne życie, by ostrzec świat? Egocentrykiem, który w imię sławy zaryzykował bezpieczeństwo własnego kraju? „Pożytecznym idiotą”, którego „sensacje&” oddały wrogom Ameryki jej najcenniejszą broń – dostęp do informacji? Snowden. Nigdzie się nie ukryjesz przynosi nieoczywiste odpowiedzi na te pytania. W swojej książce Greenwald po raz pierwszy składa również w całość wszystkie elementy tej historii: niezwykłe początki jego kontaktów ze Snowdenem, szczegóły ich intensywnych spotkań w Hongkongu, nowe informacje na temat globalnej inwigilacji poparte niedostępnymi wcześniej dokumentami, przenikliwą analizę skutków „afery Snowdena”. Za ujawnienie i opisanie „sprawy Snowdena” redakcje gazet: „The Guardian” i „The Washington Post” otrzymały Nagrodę Pulitzera w kategorii „Służba publiczna”.

Bernard Guetta, Jak zostałem Europejczykiem (Wydawnictwo Universitas 2014, ISBN 978-83-24223-74-9)

„Nie wiem, czy mamy jeszcze na to czas. Być może pojednanie Europejczyków z Europą jest już niemożliwe, tak bardzo bowiem jej polityka jest uboga, a instytucje przestarzałe, ale ja nie zgadzam się z tym stanem rzeczy i nie mam zamiaru opuszczać rąk. Taki właśnie jest cel tej książki. Choćby nie wiem jak bardzo żałosny był stan Unii, jestem przekonany, że jej narody miałyby wszystko do stracenia, gdyby teraz powróciły do narodowych granic i dawnej waluty. Moim najgłębszym przeświadczeniem jest to, że mogą one jedynie zyskać, jeśli przestaną utożsamiać ambicje z rozgoryczeniem i jeśli będą starać się potwierdzać jedność, zamiast odwracać się od niej tylko dlatego, że jest to trudne, że Unia nie działa tak, jak powinna i że na tej drodze jest tak wiele przeszkód. W imię pewnego sposobu postrzegania świata, a także ze względu na to, co dane mi było przeżyć, występuję w obronie europejskiej ambicji. Bronić będę tej sprawy nie tylko jako analityk zajmujący się międzynarodowym układem sił, ale również i przede wszystkim jako człowiek, który dorastał zaraz po wojnie i jednocześnie jako świadek tak wielu historycznych przemian uznawanych za niewyobrażalne, że zdążyłem się już nauczyć, iż nic nie jest niemożliwe, jeśli się tego naprawdę chce. Tymi właśnie przemyśleniami chciałbym się z wami podzielić i opowiedzieć o tej drodze, która już ponad ćwierć wieku temu, w momencie upadku muru berlińskiego, uczyniła ze mnie Europejczyka, który żarliwie pragnie nie dopuścić do tego, aby nasz kontynent zaczął się cofać; chciałbym dążyć do wzmacniania jego narodów, budując, wbrew i na przekór wszystkiemu, ich polityczną jedność”. – Bernard Guetta

Andrzej Leder, Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej (Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2014, ISBN 978-83-63855-61-1)

W Polsce w latach 1939-1956 dokonała się rewolucja społeczna. Okrutna, brutalna, narzucona z zewnątrz, ale jednak rewolucja. Ta rewolucja niesłychanie głęboko przeorała tkankę polskiego społeczeństwa, tworząc warunki do dzisiejszej ekspansji klasy średniej, czyli mieszczaństwa, do najgłębszej być może od wieków zmiany mentalności Polaków: odejścia od mentalności określonej przez wieś i folwark ku tej zdeterminowanej przez miasto i miejski sposób życia. Ta rewolucja pozostaje jednak nieobecna w świadomości społecznej. To książka o wydarzeniach, które nas ukształtowały, a o których wolimy nie pamiętać. Filozof bada naszą zbiorową amnezję, poddając psychoanalizie traumy najnowszej historii: okupację z Zachodu i rewolucję ze Wschodu, zagładę Żydów i likwidację ziemiaństwa, wyparte winy i nieopowiedziane krzywdy. Prześniona rewolucja to rzadkie w polskiej humanistyce połączenie głębokiego namysłu nad kulturą i literaturą z trzeźwą analizą kwestii politycznych i ekonomicznych – mocna lektura, która każe na nowo przemyśleć „polską duszę”. Andrzej Leder wyjaśnia, dlaczego polska klasa średnia po 1989 roku tak polubiła sushi i jaki to ma związek z Zagładą i komunizmem – Agnieszka Graff.

Marek Orzechowski, Günter Verheugen, Rozszerzenie Unii 2004. Komisarz Verheugen o kulisach historycznej decyzji (Wydawnictwo Bellona 2014, ISBN 978-83-11-13185-9)

Powiększenie Unii Europejskiej o dziesięciu nowych członków w 2004 roku było jedynym w historii Europy tak wielkim wyzwaniem. Jego sukces nie był jednak na żadnym z etapów przesądzony. Jak narodził się ten Projekt? Czy gwarantował przyjęcie Polski i kto o jej członkostwo naprawdę zabiegał? Co było największą przeszkodą na drodze Polski do Unii i kto dokonał największego wysiłku? Czy Rosja mogła powstrzymać zjednoczenie Europy i jaką rolę odegrały Niemcy? Jaką Francja? Jaką inne kraje? Dziś, z perspektywy dziesięciolecia tego historycznego wydarzenia, Günter Verheugen i Marek Orzechowski raz jeszcze analizują ówczesne szanse i zagrożenia. I starają się odpowiedzieć na pytanie, w jakim stopniu te szanse zostały wykorzystane, a zagrożenia przezwyciężone.

David Ost, Solidarność a polityka antypolityki (Europejskie Centrum Solidarności 2014, ISBN 978-83-62853-39-7)

Kiedy hucznie obchodzimy ćwierćwiecze wolności, warto sobie przypomnieć, skąd się ona wzięła. Bo przecież nie spadła z nieba. David Ost przypomina nam to w sposób nie tylko przenikliwy i kompetentny, ale też bezstronny i zaangażowany. Bezstronny, bo Ost nigdy nie stał się uczestnikiem polskich zmagań o wolność i jej kształt. I zaangażowany, bo wciąż wracając do Polski i przez lata zajmując się Polską naukowo, stał się jednym z nas. Polakowi ciągle jeszcze trudno by było emocjonalnie zdobyć się na taki opis – pisze o naszej dzisiejszej nagrodzie Jacek Żakowski.

Guy Standing, Prekariat. Nowa niebezpieczna klasa (Wydawnictwo Naukowe PWN 2014, ISBN 978-83-01179-72-4)

Prekariat to wszyscy ci, którzy są niepewni swojego jutra – od zatrudnionych na „umowy śmieciowe” młodych ludzi w gospodarkach rozwiniętych po prekarnych pracowników w chińskich fabrykach. Prekariuszami stają się dzisiaj zarówno osoby dopiero wchodzące na rynek pracy, jak i pracownicy z wieloletnim doświadczeniem zawodowym, kobiety i mężczyźni, imigranci oraz miejscowi. Książka Guya Standinga to pierwszy opis powstającej grupy społecznej ludzi pozbawionych podstawowych zabezpieczeń socjalnych czy chociażby nadziei na stałość zatrudnienia. Ich frustracja i towarzyszący codziennej egzystencji lęk czynią ich „niebezpieczną klasą” – pozbawieni głosu i reprezentacji stają się często podatni na skrajne hasła polityczne. Standing nie ogranicza się tylko do diagnozy zagrożeń, lecz kreśli również wizję społeczeństwa, którego podstawy – w rodzaju powszechnego dochodu gwarantowanego – umożliwiłyby walkę z nowymi formami społecznego i ekonomicznego wykluczenia. Guy Standing – brytyjski badacz społeczny i ekonomista, specjalizujący się w badaniach nad rozwojem. Profesor w School of Oriental and African Studies na Uniwersytecie Londyńskim, jeden ze współzałożycieli Basic Income Earth Network, autor m.in. Work After Globalization: Building Occupational Citizenship (2009).

Katarzyna Walentynowicz, Mimochodem. Rozmowy o Jacku Kaczmarskim (Wydawnictwo Bellona 2014, ISBN 978-8311131-28-6)

Jacek Kaczmarski stanowi fenomen we współczesnej poezji. Jego wiersze już od debiutu pod koniec lat 70. XX wieku angażowały emocjonalnie Polaków, którzy właściwie aż do chwili śmierci poety 10 kwietnia 2004 roku tłumnie gromadzili się na jego wyjątkowych koncertach. Aby jak najpełniej odnieść się do niezwykłej popularności Jacka Kaczmarskiego, autorka zaprosiła do rozmów osoby, które go bardzo dobrze znały na różnych etapach życia i poprzez różne aspekty wspólnych fascynacji. Wywiady, zamieszczone w książce, niewątpliwie staną się źródłem wielokierunkowych inspiracji dla Czytelników tej książki podczas indywidualnych poszukiwań tego, co stanowi wartość w twórczości Jacka Kaczmarskiego.

2013:

Maria Bogucka, Kategorie i funkcje społeczne kultury w perspektywie historycznej (Oficyna Naukowa 2013, ISBN 978-83-7737-060-5)

Profesor dr hab. Maria Bogucka (1929-2020), członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności, honorowy członek Polskiego Towarzystwa Historycznego i Międzynarodowej Komisji Dziejów Miast, doktor h.c. Uniwersytetu Gdańskiego, laureatka wielu nagród polskich i zagranicznych, podsumowuje w tej książce swoje wieloletnie badania, prezentując rolę kultury w dziejach i różne formy jej oddziaływania na rozwój społeczeństwa. Od definicji kultury przechodzi do analizy jej kategorii, a zwłaszcza relacji między kulturą „wysoką”, uczoną a ludową, masową, która przekształcając się w popkulturę ery technizacji i globa1izacji, zatraca swą dawną pozytywną misję.

Stefan Bratkowski, Kto na to przyzwolił? Szkic o odpowiedzialności za przyszłą historię (Wydawnictwo Studio Emka 2013, ISBN 978-83-63773-21-2)

„Stefan Bratkowski napisał esej o faszyzmie, najbardziej ponurym – obok bolszewizmu – fenomenie polityczno-kulturalnym XX wieku. Skąd się wziął faszyzm? Dlaczego zwyciężał? Na czym polegał jego zatruty urok? Jaka jest odpowiedzialność intelektualistów, którzy ulegli temu urokowi? Jak zwykle u Bratkowskiego – legendy polskiego dziennikarstwa – rozważania te są skreślone żywo i błyskotliwie. I jak zwykle pełne są opinii kontrowersyjnych i prowokujących do polemik. Autor dyskutuje z Bullockiem i Arendt, pochyla się nad Tomaszem Mannem i Heideggerem, nad Carlem Schmidtem i Hansem Falladą, nad Croce i Gentile, Mauriakiem i Maritain`em. Opowiada o urzeczonych faszyzmem takich intelektualistach rumuńskich jak Cioran czy Eliade. Pokazuje utajony związek faszystowskiego mitu `odrodzenia narodowego` z antysemityzmem. Przypomina o zaślepieniu elit Zachodu wobec Hitlera. Jednak nie jest to po prostu szkic o historii. Są to rozważania o duchowych źródłach zagrożeń dnia dzisiejszego związanych z falą populizmu i ksenofobii. Nad książką unosi się cień Breivika, fanatyka zbrodniarza, który przeobraził zamożną, stabilną, demokratyczną Norwegię w przedsionek piekła”. – Adam Michnik

Krzysztof Gajda, Jacek Kaczmarski w świecie tekstów (Wydawnictwo Poznańskie 2013, ISBN 978-83-71779-52-7)

Piosenki Jacka Kaczmarskiego stanowią znakomite połączenie słów i muzyki. Pozwalają w nowym świetle ukazać dawne teksty literackie, dzieła malarskie, czy wydarzenia z historii Polski i Europy. Krzysztof Gajda interpretuje i opisuje ten dorobek na wiele sposobów, pokazując rozmaite drogi docierania do sensów. To lektura obowiązkowa dla wszystkich, którym bliska jest piosenka literacka, poetycka, w której liczy się dobrze napisany tekst. Jacek Kaczmarski już na początku artystycznej drogi znalazł podatny grunt dla swych ideowych wyborów w politycznym fermencie przełomu lat 70. i 80. Jako autor „Murów” czy „Obławy” już w bardzo młodym wieku został obwołany bardem opozycji. Fakt, że wprowadzenie stanu wojennego w 1981 roku zastało go za granicą, przyczynił się do podjęcia decyzji o pozostaniu na emigracji. Powstałe wówczas utwory, zdecydowanie przewyższające poziomem artystycznym dokonania innych twórców czasu stanu wojennego, rozpowszechniane w kraju w formie drugoobiegowych wydawnictw, utrwaliły mit poety jako barda pokolenia. Książka uzupełniona zapisem dwóch rozmów z Jackiem Kaczmarskim — obie z 2001 r. oraz rozbudowanym indeksem utworów poety. Pierwsze wydanie ukazało się w 2003 r.

Stowarzyszenie Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Imienia Jana Nowaka-Jeziorańskiego

Organizacja założona w 1994 roku przez Alinę Perth-Grabowską – dziennikarkę i komentatorkę Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w Monachium, przy udziale Jana Nowaka-Jeziorańskiego